КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
У Зосі падкасіліся ногі. — Паўлюк! — гукнула яна. 3 хаты выскачылі Петрык і Мар’яна. — Мамка! Мамка! — праціраючы кулачкамі вочы, усё прымаўляе Мар’яна. — Мама, дзе тата? — запытаў Петрык. Няма як дзецям казаць праўду. Мо яшчэ і абыдзецца. Мо жывы Паўлюк... Дзе ж ён? Дзе? Спала, што забітая, не пачула, як выйшаў... Як кружыцца галава! I нейкае павуцінне насунулася на вочы, не дае на свет глядзець. — Дзеці, ідзіце ў хату... — Мама, чаму ты нас праганяеш? — пакрыўдзілася Мар’яна. — Ідзіце... Дзеткі... Наперад ступіў Петрык. Тыцнуў пальцам, паказаўшы на пляму крыві. — Мама, тут, тут... Гэта яны! Яны! А перапалоханая Мар’яна круціць галавою. — Дзе яны? Дзе? Мамачка-а!.. Зося не паспела адказаць дачцэ, бо Петрык, падскочыўшы, схапіў пістолю. — Таткава! Зося працягнула руку. — Аддай... — He аддам! — Петрык з сілай (аж костачкі на пальцах пабялелі) сціснуў пістолю. Сам натапырыўся, як верабейка перад ворагам. Вочы, нібы дзве шчылінкі, злосныя агеньчыкі мігцяць у іх. Зося яшчэ не бачыла сына такім. «Ну як дзед Юстын у гневе»,— прамільгнула ў галаве. Як жа забраць пістолю ў Петрыка? Яшчэ да Станішэўскіх з гэтай пістоляй пабяжыць. Мала ёй аднаго гора... — Сынок... Петрык неяк адразу памякчэў, здаўся, абяззброены гэтым «сынок». — Мама, бяры. Зося дрыготкай рукой узяла пістолю. — Сынок, не лезь на ражон. Прашу цябе. — Мамка, кроў каля яблыні!..— задрыжэў голас у Мар’яны. Вось-вось заплача. — He плач, Мар’янка,— папрасіла Зося. Трэба трываць, не паказваць слёз. Як кажуць людзі? Плачам ropy не паможаш. Хоць на чым свет стаіць галасі, а ніхто цябе тут, акрамя Вацлава Станішэўскага і ягоных памагатых, не пачуе. А яны не суцешаць, гора не падзеляць. Парадуюцца яны. I хтосьці з іх скажа зларадна: «Вые ваўчыца-здрадніца, свайго ваўка страціўшы. Чаго хацелі, таго і заслужылі». Так, без Паўлюка ёй і ваўчыцай давядзецца быць, каб абараніць, не даць у крыўду Мар’яну і Петрыка, выгадаваць іх. «Паўлюк, чаму ж ты пасунуўся сярод ночы? Няхай лепей мы ўсе разам згарэлі б у хаце»,— ледзь не вырвалася ў Зосі, ды, зірнуўшы на дзяцей, яна зніякавела. Трэба трываць. Яшчэ справіць яна Мар’яне і Петрыку вяселлі, дачакаецца. I ўнукаў выгадуе. Яна моцная, загартаваная. Ворагі яе ў агні загартавалі, як кавалі жалеза гартуюць. — Мама, нашага татку забілі? — плачучы прамовіла Мар’яна. — He, дачушка. — Чаму ж ён не йдзе да нас? Чаму кроў каля яблыні? — Гора! Гора! — прамовіла Зося. На возера Як у сне, Зося падаіла кароў. Потым разам з Петрыкам і Мар’янай выгнала на пашу коней, кароў, авечак і вярнулася з дзецьмі ў хату. Як жа вытрываць? Як выстаяць? Прыйшло на памяць, як казаў ёй Паўлюк: «Паміж рыцарскім мячом і татарскай шабляй каваўся лёс нашага народа». He, не толькі паміж рыцарскім мячом і татарскай шабляй. Шмат іншых шабляў тут звінела. А яшчэ свае здраднікі... Свае горш за чужынцаў... Калі яна, беспрытульная, пасялілася ў Краўцоў, то думалася, што будзе жыць як у Бога за пазухай. Юстын глядзеў як на родную. А калі вырасла, з Паўлюком пачала хадзіць на вячоркі ў суседнюю вёску. Як хутка ў песнях, у жартах пралятаў вечар! Зося заплюшчыла вочы і прыгадала песню, якую спяваў Паўлюк, калі яны, дзяўчаты, пускаліся ў скокі: Box туры, лататуры, Я й да конікаў канюх, Я й да волікаў пастух. Я й да зайчыкаў стралец, Я й да дзевак маладзец. Сядзіць Раман на