КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Сядзіць Петрык, разважае; не ведае, што Яніна да іх спяшаецца. Набралася яна ўчора страху. Якраз каля адчыненага акна сядзела, маму ўспамінала. Раптам бачыць: Адам бацькавага каня вядзе, а бацька сядзіць, сагнуўшыся, за акрываўленае плячо трымаецца. Калі ж да ганка пад’ехаў, завохкаў, заенчыў. Пазбягаліся гайдукі. I маленькі чалавечак у шэрай сутане прытупаў. Цягне да бацькі рукі, квокча, як курыцаквактуха: — Пан Вацлаў, хто вас так бязлітасна пасек? Яшчэ мацней заенчыў бацька. — Здраднік!.. Паўлюк!.. Напаў на мяне!.. — А дзе ж быў пан Адам? Чаму ён не ратаваў вас? — Адам з Паўлюковым хлопцам, з Петрыкам, ваяваў... Маленькі чалавечак у шэрай сутане заламаў рукі. — Пан Вацлаў, з вас крыві, як з парсюка, нацякло!.. Бацька застагнаў і пачаў паволі спаўзаць з каня. Гайдукі падхапілі яго і панеслі ў дом. Калі сцямнела, Яніна прыйшла да бацькі ў кабінет. Ляжыць бацька на канапе, накрыты коўдрай, стогне. A побач сядзяць Адам і маленькі чалавечак у шэрай сутане. Яніна хацела запытацца, што з Петрыкам сталася, ды смеласці не хапіла. А бацька ні слова ёй не сказаў. Стагнаў, не перастаючы. I яна голасу не падала. Пайшла, у парозе пастаяўшы. Калі выходзіла з кабінета, то заўважыла, як прасвідраваў яе вочкамі маленькі чалавечак у шэрай сутане. «Усёй душой ён мяне ненавідзіць, як і мамку маю ненавідзеў»,— падумала Яніна. He спалася ёй у гэтую ноч. Усё пра Петрыка думала, Бога прасіла, каб жывым убачыць. А рана-раненька, усхапіўшыся, паімчалася да Краўцоў. Моцна б’ецца сэрца ў Янінчыных грудзях, дух займае. Вось і хата Краўцоў. На падворку сядзяць Мар’яна і Петрык. Жывы Петрык, жывы! Стаіць Яніна, ніяк не аддыхаецца. — Я ж казала, што яна прыйдзе! — узрадавалася Мар’яна. А Яніна з Петрыка вачэй не зводзіць. — Петрык, ты з Адамам біўся? Гэта праўда? Маўчыць Петрык. Асабліва няма чым яму пахваліцца. Калі б не маці, то задушыў бы яго Адам. Тады Мар’яна апавяла Яніне, як на возера ішлі, як запынілі іх Вацлаў Станішэўскі і Адам... Выслухала яе Яніна і ціха прамовіла: — Бацька з канапы не ўстае. Ляжыць і ўсё стогне. «Наш не стагнаў, калі ў вязніцы яго на горкі яблык збілі»,— падумаў Петрык. — Давайце ў лес сходзім,— нясмела прапанавала Яніна.— Мо ўжо першыя грыбы з’явіліся. Петрык і сам збіраўся ў лес. Цяпер, калі на палях каласіцца жыта, у лесе з’яўляюцца першыя грыбы: абабкі, чырвонагаловікі. Калі пашанцуе, то і баравікоў можна назбіраць. Першыя грыбы ў народзе называюць летнімі альбо каласавікамі. Непрыкметна яны з’яўляюцца, непрыкметна і знікаюць. Што ж рабіць? Бацька наказаў, каб хату пільнавалі. Але ж трэба спраўдзіць, ці Адамава шабля ў кустах ляжыць. — Петрык...— стаіць Яніна, кашульку пальцамі перабірае. Зараз пакрыўдзіцца і пабяжыць. Цалюткі дзень бацькавы стогны будзе слухаць. А, было не было. Хата нікуды не дзенецца, ніхто яе не скрадзе. А шаблю... — Братка, хадзем! — стала дапамагаць сяброўцы Мар’яна. — Вы ідзіце, я вас даганю,— сказаў Петрык на радасць Яніне і Мар’яне. — Добра! — узрадавалася Мар’яна. Петрык узяў у сенцах кош і пакрочыў следам за Мар’янай і Янінай. Паабапал дарогі рассцілаецца луг, падобны на пярэсты дыван, які ён, Петрык, бачыў у кабінеце Вацлава Станішэўскага. Амаль усе лугавыя травы зацвілі ў гэты летні час, радуюць вока: і сіні мышыны гарошак, і белы рамонак, і ружовая лугавая канюшына, і