Мова эсперанта

Практычны дапаможнік

Выдавец: Навука і тэхніка

Памер: 160с.

Мінск 1992

39.67 МБ

13. Займеннікавыя дзеясловы
13.1. Беларускім зваротным дзеясловам у эсперанта часта адпавядаюць займеннікавыя дзеясловы: я падымаюся — mi levas min, я галюся — mi razas min.
13.2. Аднак займеннікавыя дзеясловы ўжываюцца толькі тады, калі дзеючая асоба сама выконвае дзеянне. Калі ж дзеючая асоба ці прадмет з’яўляюцца толькі аб’ектам дзеяння, тады ўжываюцца дзеясловы з суфіксам -ig-: я прасынаюся — mi vekigas, сонца падымаецца — Іа su.no levigas.
13.3. Для многіх жа зваротных у беларускай мове дзеясловаў мы знаходзім у эсперанта звычайныя дзеясловы: усміхацца — rideti, спяійацца — rapidi, абурацца — indigni.
13.4. Займеннікі, якія з’яўляюцца часткай займеннікавых дзеясловаў, змяняюцца адпаведна дзеючай асобе:
mi lavas min — я ўмываюся
vi lavas vin — ты ўмываешся
li lavas sin — ён умываецца але:
It lavas Un — ён мые яго (кагосьці другога) si lavas sin — яна ўмываецца але:
si lavas sin — яна мые яе (кагосьці другога)
пі lavas піп — мы ўмываемся vi lavas vin — вы ўмываецеся Ui lavas sin — яны ўмываюцца але:
Hi lavas ilin — яны мыюць іх (кагосьці другіх)
14. Дзеепрыметнік
14.1. У беларускай мове дзеепрыметнікі бываюць незалежнага і залежнага стану. У эсперанта яны падзяляюцца на актыўныя (незалежнага стану) і пасіўныя (залежнага стану). Усе дзеепрыметнікі ў эсперанта маюць адзіны канчатак -а і скланяюцца як прыметнікі.
14.2. Актыўныя дзеепрыметнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфіксаў -antдля цяперашняга часу, -intдля прошлага часу і -ontдля будучага часу: la leganta knabo — хлопчык, які чытае — la knabo, kiu legas; la leginta knabo — хлопчык, які чытаў — la knabo, kiu legis; la legonta knabo — хлопчык, які будзе чытаць — la knabo, kiu legos.
14.3. Актыўныя дзеепрыметнікі выкарыстоўваюцца ў эсперанта даволі шырока, а іх пераклад на беларускую мову складае пэўныя цяжкасці з-за адсутнасці адпаведных граматычных форм у беларускай мове. Калі ў беларускай мове нельга знайсці адпаведнікаў, можна перакласці даданым сказам: malsaniginta virino — захварэушая жанчына, maturiginta junulo — узмужнелы юнак, але: ci tie loganta homo — чалавек., які тут пражывае.
14.4. Пасіўныя дзеепрыметнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфіксаў -atдля цяперашняга часу, -itдля прошлага часу і -otдля будучага часу: la legata Libro — кніга, якую чытаюць, la legita libro — (пра)чытаная кніга, Іа Іеgota libro — кніга, якую будуць чытаць.
14.5. Пасіўныя дзеепрыметнікі цяперашняга і будучага часу звычайна перакладаюцца даданымі сказамі.
14.6. Ад дзеепрыметнікаў пры дапамозе канчатка -емогуць утварацца дзеепрыслоўі, а пры дапамозе канчатка -о — назоўнікі: legante — чытаючы, leginte — прачытаушы, legonte — прачытаўшы (у будучым), leganto — чытач, leginto — чытач быўшы, legonto — чытач будучы, dirite — farite — сказана — зроблена, delegito — дэлегат.
15. Складаныя формы дзеяслова
15.1. У эсперанта, як і ва ўсіх заходнееўрапейскіх мовах, вельмі шырока выкарыстоўваюцца складаныя формы дзеясловаў для больш дакладнага вызначэння часу аднаго дзеяння ў суадносінах да другога. Складаныя формы дзеяслова ўтвараюцца пры дапамозе дзеепрыметнікаў і дапаможнага дзеяслова esti ў адпаведным часе. Выкарыстанне складаных форм дзеяслова для паказу часу ў эспе-
ранта вельмі лагічнае і не стварае дадатковых цяжкасцей пры вывучэнні мовы. Гэта бачна з ніжэй пададзеных прыкладаў:
