КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
19.30. Super — над, па-над. Ужываецца звычайна з назоўным склонам: Super ni estis lazura cielo.— Had намі было блакітнае неба. Mevoj flugas super maro.— Чайкі лё- таюць па-над морам. Аднак лічыцца правільным ужыванне вінавальнага склону пасля прыназоўніка super, калі гаворка ідзе аб перамяшчэнні: La suno leviĝis super la teron.— Сонца ўзнялося над зямлёй. Прыназоўнік super можа ўжывацца як корань самастойнага слова ці ў якасці прыстаўкі: supera — вышэйшы, superi — перавышаць^ superflua — лішні, superkrii — перакрычаць, superlaudl — перахваліць, supermezura — празмерны. 19.31. Sur—на. Ужываецца з назоўным склонам, калі можна паставіць пытанне «дзе?» і з вінавальным склонам, калі можна паставіць пытанне «куды?»: Mi metis libron sur la tabion.— Я паклаў кнігу (куды?) на стол. La libro kusas sur la tablo.— Кніга ляжыць (дзе?) на стале. Прыназоўнік sur можа ўжывацца ў якасці прыстаўкі: surskribi — надпісаць, surmeti — пакласці, апрануць. 19.32. Тга — праз, скрозь. Звычайна ўжываецца з назоўным склонам: Tra la fenestro mi vidis Nikolaon, kiu ien rapidis.— Праз акно я бачыў Міколу, які некуды спяшаўся. La stelisto enigis la cambron tra la fenestro.— Злодзей пранік. y пакой праз акно. Прыназоўнік tra можа выкарыстоўвацца як корань самастойнага слова або як прыстаўка: traa— скразны, trae — наскрозь, trabati — прабіць, trablobo — ск.разняк, trairi — прайсуі, traveturi — праехаць. 19.33. Trans — цераз, праз, за. Ужываецца з назоўным склонам, калі размова ідзе аб месцы дзеяння (дзе?) і з вінавальным склонам, калі размова ідзе аб напрамку дзеяння (куды?): Oni konstruis novan ponton trans la rivero.— Пабудавалі новы мост цераз раку. La aviadilo flugas trans la arbaro.— Самалёт ляціць (дзе?) па-над лесам. La aviadilo transflugis trans la arbaron.— Самалёт праляцеў (куды?) за лес. Mi ne konas la popolon, kiu vivas trans la maro.— Я не ведаю народа, які жыве (дзе?) за морам. Baldau mi veturos per sipo trans la maron.— Скора я naеду на караблі (куды?) за мора. Прыназоўнік trans можа таксама выкарыстоўвацца ў якасці кораня самастойнага слова ці прыстаўкі: transigi — перанесці, перавязці, перакінуць, translĝi — перайсці, пераехаць, transdoni — перадаць, transiri — перайсці, transveturi — пераехаць. 20. Складаныя і састаўныя прыназоўнікі 20.1. Складаныя прыназоўнікі ў эсперанта ўтвараюцца гэтаксама, як і ў беларускай мове (з двух простых прыназоўнікаў): Li ekstaris de-post la tablo.— Ён устаў з-за стала. La suno levigis el-post la arbaro.— Сонца паднялося з-за лесу. La kato kuras de-sub la tablo.— Кот бяжыць з-пад стала. Mi prenis tabureton el-sub la tablo.— Я ўзяў табурэтку з-пад стала. Forprenu vian libron de-sur la tablo! — Забяры сваю кнігу ca стала. Пры ўжыванні складаных прыназоўнікаў трэба кіравацца перш за ўсё сэнсам. 20.2. Да складаных прыназоўнікаў прымыкае і прыназоўнік ekde, які складаецца з прыстаўкі ekі прыназоўніка de і паказвае на пачатак дзеяння: ekde la mateno — ад раніцы, ekde la Novjaro — ад Новага года. 20.3. Гэтаксама, як і ў беларускай мове, утвараюцца ў эсперанта састаўныя прыназоўнікі (двухі трохслоўныя): Mi konatigis kun tradukoj el uzbeka poezio fare de belosaj poetoj.— Я пазнаёміўся з перакладамі ўзбекскай паэзіі, зробленымі беларускімі паэтамі. Responde al via letero, ni povas informi vin...