Мой свет растае
Жыццё з кліматычнымі зменамі на Шпіцбергене
Лінэ Нагель Ільвісокер
Выдавец: Пфляўмбаўм
Памер: 220с.
Вільня 2023
сістэму папярэджання лавінаў у свеце. Цяпер я нашмат лепей, чым раней, разумею, чаму свет змяняецца. Гэта неяк адначасова і супакойвае, і турбуе.
Я доўга ездзіла на сваёй таёце ярыс з нячыстым сумленнем і ўрэшце прадала яе. Цяпер я перасоўваюся па ваколіцах на трохколавым электраровары з вялікім кошыкам наперадзе, куды можна пасадзіць дзяцей. На задніх колах — шыпаваная гума, і ён выдатна даў рады ў маразы мінулай зімой. Тронд збіраецца ўсталяваць сонечныя батарэі, сонечны калектар і вялікую прамысловую печ для спальвання адкідаў у новым офісе, які ён будуе для сваёй працы. Так ён зможа, спальваючы адкіды, вялікую частку года самастойна забяспечваць сябе электрычнасцю і круглы год — ацяпленнем. Магчыма, мне трэба будзе там зараджаць свой электраровар.
Я страціла статус уладальніцы срэбнай карткі авіякампаніі SAS, спрабуючы змяніць сваё жыццё, спажываць свет меней ва ўсіх адносінах. У той самы час я ўсведамляю, што большасць з таго, што я раблю, проста аблягчае маё сумленне. Я б ахвотна ахвяравала нечым дзеля лепшага свету для наступных пакаленняў, але мусіць быць нехта, хто задасць вонкавыя межы, гіганцкі праект міжнароднага супрацоўніцтва з законамі, правіламі і сістэмай, якая абавяжа
нас жыць інакш, якая заахвоціць чалавецтва да зменаў.
Мы рухаемся ў правільным кірунку, але вельмі павольна. Я не веру, што мы дасягнем мэты ААН абмежаваць глабальнае пацяпленне паўтара ці двума градусамі. Ніхто не ведае напэўна, што будзе з кліматам, калі мы перасягнем гэтыя межы.
Мяне хістае паміж тым, каб заплюшчваць вочы на ўсе прыкметы таго, што чалавецтва і наша экасістэма рухаюцца да калапсу, і немагчымасцю гэта разбачыць. Сёння на зямлі нас 7,7 мільярда. Паводле прагнозаў ААН, у 2100 годзе нас будзе 10,8 мільярда. Толькі тады рост спыніцца. Як мы патрапім абцяжарваць планету меней, калі нас будзе болей? Частка мяне трымаецца за надзею, што большасць навукоўцаў памыляецца і што зямля яшчэ выцягне з рукава козыр, каб абыграць кліматычныя змены.
Грэта Тунберг не заплюшчвае вочы. Мяне вельмі ўражвае тое, як яна прабірае лідэраў свету. Спадзяюся, гэта неяк дапаможа. Прынамсі ўва мне гэта адгукаецца.
Тут у Лонг’іры дзеці, моладзь і маладыя дарослыя таксама баставалі за клімат з транспарантамі і касцюмамі. Снег падаў на іх цяжкімі камякамі. «We are Arctic scientists, don’t make
us historians»11, — было напісана на адным з транспарантаў.
Дзяржава цяпер уводзіць новыя патрабаванні да турызму на поўнач. Выкарыстоўваюцца паняцці «адказнасць» і крыху размытае «ўстойлівасць». Разглядаецца шэраг мераў, такіх як увядзенне на архіпелагу забароны на цяжкае паліва, абмежаванне памеру суднаў, якім дазволена заходзіць на ахоўную тэрыторыю, сертыфікацыя турыстычных гідаў, больш строгія правілы, якія б забяспечвалі спакойнае жыццё белых мядзведзяў і новыя планы па ахове навакольнага асяроддзя.
Мясцовыя ўлады працуюць над тым, каб наш пасёлак пераходзіў да менш шкодных для экалогіі крыніц энергіі, і стварылі ўласны прыродаахоўны і бізнес-камітэт. Яны хочуць дамагчыся як мага большага другаснага выкарыстання будынкаў, інфраструктуры і матэрыялаў са Свея і дамоў у Лія. У снежні я бачыла, як экскаватар руйнуе першы з дамоў пад знос — той самы, які я думала купляць, да таго як мы атрымалі дазвол будаваць свой.
У Лонг’іры вялікія цякучка людзей. Лотэ пытаецца, ці мы таксама не пераедзем, ці не зробіцца нашае шпіцбергенскае жыццё гісторыяй.