1. La patro venas kaj vidas, ke la filo estas leganta la libron.—Бацька прыходзіць i бачыць (менавіта ў гэты момант), што сын чытае кнігу.
2. La patro venas kaj vidas, ke la filo estas leginta la libron.— Бацька прыходзіць i бачыць, што сын (толькі што) чытаў кнігу (чытаў перад прыходам бацькі).
3. La patro venas kaj vidas, ke la filo estas legonta la libron.— Бацька прыходзіць i бачыць, што сын толькі збіраецца чытаць кнігу.
4. La patro venis kaj ekvidis, ke la filo estis leganta la libron.— Бацька прыйшоў i ўбачыў, што сын чытаў (менавіта ў час прыходу бацькі) кнігу.
5. La patro venis kaj ekvidis, ke la filo estis leginta la libron.— Бацька прыйшоў i ўбачыў, што сы.н чытаў (перад яго прыходам) кнігу.
6. La patro venis kaj ekvidis, ke la filo estis legonta la libron.— Бацька прыйшоў i ўбачыў, што сын толькі збіраўся чытаць кнігу.
7. Kiam vi venos, vi ekvidos, ke li estos leganta la libron.— Калі ты прыйдзейі, to ўбачыш, што ён будзе (менавіта ў гэты час) чытаць кнігу.
8. Kiam vi venos, vi ekvidos, ke li estos leginta la libron.— Калі ты прыйдзеш, ты ўбачыш, што ён прачытае (або: будзе чытаўшым) кнігу.
9. Kiam vi venos, vi ekvidos, ke li estos legonta la libron.— Калі ты прыйдзеш, ты ўбачыш, што ён толыіі будзе збірацца чытаць кнігу.
10. Se mi havus ci tiun libron, mi nun estus leganta gin.— Калі б я меў гэту кнігу, я б яе зараз чытаў.
11. Se mi havus ci tiun libron, mi gin jam estus leginta.— Калі б я меў гэту кнігу, я б яе ўжо прачытаў.
12. Se vi donus ci tiun libron al mi, mi gin volonte estus legonta.— Калі б ты day мне гэту кнігу, я б яе ахвотна прачытаў (у будучым).
13. Mi deziras, ke vi estu leganta nun ci tiun libron! — Я хачу, каб ты зараз чытаў гэту кнігу!
14. Mi deziris, ke vi jam estu leginta ci tiun libron.— Я хацеў, каб ты ўжо прачытаў гэту кнігу.
15. Mi deziras, ke vi nepre estu legonta ci tiun libron!— Я хачу, каб ты абавязкова прачытаў (у будучым) гэту кнігу!
15.2. У эсперанта пасля шэрагу дзеясловаў (напрыклад, vidi — бачыць, audi — чуць, sajni — здавацца, kredi — верыць і інш.) можа быць выкарыстаны інфінітыў замест даданага сказа. У гэтых выпадках можа ўжывацца складаная форма інфінітыва:
І'. Mi vidas, ke li legas. Mi vidas, ke li estas leganta. Mi vidas Un legi. Mi vidas Un esti leganta.— Я бачу, што ён чытае.
2. Mi vidas, ke li estas leginta. Mi vidas Un esti leginta.— Я бачу, taro ён чытаў.
3. Mi vidas, ke li estas legonta. Mi vidas Un esti legonta.— Я бачу, uiTO ён будзе чытаць.
15.3. У эсперанта дапускаюцца таксама выпадкі, калі дапаможны дзеяслоў esti можа быць выкарыстаны ў іншым часе, чым іншыя дзеясловы ў сказе ці ў сэнсавай групе сказаў:
1. Mi vidas, ke li estis leganta la Ubron.— Я бачу, што ён чытаў (але не дачытаў) кнігу.
2. Mi vidas ke li estis legonta la Ubron.— Я бачу, што ён збіраўся чытаць кнігу.
3. Mi vidas, ke li estos leganta la Ubron.— Я бачу, turo ён будзе чытаць кнігу.
4. Mi vidas, ke li estos leginta la Ubron.— Я бачу, што ён прачытае кнігу.
15.4. Вышэй пададзеныя прыклады паказваюць магчымасці эсперанта выражаць розныя адценні думкі, аднак злоўжываць пры выкарыстанні складаных формаў часу дзеясловаў не варта, тым болыв што ў гутарковай мове час дзеяння звычайна ўдакладняецца рознымі дапаможнымі словамі.