жоўты казялец... I кусты шыпшыны ўпрыгожыліся ружовымі шапкамі. Тут, каля кустоў шыпшыны, запынілі іх Вацлаў Станішэўскі і Адам. Яніна і Мар’яна спыніліся на дарозе. Мар’яна штосьці кажа, размахваючы рукамі. «Няхай яны крыху пастаяць, пагамоняць»,— падумаў Петрык і, прыгнуўшыся, пабег у кусты лазняку, куды бацька шпурнуў Адамаву шаблю. Падбегшы да кустоў, Петрык укленчыў і папоўз. Расхінуў траву ў адным месцы, у другім... Тут шабля, ляжыць. Руды мураш паўзе па ёй, нібы па бліскучай дарозе. Петрык змахнуў пальцам мураша і, узяўшы шаблю за рукаятку, секануў па дубцу. «Жых!» — свіснула шабля і, быццам брытва, наўскасяк зрэзала дубец. «Дарма не прапала бацька навука»,— з гонарам падумаў пра сябе Петрык. А з дарогі ўжо даносіцца на два галасы: — Петрык! — Дзе ты? — Ау-у!.. «Гукаюць, як у лесе»,— падумаў пра сябровак Петрык і, падпоўзшы да наступнага куста, схаваў шаблю пад корч, замаскіраваўшы яе травою. — Петрык! — Ау-у!.. Петрык устаў, памахаў дзяўчынкам і, усміхнуўшыся, паімчаў да іх. У лесе У лесе ўсё цікава, асабліва Яніне і Мар’яне. — Братка, вунь браткі! — крычыць Мар’яна і смяецца, паказваючы на кветкі, якія рассыпаліся на ўзлеску. Аднаго разу Петрык сказаў сястры, што гэтыя кветкі, якія звычайна красуюцца на ўзлесках, называ- юцца браткі, што яны прысмоктваюцца да каранёў суседніх раслін і выцягваюць з іх сок. «Яны жывуць, нібы паны, якія прыехалі з чужых зямель і прысмакталіся да нас»,— нявесела скончыў ён. Але пра гэта, як відаць, забылася Мар’яна. А вось назву кветак добра запомніла. I заўжды крычыць, заўважыўшы раслінку: «Братка, вунь браткі!» Пацяшаецца! — Братка!..— смяецца Мар’яна. — А як называецца гэтая? — паказаў Петрык на кветку, якая расла на вільготнай купіне. — He ведаю,— паціснула плечукамі Мар’яна. Петрык зірнуў на Яніну. — I ты не ведаеш? — He ведаю. Петрык задаволена ўсміхнуўся. Дзяўчаткі ў лесе часта бываюць, а амаль нічога не ведаюць. Ім толькі кудзелю прасці ды кашулю вышываць. — Гэтая кветка называецца расянка,— важна сказаў Петрык. — Яе назвалі расянкай, бо расу збірае? — пацікавілася Яніна. — He толькі расу. Бачыце на лістках чырвоныя валаскі? — Угу,— азвалася Мар’яна. — Яны вельмі ліпучыя,— тлумачыць Петрык. Мар’яна высунула кончык языка, а потым засмяялася. — Як мой язычок? «Развесялілася малая. Ад залішняй весялосці да слёз нядоўга. Каб зноў бяда на нас не абрынулася»,— занепакоіўся Петрык. — Твой язык, Мар’яна, як мянташка,— вымавіў ён.— Ім толькі касу вастрыць. — А ты вельмі не задавайся. Задавака знайшоўся! — дала адпор Мар’яна. Петрык пачухаў патыліцу. He, з дзяўчынкамі лепей не спрачацца. Ты ім слова, а яны табе дзесяць у адказ. — Братка, ты казаў, што расянка не толькі расу збірае,— нагадала Мар’яна. Петрык з палёгкай уздыхнуў. Цяпер ён, што называецца, зноў на кані. — Калі на ліпкія чырвоныя валаскі трапіць камар альбо муха, валаскі сціскаюцца і... — I бедны камарык трапляе, як мыш у пастку? — здагадалася Яніна. — Але, як у пастку,— сказаў Петрык. Яны пайшлі па лесе, зазіраючы пад кожны куст: мо схаваўся пад кустам баравічок-каласавічок? Спусціліся ў нізіну. Каля кустоў арэшніку, пад асінкамі, ляжыць яшчэ не папрэлае леташняе лісце. Петрык спыніўся каля вялізнага ядлоўцавага куста, нахіліўся, уважліва прыглядаючыся. — Братка, ты каласавічка знайшоў? — пазайздросціла Мар’яна. Петрык не адказаў. Зараз ён здзівіць і Мар’яну, і Яніну. Такога цуда, якое пакажа ім, яны яшчэ не бачылі. — Дзе ж твой каласавічок? — бліжэй падышла Мар’яна. Петрык разгарнуў апалае лісце, разгроб сыры мох. У невялікай ямцы ляжалі белыя яйкі, велічынёй з галубіныя, злучаныя паміж сабою накшталт пацерак. — У моху яйкі? — здзівілася Мар’яна.