лаве I лучыну скапае Дый дзяўчыну чапае. Нашто ж мяне чапаеш, Калі грошай не маеш? Ідзі грошай зарабі, Тады мяне зачапі. He адна дзяўчына заглядалася на Паўлюка, спотайку ўздыхала. Добра гэта памятаецца. А хіба забудзешся, як варажылі з Паўлюком? Неяк прычапіліся дзяўчаты: «Паваражыце, паглядзіце, што вам наканавана». Што ж, дзяўчат-сябровак не падманеш, сваё каханне ад іх не схаваеш. Заўважылі дзяўчаты, што яны, Зося і Паўлюк, заўжды разам, як нітка з іголкай. Яна, Зося, засаромелася, апусціла галаву. I Паўлюк спачатку аднекваўся, а потым, калі вельмі населі дзяўчаты, калі і хлопцы сталі ім дапамагаць, усклікнуўшы «Было не было!», вырваў з Зосінай кудзелі жмуток ільну, падзяліў яго на дзве роўныя часткі, паклаў на стол, скачаўшы Буянамі, і падпаліў ад лучыны. Загарэліся льняныя Буяні. Ціха стала ў хаце. Хлопцы і дзяўчаты, не моргаючы, глядзелі на Буяні, якія разгараліся ўсё ярчэй. I яна, Зося, стаіла дыханне. А ў скронях стукае, стукае... Калі Буяні згараць на стале, то хтосьці перашкодзіць шлюбу... He, не згарэлі на стале льняныя Буяні. Раптам, як па чыёйсьці волі, узляцелі ўгору. «Шчаслівы будзе ваш шлюб»,— сказаў хтосьці з хлопцаў. У той вечар Паўлюк прапанаваў ёй, каб выйшла за яго замуж. Ці ўдаўся шлюб? Ці шчаслівы ён стаў? Калі б не суседзі-злыдні, то яна, Зося, была б шчаслівейшая за ўсіх на свеце. Згінуў Паўлюк, прапаў. I не за светам, а каля сваёй хаты. Няма шчасця без яго. Зося зірнула на Мар’яну. Сядзіць дачушка, паклаўшы ручкі на калені, а з вачэй слёзкі сыплюцца. Зося наблізілася да Мар’яны і прытуліла яе да сябе. — He плач... — Мама, я не плачу. Слёзы самі сабою цякуць. Зося мацней прытуліла дачку. Няхай паплача, няхай выплачацца. Магчыма, палягчае ёй. Тут, у хаце, яны не пачуюць, не парадуюцца. — Мама... — Чаго, дачушка? — Мы пойдзем шукаць нашага татку? Вось пра што думае Мар’яна! Куды ісці? Да людзей у суседнюю вёску? Але чым яны дапамогуць? I іх запалохаў Вацлаў Станішэўскі. Баязлівыя, асцярожныя сталі, асабліва пасля таго, як дзеда Харытона знайшлі ў возеры з камянямі на нагах. — Мамка, дык пойдзем? — Крыху пасядзім і пойдзем,— сказала Зося, суцяшаючы дачку. — Давай цяпер. — Пачакай... Зараз... На лаве заварушыўся Петрык. — Мама... I яму не цярпіцца. He, не трэба ёй паказваць перад дзецьмі сваёй слабасці, бо зусім упадуць духам. Вядома, яна не будзе сядзець склаўшы рукі. Жывога ці мёртвага, а знойдзе Паўлюка. Калі адпачне, прыйдзе ў сябе, сіл набярэцца. — Мама, я ведаю, дзе тата,— сказаў Петрык, кусаючы губы. Зося з надзеяй паглядзела на сына. — Дзе? — У тым возеры, дзе ўтапілі дзеда Харытона. — Табе хто сказаў? — He так даўно Адам падскочыў на кані і крыкнуў, рагочучы: «Шукай бацьку там, дзе дзед Харытон быў!» — А ты не паверыў яму? — Цяпер паверыў! — прамовіў Пятрок і ўздрыгнуў, быццам па шчацэ яго балюча выцялі. У вачах у Зосі пацямнела. Мо праўду сказаў Адам? Напэўна, пахваліўся. Магчыма, у возеры Паўлюк. Трэба пашукаць яго там. Няўжо туды завалаклі? Няўжо, як і дзеду Харытону, камяні да ног прывязалі? Што ж, яна не будзе седзьма сядзець, праверыць. Калі знойдзе ў возеры Паўлюка, пахавае, як усіх нябожчыкаў людзі хаваюць. На магіле нарэшце дасць волю слязам. — Татку ўтапілі? — усім цельцам задрыжала Мар’яна і рванулася, імкнучыся вырвацца з абдымкаў. Зося не адпусціла яе. — Мар’яна!.. Мар’янка!.. Да ўсіх бяда прыходзіць. — Няхай нас абмінула