Мой сябар Дон Кіхот
Аляксей Якімовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 333с.
Мінск 2018
— Першая і самая галоўная павіннасць — каб усе ў сям’і маліліся і размаўлялі па-беларуску, каб захоўвалі беларускія звычаі,— адказвае бацька.
Задумаўся Петрык. Чаму ж Вацлаў Станішэўскі ненавідзіць мову продкаў, чаму свой край прадае? Як і бацька, на гэтай зямлі ён гадаваўся, а горшы за чужынца. 3 мовы сваёй смяецца, не моліцца на ёй... Напэўна, тады, калі перастаў маліцца па-свойму, і спакусіў яго д’ябал. Д’яблу служыць і ён, і гайдук Адам.
А маленькі чалавечак у шэрай сутане, які пасяліўся ў доме Станішэўскіх,— самы сапраўдны д’ябал. Сее смуту, сям’ю разбіў.
«Божа, пазбаў Яніну ад спакусы д’ябла»,— бязгучна шэпча Петрык.
— He ўсе Станішэўскія аднолькавыя,— падае голас маці.— Вось Яніну ўзяць. Добрая ў яе душа, і сэрца залатое.
— Янінка вельмі добрая,— падтакнула Мар’яна, узрадаваная, што пахвалілі яе сяброўку.
На лоб бацькі лягла глыбокая маршчына.
— Яніна, можна сказаць, супроць свайго бацькі пайшла. А чаму, запытацца?
— Бо любіць яна ўсіх нас,— не стрывала Мар’яна.
— У маці-нябожчыцу яна ўдалася. Гаротніцай пражыла на свеце Хрысціна.— Маці фартухом змахвае з вачэй слязінкі.
— Татка, як жа нам свой край абараніць, як выратаваць яго? — не сцярпеў Петрык.
Зноў глыбокая маршчына прарэзала бацькаў лоб.
— Абаронім, сынок.
— Думаеш?
— Роспачы і адчаю не паддавайся. I не такія цяжкія часіны ў нас былі.
Так, не трэба паддавацца роспачы. Дзе роспач, там і страх. А ад страху людзі слабеюць. Слабога ж ворагі не баяцца, вараннём налятаюць на яго.
— Паўлюк,— звярнулася да бацькі маці,— што ты думаеш далей рабіць?
Бацька правёў рабром далоні па збітым твары, быццам здымаючы з яго нябачную павуціну.
— He дарую ім.
— Будзеш помсціць?
— Буду!
— А пра нас ты падумаў?
Маўчыць бацька. 3 нецярпеннем чакае адказу Мар’яна.
3 трывогай пазірае на яго маці. Чакае адказу і Петрык.
Павінен адпомсціць бацька. Трэба, як той казаў, і яму свае зубы паказаць. Няхай Вацлаў Станішэўск > думае,
што ўсе яго баяцца. Падцісне хвост, калі даць адпор. Трэба абсячы яму рукі.
— Лепей у суд падаў бы,— нясмела заўважыла маці.
— Суд... Суд... Што дасць твой суд? — агрызнуўся бацька.— Ужо падаваў. Дый сведак у мяне няма. Зноў ён пасмяецца...
— Дык што ж з намі будзе?
— У вёску вас завязу, да Сямёна. Ён некалі прытуліў мяне. I вас прытуліць.
— Яны і там дастануць.
— Вырву джала ў змяі! — Бацька ссадзіў з каленяў Мар’яну і, грукнуўшы дзвярыма, выйшаў на двор.
— Божачка мой! — усклікнула маці і выбегла за бацькам.
Петрык і Мар’яна, як па камандзе,— за ёю.
Бацька стаяў на двары. А над лесам, ад рэчкі, дугою працягнулася вясёлка. Бы жывая, яна ззяла, пералівалася рознакаляровымі фарбамі.
Маці асцярожна дакранулася да бацькавага пляча.
— Паўлюк, вясёлка на небе. To знак Божага прымірэння з людзьмі. Пасля патопу Бог стварыў на небе вясёлку, каб прымірыцца з людзьмі. Ён усё чуе, усё бачыць. Таму і паслаў гэты знак. Паўлюк, не помсціся, не звязвайся з імі. Прашу цябе... He будзеш?.. Паабяцай мне! Перад вясёлкай! Паўлюк!..
У бацькі здрыгануліся вусны.
— Няхай будзе па-твойму. Абяцаю...
— Мо яшчэ і абыдзецца. Паўлюк! — ласкава, як толькі яна магла, прагаварыла маці.
«Не, не абыдзецца, дабром гэта не скончыцца. Навошта ты, татка, прысягнуў перад вясёлкай?» — з прыкрасцю падумаў Петрык.
