Мой сябар Дон Кіхот
Аляксей Якімовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 333с.
Мінск 2018
— Даўно вуліцу носам не падмятаў?
— Чаравікі ціснуць?
— Ведаеш, як у нас марш іграюць?
— Паказаць?
— Бацька не навучыў, то людзі навучаць!
Алік з рогату аж заходзіцца. А Дон Кіхот то бялее, то чырванее. I раптам, чаго ніхто не чакаў, як крыкне:
— Маўчаць!
Стасік і Валік сумеліся, змоўклі, вачыма лыпаюць. I Алік нібы здзервянеў. Найшла каса на камень.
— Вам захацелася пабіцца? — прамовіў Дон Кіхот.— У школу надакучыла хадзіць?
— Ты ведаеш, што мы ў школу ходзім? — падаў голас Стасік.
— Яшчэ ведаю, што сёння цыгарэты курылі і віно пілі. Хто так для вас пастараўся, хто пачаставаў? Які дабрадзей?
— Мы толькі адну цыгарэту на дваіх выкурылі,— азваўся Валік.
— Няхай дакажа, што віно пілі,— прамармытаў Стасік.
Спалохаліся. Гаў — і зубы сцяў. Відаць, уцякуць. He давядзецца мне дарослых клікаць.
— На крывую дарожку вы сталі! — прамовіў Дон Кіхот.
— А ты не выхоўвай нас! — зноў узбурыўся Стасік.
— Мы даўно выхаваныя,— агрызнуўся Валік.
Я заўважыў, што Алік устаў з крэсла і накіраваўся да выхаду. Стасік і Валік бокам-бокам і за ім. Каля дзвярэй Алік шапнуў ім:
— Цяпер не лезьце. Падумаем, як правучыць.
— Падумаем,— сказаў Стасік.
— Ад нас не ўцячэ,— хіхікнуў Валік.
Значыць, не даруюць. Абавязкова нешта будзе. He даходзіць да Дон Кіхота. I навошта ён на ражон лезе? Няхай танцавалі б гэтыя дзесяцікласнікі, няхай галёкалі б. Нагалёкаліся б і разышліся.
Неўзабаве і Дон Кіхот выйшаў з клуба. Я тузануў яго за рукаў.
— Дон Кіхоцік, не лезь на ражон. Галава гуза шукае?
— Ты чаго тут круцішся? — накінуўся на мяне Дон Кіхот.— Каму сказаў? Дадому!
— Ведаеш, што мне Валік аднаго разу расказваў?
— Што?
— Расказваў, як Алік яго і Стасіка навучыў курыць. Даў цыгарэту і сказаў: «Пацягніце па разу». Яны пацягнулі. Кепска ім стала. Алік зарагатаў і пайшоў. А праз тыдзень зноў прычапіўся: «Пацягніце». Аднекваліся, ды Алік стаў смяяцца: «Вы не хлопцы, а бабы ў нагавіцах». Пацягнулі, каб даказаць, што не бабы. Так і прызвычаіліся. Алік спачатку ім сам цыгарэты купляў, а цяпер яны яму купляюць. Алік іх і піва піць навучыў. Ведаеш, як першы раз было? Алік у полудзень, калі поле араў, піва выпіў. У той дзень Валік і Стасік непадалёку круціліся. Паклікаў іх да сябе: «Выпіце і вы». Яны, канешне, пачалі адмаўляцца: «Не будзем. He будзем». Алік тады са злосцю кінуў: «Загадчыку ўчастка хочаце данесці на мяне?»
— I выпілі?
— Выпілі, бо баяліся, што на іх падумае, калі раптам загадчык участка праведае, як ягоны трактарыст на полі палуднуе.
— Я буду змагацца за іх,— выслухаўшы, прамовіў Дон Кіхот.
— За каго? — не дайшло да мяне.
— За Стасіка і Валіка. На крывую дарожку яны збочылі.
Я хацеў сказаць, што калі цялё нарадзілася з лысінкай, то з лысінкай і застанецца, але Дон Кіхот штурхнуў мяне ў плечы.
— Дахаты. На адной назе!
Я адбегся і зноў, як першы раз, назіркам падаўся за ім. Хіба я мог пакінуць аднаго? Што, калі Стасік, Валік і Алік дзесьці ў цемры стаіліся, пільнуюць?
Да самай хаты правёў Дон Кіхота, крыху пастаяў і паімчаўся дадому.
Батлейка ды іншае
Так здарылася, што з Дон Кіхотам я не бачыўся некалькі дзён. Узлаваліся на мяне тата і мама. Усё-ткі ў нядзелю позна прыцягнуўся. Загадалі: «Каб з хаты ні нагою». Толькі ў сераду дазволілі пагуляць. Дый не дзіва: у гэты дзень я тры дзявяткі прынёс.
А Дон Кіхот... Дон Кіхот у гэты дзень сядзеў каля хаты на лаўцы, абклаўшыся саломаю.
— А-а, Санча Панса! — узрадаваўся, убачыўшы мяне.