б! — з плачам прамовіла Мар’яна, а потым дадала: — Мамачка, не думай, што я такая малая. Я ўсё разумею. — Мама, я па сетку пайду,— устаў з лавы Петрык. — Ведаеш, дзе яна? — Татка за хлявом павесіў сушыцца. — Ідзі, сынок. Як магла, суцешыла Зося Мар’яну і разам з ёю выйшла на двор. Петрык ужо чакаў іх, перавесіўшы цераз плячо рыбацкую сетку, калісьці сплеценую Паўлюком. Яны моўчкі, як на пахаванні, пайшлі дарогаю. На балоце, там, дзе пасвілася жывёла, Зося спынілася. — Мар’яна, ты тут застанешся. — Угу,— кіўнула галавою Мар’яна. Яшчэ ў хаце Зося вырашыла: на возера Мар’яну яна не пусціць. He ўсё ёй трэба бачыць. Яшчэ малая. Калі песня за душу бярэ Петрык часта лавіў з бацькам рыбу. I невадам, і сеткай, і кломляй-таптухай, і венцеры ставілі ў азёрах, у затоках. Бывала, бацька казаў: — Сынок, нашыя прашчуры мелі розум. Нездарма сяліліся каля лесу і каля вады. Кормяць і пояць нас лес і вада. Сапраўды, добрае месцейка для жыцця абралі даўнія продкі, якія калісьці пасяліліся ў Сіняўцы. У лесе і грыбы, і ягады, і розная дзічына, а ў рэчцы і ў азёрах рыба плешчацца. Толькі не лянуйся, лаві. Далёка разліваецца рэчка ўвесну і ўвосень, затапляючы балоты, лугі. А пасля разводдзя не ўся вада вяртаецца назад, у рэчку: у нізінках, у ямінках застаецца. Так і ўтварыліся каля рэчкі азёры. Шмат іх. I большых, і меншых, і зусім маленькіх, зарослых чаротам, асакой, касачамі. Калі бацька пахваліў прашчураў за розум, Петрык пацікавіўся ў яго: — Усе гэтыя азёры былі і пры нашых прашчурах? — Некаторыя былі, некаторыя згінулі: глеем дно пакрылася, зараслі. Многія пазней з’явіліся. Усё ў жыцці мяняецца. Нават самы вялікі камень на адным месцы не ляжыць. — Ёсць такія камяні, што і коньмі не скранеш,— не паверыў Петрык. — Прырода дужэйшая за любога каня. Бачыў, як дождж іншы раз падмывае зямлю пад каменем? Хоча ён таго ці не хоча, а зрушыцца з месца, падмыты вадою. У адзін дзень крыху, у другі дзень крыху... Нездарма старыя людзі кажуць: «Ходзяць камяні». Праўду казаў бацька. Усё мяняецца. I яго не стала на свеце. Нечакана ў хату бяда прыйшла... Вось і тое возера, з якога бацька дастаў бусаком дзеда Харытона. Петрык скінуў з пляча сетку, расклаў яе на беразе. — Пацягнем? — нейкім чужым голасам, быццам ёй сціснулі горла, прамовіла маці. Петрык адвёў позірк убок. Як не свая стала маці. За адзін дзень, здаецца, на дзесяць гадоў пастарэла. Каля вуснаў застылі дзве зморшчынкі, пад вачыма — цёмныя кругі. — Сыночак, пацягнем? Рэзнула ў вачах, нібы зацерушыў іх знянацку. Петрык далонню працёр вочы і ўзяўся за кій. Кіі бацька прывязаў з аднаго і з другога канца сеткі. — Мама, давай,— прамовіў хлопчык з болем і злосцю, ягоны твар стаў калючы. Маці ўзялася за другі кій, і яны, залезшы ў ваду, павольна пацягнулі сетку. Дно ў возеры коўзкае, тарфяністае, а вада каля берага была да плячэй. Вада — бяда... Нездарма яна снілася ўсю ноч. Клікала да сябе. Возера невялікае (крокаў сорак у даўжыню), а здаецца, што бясконца цягнецца. Петрык неспадзявана наступіў на штосьці слізкае. Ёкнула ў сэрцы. — Петрык, чаго стаў? — занепакоілася маці. А гэтае, слізкае, затрапяталася пад нагою. «Карась пад нагу трапіў. Залез у гразь»,— зазначыў пра сябе Петрык. — Сынок!.. — Мама, цягні далей,— прамовіў Петрык і сам налёг на кій, цягнучы сетку. — Травачка-муравачка Рассцілаецца, у-у-у... Мой мілы ў дарожаньку Ды збіраецца, у-у-у...—