Матэрыяльная культура і быт беларусаў XVII - XVIII стст.
Вучэбна-метадычны дапаможнік
Памер: 114с.
Мінск 2005
Разам з тым галоўная жыццядзейнасць мястэчак была звязаная з гандлем, таргамі і кірмашамі, таваразваротам паміж горадам і вёскай, вёскай і мястэчкам. Адсюль спецыфічны гандлярска-рамесніцкі склад насельніцтва і лад жыцця і самога знешняга аблічча мястэчка, дзе істотнае месца займалі крамы, колькасць якіх магла быць даволі значнай: так, у мястэчку Багусламполі ў 1667 г. было 92 крамы. Акрамя схільнасці да гандлю і рамесніцтва, былі яшчэ рысы, што стваралі паняцце местачковага быту, местачковасці. Яго сутнасцю з’яўляецца становішча сацыякультурнага маргіналізму, прамежкавасці пры імкненні максімальнага набліжэння да шляхты і гараджан. Магчыма, гэтаму маргіналізму спрыяла і такая рыса, як значная прысутнасць, на думку С. Александровіча, у прыватнаўласніцкіх пасяленнях прышлых людзей, якія заахвочваліся, вербаваліся мясцовымі гаспадарамі абяцаннем абароны, патранажу. Местачкоўцы імкнуліся рознымі шляхамі падкрэсліць сваю адметнасць ад вяскоўцаў, Іх хатнія і гаспадарчыя пабудовы былі больш зграбныя, дабротныя, адзенне набліжалася да шляхецкага, капіравала яго — мужчыны насілі кунтушы, жупаны, жанчыны — камізэлькі, кабаткі, шубкі, падбітыя баранавым, лісіным, заечым футрам, высокія боты на жалезных падковах; хаця летам сярэднезаможныя мужчыны хадзілі босыя. 3 характэрнага жаночага адзення жыхарак мястэчка можна адзначыць арыгінальныя рагатыя галаўныя ўборы.
Спецыфіку местачковага бытудыктавала сама архітэктура мястэчка з плошчай у цэнтры, да якой ішлі зрэдку брукаваныя вуліцы, з вялікай колькасцю крам, карчмой, храмамі розных канфесій, зрэдку сядзібай шляхціца ці ратушай. Цэнтрам грамадскага быту была карчма, дзе адбываліся сходы, суды, а таксама бавіўся вольны час — ладзіліся танцы, з другой паловы XVIII ст.— гульня ў карты. Пасля з’яўлення ў XV ст. у карчме, акрамя піва і мёду, гарэлкі, падзеі карчомнага жыцця часцей пачалі заканчвацца бойкай, судом.
Увогуле, жыццё і быт мястэчка залежалі ад яго памераў, значнасці — былі мястэчкі з магдэбургскім правам, ратушай і вежаю ( Краслаўка), а былі звычайныя вялікія вёскі з правам на торг і кірмашы, жыццё якіх не надта адрознівалася ад вясковага.
Галоўная роля мястэчак — лакальна-камунікацыйная як гандлёва-рамесніцкіх, адміністрацыйных, рэлігійных цэнтраў, прычым іх спецыялізацыя, што ўсталявалася ў час узнікнення і першаснага перыяду жыццядзейнасці, праіснавала да XIX ст. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай мястэчкі зрабіліся пераважна яўрэйскімі пасяленнямі, аднак да
пачатку XX ст. былыя мястэчкі захавалі спецыялізацыю, у тым ліку і этнічную, працоўнай дзейнасці.
Такім чынам, у дадзены перыяд старабеларускія гарады і мястэчкі прайшлі складаны гістарычны шлях. Культурнае, у тым ліку і бытавое жыццё горада двойчы істотна было дэструктуравана ваеннымі катаклізмамі, гарады і мястэчкі з канца XVIII ст. пачалі мяняць этнакультурную прыналежнасць. Разам з тым мы можам казаць аб існаванні канцэптуальна акрэсленых паняццяў бытавой культуры старабеларускага горада. Больш таго, як ужо адзначалася, дадзены перыяд быў апошнім на працягу доўгага гістарычнага часу (амаль да сярэдзіны XX ст.), калі мы можам ідэнтыфікаваць адносна якасную, тыпалагічна выразную бытавую культуру менавіта беларускага горада як часткі еўрапейскай гарадской цывілізацыі. Яе дынаміка знаходзілася ў кантэксце еўрапейскіх эпахальна-стылявых плыней,— у першую чаргу культуры барока, а таксама дэмакратычных буржуазных адносін. У далейшым гістарычным часе беларускі горад, мястэчка пазбавіліся адметных рыс, у першую чаргу магдэбургскага права, самастойнага статусу, пачалі засяляцца чыноўнікамі з Расіі, яўрэйскімі перасяленцамі.
ЛІТАРАТУРА
1. Археалогія Беларусі. Помнікі XIV—XVIII стст. Мн., 2001. Т. 4.