Частка трэцяя
Метка Д’ЯБЛА I ЧЫРВОНЫЯ СЛЯЗІНКІ СОНЦА
Сведка
Бацька і маці пайшлі ў хату, а Петрык і Мар’яна засталіся на двары. Хочацца ведаць Мар’яне, як Петрык і Яніна вызвалілі з вязніцы бацьку. Пра гэта ж ні бацька, ні Петрык амаль не расказвалі.
Братка,— пачынае Мар’яна,— мы з мамай да самай хаты падышлі, а цябе ўсё няма і няма. Мама ўжо хацела ісці шукаць цябе.
Петрык адразу здагадаўся, чаму сястрычка распачала гэткую гаворку. Што ж, можна крыху пацешыць яе.
— Ты думаеш, нам лёгка было вызваліць бацьку? сказаў ён.
— Вы з Янінай за бочку схаваліся, калі Адам у вязніцу ўвайшоў?
— He ўвайшоў, а ўваліўся,— удакладняе Петрык.— Як дыхнуў перагарам, дык я ледзь з ног не зваліўся.
— I ты зусім не баяўся?
— Не-а.
У Мар’яны вочы сталі вялікія-вялікія.
— I Яніна не баялася?
— Не-а.
— А я самлела б ад страху,— прызналася Мар’яна.
Петрык хітра глядзіць на сястру. Дзіўная яна. Кожнаму слоўцу верыць. I яму, і Яніне страшна было ў вязніцы. П’яны Адам, напэўна, засек бы і яго, і Яніну, калі б за бочкай убачыў. А Вацлаў Станішэўскі, праліўшы слёзы па дачцэ, яшчэ болей стаў бы лютаваць.
Усё-ткі нялёгка з ім ваяваць. Ці не таму бацька адмовіўся яму помсціць?
Прыйшло на памяць, як зімою, калі маці ўвечары, як звычайна, прала кудзелю, бацька апавядаў яму, Петрыку.
— Сынок, шмат курганоў на нашай зямлі. Шмат нашых людзей там пахавана.
— Чаму насыпалі такія высокія курганы? — пацікавіўся Петрык.
— Каб добра бачныя былі, каб не зараслі, не зруйнаваліся. Каб людзі глядзелі на курганы і пра сваіх продкаў успаміналі.
Успаміналі, не забываліся... Даўнейшыя людзі найперш думалі не пра сябе, а пра тых, хто пазней народзіцца. Хацелі, каб маладзейшыя свой род помнілі.
А яшчэ бацька расказваў, што ў магілы продкаў клалі тыя рэчы, якія служылі чалавеку ў мірным жыцці.
— Наш люд меў не ваяўнічы, а лагодны характар,— зазначыў бацька.
I ў бацькі лагодны характар. Мо таму адмовіўся ён помсціць...
А Вацлаў Станішэўскі не мае лагоды ў сэрцы. Ці не таму, што пра звычаі продкаў забыўся, незалюбіў іх? Выходзіць, зусім мяняецца чалавек, здрадзіўшы веры і звычаям продкаў.
— Петрык, Адам пайшоў, а вы?..— Мар’яне хочацца даведацца.
— Мы бягом у вязніцу. А бацька...
— Ну! — не церпіцца Мар’яне.
— Бацьку яны да сцяны прыкулі. Зусім азвярэлі,— цяжка ўздыхнуў Петрык.
Ён назаўжды запомніць гэты дзень. Няхай і ў яго, як і ў продкаў, лагодны характар, няхай. Але ж колькі можна цярпець здзек над сабою?
Мусіць, яшчэ доўга распытвала б Мар’яна ў Петрыка, ды з-за хлява выбегла Яніна.
Янінка, ты ад іх уцякла? — узрадавалася Мар’яна.
— Уцякла,— прызналася Яніна як на духу.
— Яны не здагадаліся, што ты мне дапамагала? — пацікавіўся Петрык.
— He. Бацька ўсю віну на Адама ўзваліў. Ён жа ключ у дзвярах пакінуў.
— Дарагатаўся! — заўважыў Петрык, успомніўшы, як курчыўся ад смеху Адам, калі маці, стоячы ў кабінеце, прасіла Вацлава Станішэўскага, каб бацьку адпусціў.
— Дарагатаўся,— кіўнула галавою Яніна.— Бацька загадаў гайдукам, каб гарачых Адаму ўсыпалі.
— Няўжо ўсыпалі? — не паверыла Мар’яна.
— Яшчэ як усыпалі. Побач наш манах стаяў. Адама б’юць, а ён прымаўляе: «Так, так...».
Петрык усміхнуўся. Няхай грызуцца пацукі. Адам спадзяваўся, што нацешыцца, бацьку катуючы. А выйшла так, што самога адхвасталі, як лянівага вала на полі. Ёсць яшчэ праўда на свеце.
— Янінка, татка і на Адама, і на твайго бацьку ў суд падаў бы, але сведак у яго няма,— сказала Мар’яна.