— Дон Кіхот, навошта табе салома? — здзівіўся я.
Дон Кіхот выняў з кішэні маленькага лялечнага чалавечка, падобнага да даўняга селяніна. У яго былі ільняныя валасы, рудыя вусы, бровы, кірпаты нос, вочы з хітрынкаю. На нагах лапці, сам у доўгім каптане, торба за плячыма, вышываная кашуля.
— Ведаеш, як яго завуць? — здалёк пачаў Дон Кіхот.
Я паціснуў плячыма.
— He.
Дон Кіхот паглядзеў на мяне і ўздыхнуў.
— Гэх ты!
I чаго ён уздыхае? Гэтую ляльку па-рознаму можна назваць: і Міхасём, і Базылём, і яшчэ як. Хіба адгадаеш?
— Яго завуць Максім,— сказаў я, каб не ламаць галаву.
— He Максім, а Несцерка. Чуў пра такога?
— He чуў,— шчыра прызнаўся я.— У нашай вёсцы ніводнага Несцеркі няма.
— Гэх! — працягла ўздыхнуў Дон Кіхот.— Несцерка — герой нашых легенд і паданняў, наш нацыянальны герой. Гэта хітры, дасціпны селянін, які не толькі багацеяпана, але і цара разам з ягонымі баярамі вакол пальца мог абвесці. Чуў?
— Краёчкам вуха.
— Трэба было не краёчкам слухаць, а двума,— папракнуў Дон Кіхот.
Неяк няёмка стала. Шмат даўніх герояў ведаю. I з нямецкіх паданняў і казак, і са шведскіх, і з дацкіх, і з арабскіх, а пра героя беларускіх паданняў — Несцерку — толькі краёчкам вуха чуў.
— Ты сам Несцерку зрабіў? — запытаўся я ў Дон Кіхота.
— Сам.
Во які мой сябар! He толькі трактар умее рамантаваць, але і розныя лялькі рабіць. Майстар на ўсе рукі. А не прызнаваўся.
— I кашулю сам вышыў?
— Бабку Вольку папрасіў. Яна пастаралася.
— Дон Кіхот, навошта табе Несцерка?
— Для батлейкі.
— Для якой яшчэ батлейкі? — здзівіўся я.
— Э-э, ды ты нічога не ведаеш. Батлейка — гэта адзін з відаў лялечнага тэатра,— прагаварыў Дон Кіхот.
I давай апавядаць. Упершыню я даведаўся, што быў батлеечны тэатр у Беларусі, што беларуская батлейка ўзнікла прыблізна ў шаснаццатым стагоддзі. Даведаўся, што слова «батлейка» мае і такое значэнне: скрынка накшталт невялікага дамка, падзеленая на верхнюю і ніжнюю часткі, у якіх пры дапамозе лялек разыгрывалася драма. Расказаў, што батлеечныя драмы ставілі студэнты і вандроўныя артысты.
— I ў нас будзе свая батлейка? — усклікнуў я.
— Некалі будзе,— прамовіў Дон Кіхот.— Гэта мая даўняя мара. Цяпер некалькі інтэрмедый хачу паказаць.
Я вырашыў удакладніць:
— Інтэрмедыя — гэта невялікая сцэнка?
— Санча Панса, ты нешта ведаеш! — пахваліў мяне Дон Кіхот.
— А калі ты іх хочаш паказаць?
— На днях.
«На днях...» Хлусіць і не смяецца. Каб падрыхтаваць інтэрмедыю, трэба не адзін дзень. Вось у нас у школе
настаўнік, бывае, дасць невялікую сцэнку, каб падрыхтавалі на якое-небудзь свята, а пасля цэлы месяц за намі бегае, просіць, каб словы вывучылі. А Дон Кіхот, як відаць, хоча паказаць тыя інтэрмедыі, у якіх лялькі будуць дзейнічаць. Няпроста гэта.
— He выйдзе ў цябе,— сказаў я.
— Выйдзе,— прамовіў Дон Кіхот.
Я не стаў з ім спрачацца. Выйдзе дык выйдзе.
— Для чаго табе Несцерка патрэбны? — пацікавіўся я.
Несцерка будзе галоўным героем інтэрмедый.
— А другім героем?
— Другім героем будзе Металіст.
Мне здалося, што не пачуў.
— Металіст?
— Але, Металіст, які не любіць народную музыку і прызнае толькі цяжкі метал. Несцерка будзе высмейваць яго. Мы і дэкарацыю намалюем, і лялькі зробім. Паклічу малых, Стасіка, Валіка. Няхай Стасік і Валік збоку на сябе паглядзяць. Магчыма, нешта дойдзе. Буду за іх змагацца.