2. Белы Алесь. In iaudem cerevisiae (На хвалу піва) // Спадчына. 2000. Ne 1.
3. Быт белорусскмх крестьян II Этнографпческмй сборнпк. СПб., 1854. Вып. 2.
4. Вуглік I. Р. Сялянская сям’я ўXVII—XVIII стст. //Маладосць. 2004. Ne4.
5. Вуглік I. Р. Шляхецкая бяседа // Маладосць. 2004. № 8.
6. БНТ. Вяселле. Абрад. Мн., 1978.
7. Геранім Фларыян Радзівіл. Мэмуары. Прадм. і пер. Вацлава Арэшкі II Спадчына. 2000. № 3.
8. Гісторыя беларускага тэатра. Мн., 1983. Т. 1.
9. Голубеў В. Ф. Сялянскае землеўладанне і землекарыстанне на Беларусі XVI—XVIII стст. Мн., 1992.
10. Грамадскі быт і культура гарадскога насельніцтва Беларусі. Мн., 1990.
11. Грнцкевмч А. П. Частновладельческме города Белоруссмн в XVII—XVII вв. (соцмально-экономнческое нсследованне развмтпя городов). Мн., 1975.
12. Грыцкевіч В., Мальдзіс А. Шляхі вялі праз Беларусь: Нарыс. Мн„ 1980.
13. Дадмомова О. В. Музыкальная культура городов Белорусснп в XVIII в. Мн„ 1992.
14. Дорошевпч Э. К. Фнлософмя эпохп Просвеіценмя в Белорусспн. Мн., 1971.
15. Егоров Ю. Градостромтельсгво Белоруссмн. М., 1954.
16. Жмвопмсная Россмя. СПб., 1901. Т. 4. Ч. 1.
17. Ндем гуманнзма в обідественно-полнтмческой н фнлософской мыслм Белорусснм. Мн., 1977.
18. Нден матерпалмзма н дпалектмкм в Белоруссмм. Мн., 1980.
19. Ннвентарп магнатскмх владеннй Белорусснм XVII—XVIII вв. Владенне Сморгонь. Мн., 1977.
20. Ннвентарм магнатскнх владеннй Белорусснм XVII—XVIII вв. Владенне Тнмковмчм. Мн., 1982.
21. Касмылёў В. Двубой II Беларуская мінуўшчына. 1997. № 2.
22. Козловскнй П. Г. Землевладенме п землепользованне Белорусснн в XVIII — первой половмне XIX в. Мн., 1982.
23. Козловскнй П. Г. Крестьяне Белоруссмм во второй половпне XVII—XVIII в. Мн„ 1969.
24. Копысскмй 3. Ю. Экономнческое развнтме городов Белорусспн в XVI — первой половнне XVII в. Мн., 1966.
25. Кулагмн A. Н. Архмтектура дворцово-усадебных ансамблей Белоруссмп. Мн„ 1981.
26. Кулагнн A. Н. Архшектура м мскусство рококо в Белорусснн. Мн., 1989.
27. Локотко A. Н. Белорусское народное зодчество. Мн., 1991.
28. Лютый A. М. Соцнально-экономмческое развлтме городов Белорусснн в конце XVIII — первой половнне XIX в. Мн., 1987.
29. Мальдзіс A. I. Якжылі нашы продкі ў XVIII ст. Мн., 2001.
30. Мальдзіс A. I. На скрыжаванні славянскіх традыцый. М., 1980.
31. Мараш Я. Н. Ватнкан м католмческая церковь в Белорусснн. Мн„ 1971.
32. Мейер А. Опмсанме Крмчевского графства. Аддзел рэдкіх кніг і рукапісаў бібліятэкі НАН Беларусі. МФ 72.
33. Мелешко В. Н. Классовая борьба в белорусской деревне во второй половнне XVII—XVIII в. Мн., 1982.
34. Мелешко В. Н. Очеркм аграрной псторнн Восточной Белорусснн (вторая половнна XVII—XVIII в.). Мн., 1975.
35. Молчанова Л. А. Очеркн матерлальной культуры белорусов XVI—XVIII вв. Мн„ 1981.
36. Молчанова Л. А. Матермальная культура белорусов. Мн., 1968.
37. Оссовская М. Рыцарь п буржуа. Нсследованле по нстормл моралл. М„ 1987.
38. Очеркн нстормл фмлософской н соцнологмческой мыслм Белорусснм. Мн., 1973.
39. Падокшын С. А. Роля антычных традыцый у развіцці культуры і грамадскай думкі на Беларусі ў XVI—XVII стст. П Беларуская літаратура. 1977. Вып. 5.
40. Пільштынава С. А. Авантуры майгожыцця. Мн., 1993.
41. Ппчета В. Н. Нсторня сельского хозяйства м землевладенмя в Белорусслн. М., 1928.
42. Похнлевлч Д. Л. Крестьяне Белоруссмм п Лмтвы XVI—XVIII вв. Львов, 1957.
43. Сагановіч Г. Невядомая вайна 1654—1667. Мн., 1995.