— Якая птушка іх тут пакінула? — He пакінула, а адклала,— паправіла Мар’яну Яніна. Як пераможца, Петрык паглядзеў на дзяўчынак і ўрачыста прагаварыў: — Яны не птушыныя, а вужыныя. — Няўжо? — вырвалася ў Мар’яны. Петрык узяўся за адзін канец гэтых незвычайных пацерак і прыўзняў іх. — Самка вужа адклала. — Вужыха? — усклікнула Яніна. Петрык стаяў і пасмейваўся. Усё-ткі здзівіў ён сябровак. Надоўга запомняць яны сённяшні дзень. — Братка, пакладзі на месца! — адступаючыся, спалохана прагаварыла Мар’яна.— Зараз вуж з вужыхаю сюды прыпаўзуць. Пакладзі... Петрык паклаў яйкі ў ямку, зноў закрыў іх мохам, загарнуўшы лісцем. Баязліўкі гэтыя дзяўчынкі. Вужоў спалохаліся. А яшчэ ў лес прасіліся. — Дома трэба сядзець, баякі! — выгаварыў Петрык і пайшоў, насвістваючы. Яніна і Мар’яна падаліся за ім. Нейкі час яны ішлі моўчкі. 3 тоўстай, парослай мохам яліны ўзляцела маленькая мухалоўка і села непадалёк. Петрык падышоў да яліны і расхінуў лапкі. На тоўстай галіне, каля ствала, было ўтульнае гняздзечка, у якім сядзела вялікае танкашыяе птушаня. — Бачыце? — прамовіў Петрык, стаіўшы дыханне. А Мар’яна і Яніна сапуць яму ў патыліцу, пазіраюць, прыўстаўшы на дыбачкі. — Гэта зязюляня? — няўпэўнена вымаўляе Мар’яна. — Мабыць,— шэпча Яніна. — Знайдыш у гняздзе. Зязюля ў гняздо мухалоўкі сваё яйцо падкінула. А зязюляня, вылупіўшыся, павыкідвала законных дзетак. Цяпер яго кормяць мухалоўкі,— растлумачыў дзяўчынкам Петрык і пакрочыў далей. — Братка, піць хочацца,— паскардзілася Мар’яна. — Зараз будзе крынічка, там нап’ёмся. Хлопчык павёў сябровак ледзь прыкметнай сцяжынкай. Яны ўвайшлі ў бярозавы гаёк. Тут крынічка выбіваецца з зямлі. Мінулым летам Петрык і бацька зрабілі новы зруб, каб крынічку не заносіла пяском. Халодная, смачная вада ў крынічцы. Петрык мінуў паваротку і стаў, як у здранцвенні. Што гэта? Зруб, які ён рабіў з бацькам, паламаны, а сама крынічка закідана пяском і брудам. Петрык сеў на пень, затуліў твар рукамі і прамовіў: — Яны пашкодзілі! Яны! На злосць нам зрабілі. — Братка, не бядуй. Я ўжо не хачу піць. Перахацелася! — прамовіла Мар’яна. Петрык адняў рукі ад твару і падняў галаву. — Петрык! — сказала Яніна. Глядзіць на яго, на Петрыка, поўнымі болю вачыма. Гэткі ж самы боль быў у вачах маці, калі ўчора, седзячы пры стале, бацьку чакала. Вядома ж, зразумела Яніна, хто разбурыў крынічку. Балюча і сорамна ёй за бацьку. — Яны пашкодзілі! — паўтарыў Петрык. — Давайце пачысцім крынічку,— прапанавала Яніна. Петрык ускочыў і рукамі стаў выкідаць з крынічкі гразь. Яніна і Мар’яна пачалі дапамагаць яму. Ляцела сарока. Села на куст, закруціла доўгім хвастом, засакатала, здзіўленая. А Петрык, Яніна і Мар’яна працуюць, не зважаючы ні на што. Неўзабаве першы струменьчык пырснуў з-пад зямлі. За першым — другі, трэці... Працуюць, увіхаюцца Петрык, Яніна і Мар’яна... Забулькацела, ажыла крынічка. Петрык падскочыў, узняў сцятыя кулакі, і закрычаў так, як, напэўна, крычаў старажытны чалавек, здзейснілася перамогшы магутнага маманта: —Наша ўзяла! Жыве крынічка! — Жыве! — падхапілі Яніна і Мар’яна.