Яніна пераступіла з нагі на нагу.
— Няхай падае. Я пайду за сведку. Мне павераць.
— He, Янінка, не трэба.
Hi Яніна, ні Мар’яна, ні Петрык, захапіўшыся размовай, не заўважылі, як з хаты выйшаў бацька.
— Янінка, не трэба! — паўтарыў ён.
— Дзядзька Паўлюк, павераць мне! — усклікнула Яніна. Твар у яе пабялеў, вусны задрыжалі.
— Янінка, не хачу, каб ты на судзе выступала.
— Дзядзька Паўлюк, чаму?
— Яшчэ малая ты. Шмат чаго не разумееш. Вельмі шмат.
— Дзядзька Паўлюк, што ж мне рабіць?
— Жывіце, гуляйце, сонейку радуйцеся. Сонейка шчодрае. Яно ўсім ласку дае, не шкадуе,— прамовіў бацька.
Гэтым разам Петрык пагадзіўся з ім.
Свята
Крыху пабыўшы на падворку, Яніна, як звычайна, пабегла дамоў. Паўлюк адправіўся на балота, каб траву скасіць. А Зося дастала з куфра святочнае адзенне і пачала развешваць яго на вяроўцы, каб праветрыць.
Вядома ж, Мар’яна тут як тут. Круціцца каля маці. Усё ёй трэба ведаць. Узялася за гузік, прышыты да бацькавай кашулі.
— Мама, у таткавай кашулі гузік зараз адарвецца. Давай прышыю.
Рада Зося, што старанная памочніца расце ў яе, ды хітра зірнула на дачку і запытала:
— А як жа прышываць будзеш? Крыжыкам, ромбам ці гусінай лапкай?
Прыгледзелася Мар’яна. Бачыць, што гузік да бацькавай кашулі крыжыкам прышыты.
— Тут крыжыкам. Чаму так?
— Усім мужчынам крыжыкам гузікі прышываюць. Крыж — знак агню,— тлумачыць маці.
— Ну і што? — не разумее Мар’яна.
— Бо ў мужчын характар як агонь. I моцныя яны, як агонь. Абаронцы нашыя.
Прысеўшы на прызбе, Петрык слухае маці. Цікава яна апавядае. Выходзіць, агонь — знак сілы. I праўда, вялікую сілу мае агонь. Узімку ў печцы гарыць, цяплом хату сагравае, ад холаду абараняе. На агонь, калі ўвечары распаліць цяпельца ў полі ці на балоце, і розныя жучкі злятаюцца, і людзі збіраюцца. Прыцягвае агонь да сябе. Ды страшны ён, калі разбушуецца, неўтаймаваны, як неўтаймаваная мужчынская сіла. Магутныя сосны ў лесе свечкамі гараць, рассыпаючы навокал іскры...
He, няхай заўжды толькі добрым, толькі абаронцам будзе агонь. Няхай людзі, сеўшы каля агню, казкі і розныя дзівосныя гісторыі адзін аднаму апавядаюць, няхай песні спяваюць, як узімку спявала маці, ткучы ручнікі.
Ганна Паўлаўна ручнікі ткала, Ох і вой, люлі, ручнікі ткала... Залаты крыжы па краях клала, Шэры лебедзі — пасярэдзіне: Залаты крыжы — растыкайцеся, Белы лебедзі — разлятайцеся!
Роўна гарэў у печцы агонь, радасна гучаў голас маці... Цяпер зразумела, чаму яна спявала пра крыжы, чаму ткала іх на ручніку.
— Мама, а мой гузік прышыты гусінай лапкай,— ніяк не супакоіцца Мар’яна.
— Дзіцяці прышываюць гузік парасткам, гусінай лапкай, бо дзіця ахоўвае яго чароўная роставая сіла.
Сядзіць Петрык, разважае. Упершыню ён пачуў, што ёсць чароўная роставая сіла. Як відаць, і яму з Янінай роставая сіла дапамагла, калі бацьку з вязніцы вызвалялі. А дарослыя не маюць такой незвычайнай сілы. Мабыць, таму, што ўзмужнелі і самі сябе могуць абараніць. Праз колькі летаў і ён, Петрык, узмужнее, стане дарослым. He будзе ў яго чароўнай роставай сілы. Бацька і маці пастарэюць, маршчынамі пакрыюцца іхнія твары. Аж не верыцца... Мама, маладая, прыгожая, стане бабуляй, прыгнуць яе гады, валасы пасівеюць...
Чаму ж так наканавана? Няхай яны заўжды былі б маладымі, няхай бы радаваліся жыццю...
Чаму не ўсе радуюцца жыццю? Вацлаў Станішэўскі, як і бацька, яшчэ не стары, ды не ўмее радавацца. Нейкі чарвяк яго точыць, радасці не дае...
КНІГІ ОНЛАЙН