44. Сппрлдонов М. Ф. Закрепоіденле крестьянства Беларусм (XV—XVI вв.). Мн., 1993.
45. Ткачев М. А. Замкп Белоруссмн. Мн., 1987.
46. Трэпет Л. В. Там, дзе гучалі паланэзы. Мн., 1990.
47. Трусаў A. А. Матэрыяльная культура беларускага горада ў часы ВКЛ // Беларускі гістарычны часопіс. 2000. Ns 3.
48. Сям'я і сямейны быт беларусаў. Мн., 1990.
49. Федорук A. Т. Садово-парковое нскусство Белорусслн. Мн., 1989.
50. Чаропка В. Уладары Вялікага княства. Мн., 1996.
51. Этнаграфія беларусаў: гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. Мн„ 1985.
52. Чантурля В. А. Нсторля архптектуры Белоруссмн. Мн., 1985. Т. 1.
53. Якімовіч Ю. А. Драўлянае дойлідства Беларускага Палесся XVII—XIX стст. Мн„ 1978.
54. Яніцкая М. М. Беларускае мастацкае шкло: XIX — пачатак XX ст. Мн„ 1984.
ЗМЕСТ
УВОДЗІНЫ 3
МАТЭРЫЯЛЬНАЯ КУЛЬТУРА 5
1. ЖЫЛЛЁ 5
1.1. Шляхецкае жыллё 5
1.1.1. Замкі 6
1.1.2. Палацы і вялікія сядзібы 7
1.1.3. Сядзібы 11
1.1.4. Садова-паркаваемастацтва 12
1.2. Сялянскае жыллё 14
1.2.1. Генезісхарактэрныхрыстрадыцыйнагажылля . ... 14
1.2.2. Пасяленні і сядзібы 15
1.2.3. Хата 18
І.З. Жыллёгараджан 22
2. АДЗЕННЕ 24
2.1. Адзенне шляхты 24
2.1.1. Мужчынскае адзенне 25
2.1.2. Шляхецкая шабля 27
2.1.3. Жаночае адзенне 30
2.2. Сялянскае адзенне 31
2.2.1. Жаночае адзенне 32
2.2.2. Мужчынскае адзенне 35
2.3. Адзенне гараджан 36
3. ЕЖА 38
3.1. Шляхецкая ежа 38
3.1.1 Аздабленне стала 39
3.1.2. Рытуал 41
3.1.3. Ежа 43
3.2. Ежа сялян 46
3.2.1. Сельскагаспадарчая тэхніка 46
3.2.2. Ежа сялян 48
3.3. Ежа гараджан 50
СЯМЕЙНЫ I ГРАМАДСКІ БЫТ 52
4. СЯМ’Я I СЯМЕЙНЫ БЫТ 52
4.1. Шляхецкая сям’я 52
4.1.1. Выхаванне дзяцей 52
4.1.2. Шлюб 55
4.1.3. Сямейныя адносіны 56
4.2. Сялянская сям’я 59
4.2.1. Структура сям’і 59
4.2.2. Выхаванне дзяцей 61
4.2.3. Шлюб ........................... 62
4.2.4. Сямейныя адносіны 67
4.3. Гарадская сям’я 69
5. ГРАМАДСКІ БЫТ 71
5.1. Грамадскібытшляхты 71
5.1.1. Характэрныяформыграмадскагабыту 72
5.1.2. Мілітарысцкі аспект шляхецкага быту 76
5.1.3. Асветніцкія, эпісталярныя плыні быту 79
5.1.4. Гістарычныя змены быту 83
5.2. Грамадскі быт сялян 88
5.2.1. Характэрныярысыграмадскагабыту 88
5.2.2. А брадавыя формы грамадскага быту 92
5.3. Грамадскі быт гараджан 95
5.3.1. Характэрныя формы грамадскага быту 98
5.3.2. Падзейны від грамадскага быту 103
5.3.3. Каляндарна-святочны пласт грамадскага быту ... 105
5.3.4. Быт мястэчка 107
ЛІТАРАТУРА 111
Вучэбнае выданне
Вуглік Ігар Рыгоравіч
МАТЭРЫЯЛЬНАЯ КУЛЬТУРА I БЫТ БЕЛАРУСАЎ XVII—XVIII стст.
Вучэбна-метадычны дапаможнік
Рэдактар В. М. Захарэвіч Тэхнічнае рэдагаванне і камп’ютэрная вёрстка В. I. Малашэвіча
Падпісана ў друк 05.05.05. Фармат 60x84 1/16. Папера афсетная. Гарнітура Арыял. Друк афсетны. Ум. друк. арк. 6,6. Ул.-выд. арк. 8,5. Тыраж 350 экз. Заказ 5.
Выдавец і паліграфічнае выкананне:
Установа адукацыі «Беларускі дзяржаўны педагагічны універсітэт імя Максіма Танка».
ЛН № 02330/0133496 ад 01.04.04.
КНІГІ ОНЛАЙН