11 «Мы даследчыкі Арктыкі, не рабіце нас гісторыкамі» (англ.).
Два гады таму я задавалася тым жа пытаннем. «Можа быць», — адказваю я. Але на цяперашні момант дом тут. Пакуль нам тут добра, застаемся. Тут у нас простае жыццё, пару крокаў да дзіцячага садка і школы, цудоўная новенькая бібліятэка, дом культуры, музей, галерэя і дом спорту. Фестывалі і канцэрты, рэстараны і кавярні. Шмат у якіх сэнсах Лонг’ір — вельмі жывы пасёлак для такой малой, 2300, колькасці тутэйшых жыхароў. 1 ніхто нідзе не застрахаваны ад прыродных катаклізмаў. На маёй малой радзіме, у Вэстландзе, таксама і апоўзні, і лавіны.
Шпіцбергенскі архіпелаг усё яшчэ Арктыка, яшчэ крыху трывае. У студзені 2020 года, калі гэтую кнігу на нованарвежскай мове адправілі ў друкарню, тэмпература на архіпелагу штомесяц была вышэйшай за норму больш за дзевяць гадоў запар.
Будзем спадзявацца, што ў бліжэйшыя гады натуральныя ваганні марскіх плыняў дадуць нам болей халодных ружовых зімаў, перш чым нас захопяць мякчэйшыя і цямнейшыя восені і зімы. Але той Шпіцбергенскі архіпелаг, дзе будуць жыць ці які будуць наведваць мае праўнучкі і праўнукі, будзе іншым ад таго, на якім мы цяпер жывем. Можа быць і так, што Арктыка спыніць сваё існаванне.
Спіс выкарыстаных крыніц
Прадмова
Dramatisk temperaturstigning, Svalbardposten, 15.12.06
Абвал
Інтэрв’ю
Eli Anne Ersdal, 04.06.18 Atle Brekken, 08.11.18
Артыкулы
Svalbardposten: Mange sporsmdl (08.01.16), Stille morgen (21.12.16)
Svalbardposten.no: Staten far ansvarfor skredsikring (13.12.12), Ekstremvser pa vei (17.12.15), Skredet: «Et skred hadde begravd alle oss fem pa kjokkenet. Jeg trodde at det var sluttenfor oss alle» (20.01.17), Annes histone (15.01.16), Varslet tidlig om skredfaren (24.02.17), Krever straffesak etter skredet (29.07.16), Spesialenheten: Ingen gjorde noe straffbart (10.11.17), Vi sviktet ikke Longyearbyen (16.09.16)
Uvanleg kraftig uver pd veg til Spitsbergen, yr.no, 17.12.15 Svalbardskredet sluttet a overvake rasfaren, nrk.no, 08.01.16
Da skredet tok jentene, nrk.no, 22.10.16
Дакументы/даклады Longyearbyen Rode Kors
Hjelpekorps, Oppsummering av erfaringerfra skredredning i bebyggelse. Ulykkesskredet, Longyearbyen, vei 230 19. desember 2015, mars 2016
Direktoratet for samfunnssikkerhet og beredskap, Skredulykken i Longyearbyen 19. desember 2015, evaluering av handtering, beredskap og forebygging, September 2016
Spesialeininga for politisaker, patalevedtak, dok nr. 19. Vurdering av straffansvar etter snoskred i Vei 228 og 230 i Longyearbyen 19. desember 2015, 01.11.17
Norges Geotekniske Institutt, Vurdering av snoskredfare og tiltakfor a hindre ulykker ved veg 226-230, 28.07.92
Barlindhaug Consult og NGI for Store Norske, Potensiale for utbygging i omrddet Vannledningsdalen-Gruvedalen, Longyearbyen, oktober 2007
Longyearbyen lokalstyre og Store Norske, Avtale, 10.03.08
Чорная дажджлівая восень і новая лавіна
Артыкулы
Svalbardposten.no Vat start pd helga (14.10.16), Forventet flere og storre skred (18.11.16),
Omfattende sikringsarbeid (11.11.16), Tilliten til skredvarslinga er drept (21.02.17)
2016 var det varmeste dret som er registrert pd kloden forskere sier mennesker har skylda, nrk. no, 18.01.17
Дакументы/даклады
Noregs vassdragsog energidirektorat, Skredfarekartleggmg i utvalgte omrdder pd Svalbard, desember 2016