— У адказ на ваша пісьмо мы можам паведаміць вам... Mi ne povis trankviligi еп dauro de tuta semajno.— Я не мог супакоіцца на працягу цэлага тыдня. 21. Пераклад прыназоўнікаў 21.1. Даслоўны пераклад прыназоўнікаў магчымы даволі рэдка, таму ўжыванне прыназоўнікаў пры перакладзе стварае пэўныя цяжкасці. Адзіны выхад тут: сэнсавая перадача цэлых выразаў, ужываючы простыя, складаныя і састаўныя прыназоўнікі. У наступным параграфе засяродзім увагу на магчымасцях перадачы беларускіх прыназоўнікаў сродкамі эсперанта. 21.2. A— ужываецца для паказання часу: а шостай гадзіне — je la sesa horo, a палове чацвёртай — je la tria kaj duono. 21.3. A6(a) — 1. Для паказу сутыкнення: ён стукнуўся аб сцяну — Іі frapis sin kontrau la tnuro. 2. Для паказу на прадмет размовы, думкі, пачуцця і г. д.: аб чым нам гаварыць з табой?! — Pri kio ni parolu kun vi!? 3. Для паказу азначанага прамежку часу: аб ноч — dum unu nokto, аб дзень — dum unu tago. 4. Для паказу прадметаў хар- чавання: жыве аб адной бульбе — Іі vivas nur per terpomoj, аб адной вадзе сыты не будзеш — nur per akvo sata vi ne estos. 21.4. Абапал: абапал дарогі раслі бярозы — ambauflanke de vojo kreskis betuloj. 21.5. Ad(a) — 1. У розных значэннях: a) de: адыйсці ад eopada — foriri de urbo, вызваліцца ад прыгнёту — Uberigi de premo, схавацца ad бажбжу — kasigi de pluvo, весткі ad бацькоў — novayoj de gepatroj, ad вясны da eoceні — de printempo gis autuno; б) пасля некаторых дзеясловаў: він. склон без прыназоўніка: адмовіцца ad бапамогі — rifuzi helpon; в) еп: ad імя дэлегацыі — еп la nomo de delegacies г) el: ad усяго сэрца — el la tuta koro; д) pro: dpuжаць ad страху — tremi pro timo. 2. Пры ўжыванні ступеняў параўнання: вышэй ад^гор — pli alte(n) ol montoj, мацней ad грому — pli laute(n) ol tondro, лепшы ad усіх — la plej bona el ciuj. 21.6. Без — sen: без сяброў цяжка жыць — sen amikoj estas malfacile vivi. 21.7. Воддаль— iom for: eoddanb dapoei стаяла вёска — iom for de la vojo estis (trovigis) vilago. 21.8. Да — al. 1) для паказу напрамку ці мэты дзеяння, далучэння да чагоабо каго-небудзь, адпаведнасці ці неадпаведнасці чамуабо каму-небудзь: da зброі! — al la armiloj!, exod пабыхобзіў da канца — la kunveno proksimigis al fino, рыхтавацца da свята — prepari sin al la festo, заклікаць da барацьбы — voki al batalo, da трох dadayb тры — al tri aldoni tri, da пытання аб...л— al la demando pri..., мы ішлі da вёскі—ni iris al (gis) vilago; 2) для паказу падабенства, блізкасці: пабобны da бацькі — simila al la patro. gis— 1) для паказу адлегласці, прамежку часу: da вёскі заставалася яшчэ тры кіламетры — gis la vilago resits ankorau tri kilometroj, тры dm da жніва — tri tagoj antau la rikolto, зранку da вечара — de mateno gis vespero. 2) аж да чаго-небудзь, y адпаведнасці з чым-небудзь: у eadse da пояса — еп akvo gis zono, з першага da пятага paзdзeлa — ekde la unua gis la kvina capitro. antau — (nepad): da вайны — antau la milito. Па сэнсу могуць ужывацца і іншыя прыназоўнікі: я прыгатаваў табе da свята do6pu nadapynan — mi preparis al vi por la festo bonan donacon, ехаць da Мінска — veturi en Minskon. 21.9. 