15.5. Часцей у мове эсперанта, як у гутарковай, так і ў літаратурнай, выкарыстоўваюцца складаныя формы дзеяслова ў пасіўных канструкцыях, якія адпавядаюць беларускім дзеясловам залежнага стану. Утвараюцца гэтыя канструкцыі пры дапамозе дзеяслова esti і пасіўнага дзеепрыметніка (дзеепрыметніка залежнага стану):
1. La domo estas konstruata.— Дом. будуецца.
2. La domo estas konstruita.— Дом пабудаваны.
3. La domo estas konstruata.— Дом будзе пабудаваны.
4. Hierau la domo estis konstruata.— Учора дом будаваўся.
5. Опі dirts al mi, ke la domo estis konstruita.— Мне сказалі, што дом пабудаваны (да таго, як мне сказалі).
6. Oni diris al mi, ke la domo estis konstruota.— Мн.е сказалі, што дом будзе будавацца (але яшчэ не пачалі).
7. Morgan la domo estos konstruata.— Заўтра дом будуць будаваць.
8. Morga/u la domo estos konstruita.— Заўтра дом будзе пабудавсшы.
9. Morgau la domo estos konstruota.— Заўтра будуць пачынаць (будуць збірацца) будаваць дом.
10. Se пі havus la monon, la domo estus konstruata.— Калі б мы мелі грошы, дом будаваўся б.
11. Se пі havus la monon, la domo estus konstruita.— Калі б мы мелі грошы, дом быў бы пабудаваны.
12. Se пі havus la monon, la domo estus konstruota.— Калі б мы мелі грошы, можна было б пачынаць будаваць дом.
13. Mi volas, ke la domo estu konstruata.— Я хачу, каб дом будаваўся.
14. Mi volas, ke la domo estu konstruita.— Я хачу, каб дом быў пабудаваны.
15. Mi volas, ke la domo estu konstruota.— Я хачу, каб дом (калі-небудзь у будучым) пабудавалі.
15.6. У пасіўных канструкцыях могуць выкарыстоўвацца толькі пераходныя дзеясловы.
16. Пераходныя і непераходныя дзеясловы
16.1. Пераходныя дзеясловы патрабуюць прамога дапаўнення, якое перадаецца словам у вінавальным склоне: Nikolao Legas revuon kaj mi legas 'jurnalon.— Мікола чытае часопіс, a я чытаю газету.
16.2. Непераходныя дзеясловы патрабуюць ускоснага дапаўнення: Mi veturas per autobuso.— Я еду на аўтобусе.
16.3. Большасць дзеясловаў бываюць або пераходнымі або непераходнымі, але ёсць таксама і дзеясловы, якія адначасова могуць быць і пераходнымі і непераходнымі. Ніжэй пададзеныя^дзеясловы найбольш ужывальныя з іх:
adiaui: Mi adiauas la patrinon. Mi adiauas al la patrino.— Я развітваюся з маці;
aplaudi: Ciuj aplaudas la preleganton. Ciuj aplaŭdas al la preleganto.— Усе апладзіруюць прамоўцу;
danki: Mi dankas vin! Mi dankas al vi — Я дзякую вам;
helpi: Mi volas helpi vin. Mi volas helpi al vi.— Я хачу дапамагчы вам;
3. Зак. 858
33
ceesti: Vi devas ceesti la konferencon. Vi devas ceesti en la konferenco.— Вы павінны прысутнічаць на канферэнцыі;
kredi: Vi povas kredi min. Vi povas kredi al mi.— Вы можаце верыць мне;
partopreni: Mi volonte partoprenos la vesperon. Mi volonte partoprenos en la vespero.— Я ахвотна буду ўдзельнічаць у вечары;
respondi: Hodiau mi respondas vian leteron. Hodiaumi respondas al via letero.— Сёння я адказваю на ваша пісьмо;
simili: Via filo similas vin. Via filo similas al vi.— Ваш сын падобны на eac;
suferi: Li suferas strangan malsanon. Li suferas pro stranga malsano.— Ён пакутуе ад дзіўнай хваробы.
16.4. Некаторыя дзеясловы могуць быць непераходнымі ў беларускай мове, але пераходнымі ў эсперанта:
admiri: Mi admiras vian laboremon.— Я захапляюся вашай працавітасцю;
casi: Casi lupojn estas danĝere.— Паляваць на ваўкоў небяспечна;
gvidi: Nlkolao gvidas la rondeton de komencantaj geesperantistoj.— Мікола кіруе гуртком пачынаючых эсперантыстаў;
gui: Viktoro guas la legadon de la nova romano.— BinTap цешыці^а чытаннем новага рамана;

<1 2 3 4 567 8 9 10 11...28 29 >