Ну й Дон Кіхот! He Дон Кіхот, а сапраўдны дзед Усёвед. Ведае і пра батлейку, і пра Несцерку. Значыць, не адступаецца ад свайго, будзе змагацца за Стасіка і Валіка. Хоча, каб збоку на сябе паглядзелі. Ці дапаможа, ці дойдзе? Іх кожны тыдзень у школе на лінейку выводзяць. Настаўнікі так стараюцца, каб дайшло! Пра што толькі ім не гавораць! I пра культуру, і пра гонар, і просяць, і пагражаюць. А яны стаяць ды крыва ўсміхаюцца. У адно вуха ўлятае, а з другога вылятае. Добра таго страшыць, хто баіцца. Няхай працуе, няхай стараецца Дон Кіхот. Можна збоку паглядзець.
— Давай, падводзь міну! — падахвоціў я.— Трэба падцерці нос нашым металістам.
— Трэба,— кіўнуў Дон Кіхот.
— I салома для інтэрмедыі патрэбна? На ёй Металісту захочацца спаць? — зноў пацікавіўся я.
Дон Кіхот засмяяўся.
— Санча Панса, я выберу лепшыя саломінкі і зраблю Несцерку брыль — саламяны капялюш. Такія капелюшы некалі сяляне насілі.
А што калі крыху дапамагчы яму? Вунь колькі ў яго працы! I брыль трэба зрабіць, і Металіста, і дэкарацыі намаляваць. Вядома ж, Металіст у мяне не выйдзе. Я ў маляванні не такі ўжо вялікі спецыяліст. А лепшыя саломінкі змагу выбраць.
— Дон Кіхот,— сказаў я,— давай дапамагу табе. Лепшыя саломінкі выберу.
— Саломінкі я і сам выберу. Санча Панса, у цябе якая адзнака па мове?
— Дзявятка.
— Цудоўна! — прамовіў Дон Кіхот.— Напішаш інтэрмедыю.
- He змагу. Пасівею, а не змагу, Дон Кіхоцік!
— Зможаш. У цябе дзявятка.
Дон Кіхот выцягнуў з-пад саломы аркуш паперы, ручку і тыцнуў пальцам, паказаўшы на калодку, на якой звычайна колюць дровы.
— Сядай там і пішы.
Што было рабіць? Я ўзяў аркуш, ручку і сеў на калодку. Анічога ў галаву не лезе. I навошта прызнаўся, што дзявятка па мове? Трэба было схлусіць, сказаць, што чацвёрка альбо тройка. Саломінкі выбіраў бы. 3 чаго ж пачаць гэтую інтэрмедыю? 3 чаго? Зараз Дон Кіхот скажа, што мая дзявятка ліпавая.
— Адным героем маёй інтэрмедыі будзе Несцерка, a другім хто? Дон Кіхот, як ты думаеш? — не вытрываў я.
— Думаю, што другім героем можа стаць Драч-металіст.
Я ледзь з калодкі не зваліўся, пачуўшы гэта.
- Драч-металіст? Птушкі, па-мойму, да такога яшчэ не дайшлі!
— Драч — гэта алегорыя. Санча Панса, чытаў байкі Кандрата Крапівы?
— He толькі чытаў, але і на памяць вучыў,— пахваліўся я.
— У байках Крапівы дзейнічаюць звяры, птушкі, а мы разумеем, што гэта людзі. Так будзе і ў тваёй інтэрмедыі. Дайшло?
— Дайшло. Як пачаць? — прамовіў я.
— Можна так. «Жыў на свеце Драч».
— Ты пачнеш расказваць за дэкарацыяй, а потым Драча-металіста пакажаш? — здагадаўся я.— Так?
— Так,— кіўнуў галавою Дон Кіхот.— He перапыняй. Пачынаю спачатку.
— Пачынай.
— Жыў на свеце Драч. Ды сумна яму стала. Захацелася нешта такое паказаць, каб усе птушкі здзівіліся.
— Памалей! — закрычаў я.— He паспяваю запісваць.
— Далей сам прыдумай,— сказаў Дон Кіхот.
«Прыдумай...» Проста сказаць. He лезуць думкі ў галаву, хоць ты плач.
— He думаецца! — паскардзіўся я.
Дон Кіхот і вухам не павёў.
— Паварушы мазгамі, Санча Панса.
Я наморшчыў лоб, галаву рукамі абхапіў. Думаю, думаю... Аж нешта ў носе засвярбела. He вытрываў і чхнуў:
— Апчхі!
— Што з табою? — уздрыгнуў Дон Кіхот.
—■ Ад вялікага думання чханне на мяне напала.
— Меней чхай, болей думай,— параіў Дон Кіхот.
Я гучна прамовіў:
— Можна так: «А калі мне металістам стаць? — падумаў Драч і давай крычаць на ўсё наваколле. Пачула Курапатка, крыламі замахала: «Перастань, перастань!» Драч не сціхае, дзярэ: «Я металіст! Я металіст!» Уцякла Курапатка, схавалася. Жаўрук азваўся з вышыні: «Годзе, надакучыла!» Драч яшчэ мацней крычыць: «Я металіст!» Паляцеў Жаўрук. Усе-ўсе птушкі паляцелі. Драч адзін застаўся. Сумна яму».
КНІГІ ОНЛАЙН