3, са— 1) el: a) y адказ на пытанне «адкуль?»: вецер з усходу — la vento el oriento, пісьмо з радзімы — la letero el patrio, ісці з лесу — iri еі arba.ro, даведацца з газет — ekscii el gazetaro; б) у адказ на пытанне «з чаго?»: па тры тоны з гектара — ро tri tunoj el hektaro, здача з рубля — restajo el rublo, копія з ліста — kopio el la letero, пераклад з беларускай мовы — traduko el la belorusa Lingvo; 2) de y адказ на пытанне «з чаго?», «з каго?», калі паказан пачатак: з галавы да пят — de la kapo gis la kalkanoj, 3 яго ўзялі тры рублі — de It oni prenis tri rublojn, з маладых год — de junaj jaroj, пачнём з вас — пі komencu de vi, з гэтага часу — de tiu ci tempo, з дня на дзень — de tago al tago; 3) kun — y адказ на пытанні «з кім?», «з чым?»: а) пры паказе сумеснасці дзеяння ці сувязі: з сябрам — kun amiko, з вучнямі — kun gelernantoj; б) пры паказе спосабу або манеры: з усмешк.ай — kun rideto, з задавальненнем — kun kontento, з намерам — kun intenco, з радасцю — kun gojo; 4) pro у адказ на пытанне «з чаго?» ці «чаму?» пры паказе прычыны: спяваць з радасці — kanti pro ĝojo, спытаць з далікатнасці — demandi pro gentileco; 5) per y адказ на пытанне «з чаго?», але пры паказе спосабу дзеяння: пісаць з вялікай літары — skribi per majusklo, пачаць з даклада — komenci per raporto; 6) cirkau або preskau^ калі трэба паказаць прыблізнасць: з тыдзень — cirkau (preskau) semajnon, з гадзіну — cirjzau (preskau) unu boron, з кіламетр — cirkau (preskau) unu kilometron; 7) перакладаецца іншымі прыназоўнікамі згодна сэнсу: узяць са стала (з шуфляды) — preni el la tablo, узяць са стала (з паверхні) — preni de-sur la tablo, кола з машыны (было на кузаве) — rado de-sur la auto, кола з машыны (ад машыны) — rado de auto, з вашага дазволу — lau via permeso, добра бачны з ак.на — bone videbla tra la fenestra, змагацца з ворагам — batali kontrau malamiko, нарыхтаваць з восені — prepari dum la autuno, з мяне даволі — al mi suficas, por mi suficas, жаніцца з Верай — edzigi al Vera, што з Вамі? — kio okazis al vi? 8) можа перакладацца вінавальным склонам без прыназоўніка: 3 Новым годам! — Felican Novan Jaron! смяяцца (насміхацца) з Віктара — primoki Viktoron; 9) можа замяняцца злучнікам і: я з табой — mi kaj vi, Мікола з Віцем — Nikolao kaj Viktoro. 21.10. За— 1) post: a) для паказу месца знаходжання ці напрамку: стаяць за дзвярыма — start post la pordo, выйсці за дзверы — eliri post la pordon, за ракой — post la rivero, за party — post la riveron, б) каб паказаць паслядоўнасць: адзін за другім — unu post alia, дзень за днём — tagon. post tago; в) каб паказаць празмернасць чаго-небудзь: далёка за поўнач — longe post meznokto, яму за пяцьдзесят — Іі estas post kvindek; 2) се (у значэнні; ля, каля, наўкол): сядзець за сталом — sidi се la tablo; сесці за стол — sidigi се la tabion; 3) por — а) для паказу мэты: паслаць за доктарам — sendi por kuracisto; б) каб паказаць абмежаванасць часу: справаздача за месяц — raporto por la monato; в) каб паказаць згоду: я «за» — mi estas por-, г) у пажаданнях: За ваша здароўе! — Por via sano! д) для паказу на прадмет, рэд ці што іншае, за што можна заплаціць ці што можна абмяняць на што іншае: За гэтую кнігу я не даў бы і рубля! — Por tiu ci libro mi ne donus ec rubion! 4) pro — для паказу прычыны: за шумам нічога не чуваць — pro bruo пепіо audeblas', 5) per — а) для паказу нейкага часу ці выпадку: за адзін раз — per unu fojo; б) для паказу цаны або кошту: За дваццаць рублёў вы маглі б купіць лепійае плацце.— Per dudek rubloj vi povus aceti pH bonan robon; 6) antau y значэнні «раней»: за тыдзень да Новага года — unu semajnon antau la Nova Jaro.