Norges Geotekniske Institutt, Oppsummering av skredrapporter som berorer omradetfra veg 222 til veg 230, Longyearbyen, januar 2016
Спі, маленькае зярнятка
Артыкулы
Svalbardposten.no: En merkedag for frohvelvet (17.02.17), Sanerer og bygger nytt (11.11.17)
Statsbygg, Svalbard globale frohvelv, utbedring, 20.05.17, tilgjengeleg fra statsbygg.no
За кліматам не ўгнацца
Інтэрв’ю
Ketil Isaksen, 01.06.18
Артыкулы
Isaksen, Ketil (14.11.16) Styrtregn og hoy temperatur preger Svalbard i host, aftenposten.no
Hansen, Brage B., Varpe, 0ystein og Isaksen, Ketil (20.11.14) Varmere, vdtere, villere svalbardvintre, svalbardposten.no
Пасёлак
Інтэрв’ю
Atle Brekken, 08.11.18
Ketil Isaksen, 01.06.18
Артыкулы
Svalbardposten.no: Vil overtake noye i vinter (02.12.16), Dette er fareomrddene (15.12.16)
Md lage nye skredkart (03.03.17), Langt mer bebyggelse skredutsatt (15.03.18), Fortviler over boligmarkedet (08.02.18)
Instanes, Arne og Rongved, Johanna (16.02.19)
Klimaendringer og bygging pa permafrost, svalbardposten.no
Miljoovervaking Svalbard og Jan Mayen (mars 2018)
Pennafrost, tilgjengeleg fra mosj.no
Дакументы/даклады
Noregs vassdragsog energidirektorat, Skredfarekartleggmg i utvalgte omrdder pd Svalbard, 12.12.16
Noregs vassdragsog energidirektorat, Konseptstudie Sikringstiltak Sukkertoppen og Vannledningsdalen, 15.03.18
Statsbygg, Forventede klimaendringers langsiktige konsekvenser for bygging og forvaltning pd Svalbard, 15.01.18
Meteorologisk institutt, Klimascenarioer for Longyearbyen-en-omradet, Svalbard, 19.10.17
Lokalstyremote, innkalling, Valg av losning for skredsikring av Vannledningsdalen og Lia, 10.12.18
Skred AS, Skredfarevurdering for Svalbard kirke Avgrensning av areal for mulig plassering av skredvoll, 04.07.19
Кнігі
Holm, Kari (2006) Longyearbyen Svalbard Historisk veiviser, 3. utg., Kari Holm Forlag
Паляўнічы i Папа Рымскі
Інтэрв’ю
Harald Soleim, 23.05.18, 14.06.18 og 31.07.19
Артыкулы
Svalbardposten.no, Kongen av Kapp Wijk, 08.09.17
Старонкі y інтэрнэце
Meteorologisk institutt, Ekstremstatistikk for dognverdier, 30.08.19
Svalbardmuseum.no, Pelsjegerliv, 09.09.19.
Кнігі
Amundsen, Birger (1989)
Svalbardboka 3, Mitra Forlag
Amundsen, Birger (2014) Uten nade, Vigmostad & Bjorke
Oxaas, Arthur (1955) Svalbard var min verden, Aschehoug 1955
Reymert, Per Kyrre og Moen, Oddleif (2015) Fangsthytter pd Svalbard 1794-2015, Stiftelsen Svalbard Museum
Жыццёва неабходны зорны пыл
Артыкулы
Metanfarligere епп man trodde: Nd er det gjort nye rekordmalinger av klimagassen, nrk.no, 21.12.17
CO2-Skurken som alle trenger, aftenposten.no/viten,
30.08.16 Myhre, Cathrine L. og
Solbakken, Christine (2018)
Klimagassnivdene stiger stadig.
Norsk institutt for luftforskning.
Tilgjengeleg fra nilu.no
Norsk Polarinstitutt (februar 2018) Globale klimaendringer.
Tilgjengeleg fra npolar.no
Кнігі
Alfsen, K., Hessen, D.O. og Jansen, E. (2013) Klimaendringer
i Norge, forskemes forklaringer, Universitetsforlaget
Hessen, Dag O. (2017) C Karbon en uautorisert biografi, Cappelen Damm
Kolstad, Erik og Paasche, 0yvind (2009) Hva er klima, Universitetsforlaget
Wadhams, Peter (2016) A Farewell to Ice a Report from the Arctic, 2. utg., Penguin Books
Тэлевізійныя перадачы
Sanninga om veret, nrk.no, sesong
1, episode 1,11.09.18
Festkveldfor klimanerder, nrk.no,
КНІГІ ОНЛАЙН
