КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
intersangi: Ni povas intersangi poŝtkartojn kaj postmarkojn.— Мы можам абменьвацца паштоўкамі і маркамі; invadi: Malamika armeo invadis nian landon.— Bapoжая армія ўварвалася ў нашу краіну; koncerni: Ci tio ne koncernas la aferon.— Гэта справы не датычыцца; kosti: Ci tio povas kosti vivon al vi.— Гэта можа каштаваць вам^жыцця; pafi: Casisto pafis lupon.— Паляўнічы стрэліў y ваўка; posedi: Por bone ekposedi la lingvon Esperanto, oni devas gin lerni ciutage.— Каб добра авалодаць мовай эсперанта, трэба яе вучыць штодзённа; regi: Vi devas regi viajn sentojn.— Вы павінны валодаць сваімі пачуццямі; rifuzi: Mi devas rifuzi vian proponon.— Я павінен адмовіцца ад вашай прапановы; timi: Mi timas ci tiun malfacilan vojaĝon.— Я баюся гэтага цяжкага падарожжа. 17. Безасабовыя дзеясловы 17.1. У эсперанта, як і ў беларускай мове, ёсць пэўная колькасць дзеясловаў, якія ўжываюцца самастойна, утвараючы асобныя сказы: Pluvas.— Ідзе дождж; Negas.— Ідзе снег; Najlas.— Ідзе град; Tondras.— Грыміць гром. Такія дзеясловы называюцца безасабовымі. 17.2. Аднак у адрозненне ад беларускай мовы ў эсперанта могуць ужывацца і безасабовыя выразы, якія звычайна складаюцца з дапаможнага дзеяслова esti ў любым часе і прыслоўя, прычым сам дзеяслоў, калі ён стаіць у цяперашнім часе, не перакладаецца: estas varme — цёпла, але: estis varme — было цёпла, estos varme — будзе цёпла. 18. Лічэбнік 18.1. Колькасныя лічэбнікі: 0 — nulo, 1 — йпй, 2— du, 3 —tri, 4 — kvar, 5 — kvin, 6 — ses, 7 — sep, 8 — ok, 9 — nau, 10 — dek, 100 — cent, 1000 — mil. 18.2. Астатнія колькасныя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе простага словаскладання: 11—dekunu, 12— dekdu, 13 — dektri, 20 — dudek, 24 — dudek kvar, 25 — dudek kvin, 26 — dudek ses, 178 — cent sepdekt ok, 396 — tricent naudek ses, 1992 — mil naucent naudek du. 18.3. Колькасныя лічэбнікі не скланяюцца і не маюць множнага ліку, за выключэннем тых лічэбнікаў, якія набылі канчатак назоўніка: nulo, miliono, miliardo і інш. і лічэбніка йпй, які мае форму множнага ліку unuj — адны. 18.4. Парадкавыя лічэбнікі ўтвараюцца ад колькасных пры дапамозе канчатка -a: йпйа — першы, dua — другі, tria — трэці, dekkvara — чатырнаццаты, dudeka — дваццаты, dudek kvina — дваццаць пяты, cent tridek sesa — сто трыццаць шосты. 18.5. Парадкавыя лічэбнікі змяняюцца па ліках і склонах, як і прыметнікі: Mi vidas vin unuan fojon.— Я бачу вас упершыню. Kaj jen venis unuaj vizitantoj.— I вось прыйшлі першыя наведвальнікі. 18.6. Ад колькасных лічэбнікаў могуць утварацца таксама назоўнікі: dekduo — тузін і прыслоўі: йпйе — па-першае, due — па-другое, trie — па-трэцяе. 19. Прыназоўнік Ужыванне прыназоўнікаў у эсперанта і беларускай мове не заўсёды супадае. Пры гэтым трэба дадаць, што ў эсперанта прыназоўнікі могуць набываць уласцівасці, не характэрныя для беларускай мовы. Таму неабходна засяродзіць увагу на кожным прыназоўніку асобна. 19.1. аі — звычайна гэты прыназоўнік ужываецца для перадачы давальнага склону і перакладаецца не заўсёды: Mi donacas al vi ci tiun libron.— Я dapy табе гэтую кнігу; Mi iras al Viktoro.— Я idy da Віктара; Ni veturas al Moskvo.— Мы едзем y Маскву. Гэты прыназоўнік ужываецца тады, калі трэба паказаць напрамак дзеяння (каму? куды?) і толькі з назоўным склонам. Прыназоўнік аі можа ўжывацца ў якасці прыстаўкі ці кораня: doni — даваці, aldoni — dadayb.^aldonajo— дадатак, aligi — далучыцца. 19.2. Anstatau — за (каго?); замест; замест таго, каб. Можа ўжывацца як з назоўным, так і з вінавальным склонам: Homaco! Anstatau labori vi dor mas! — Нягоднік! Замест таго, каб працаваць, ты спіш! Hodiau mi laboras anstatau^ mia amiko.— Сёння я працую за свайго сябра. Anstatau la libron mi acetis al vi novan magazinon.— За^ мест (узамен) кнігі я табе купіў новы часопіс. Anstatau Nikolao la patrino regalis Viktoron.— Замест Міколы маці пачаставала Віктара (не Мікола, а маці пачаставала Віктара). Anstatau Nikolaon la patrino regalis Viktoron.— Замест Міколы маці пачаставала Віктара (маці пачаставала не Міколу, а Віктара). У беларускай мове правільнае разуменне апошніх двух сказаў дасягаецца лагічным націскам (у першым з гэтых сказаў на слове маці, а ў другім на слове Міколы ці на слове Віктара). _ Прыназоўнік anstatau можа^ыкарыстоўвацца і ў якасці самастойнага слова: anstataui — замяніць, anstatauanto — намеснік^ 19.3. Antau— перад. Выкарыстоўваецца для паказу месца або часу. Ужываецца з назоўным склонам (калі можна задаць пытанні дзе? калі?) і з вінавальным склонам (калі можна задаць пытанне куды?): Antau mi sidas beta junulino.— Перада мной сядзіць прыгожая дзяўчына. Sego staras antau tablo.— Стул стаіць (дзе?) перад сталом. Starigu segon antau tabion!—^астаў стул (куды?) nepad сталом! Estas 15 minutoj antau la dua.— 15 хвілін da dpyгой. Mi vidis Nikolaon antau du tagoj.— Я бачыў Міколу dea dni таму Hasad. Прыназоўнік antau можа выкарыстоўвацца таксама ў якасці прыстаўкі або самастойнага слова: antauhierau — пазаўчора, antauiri — antaumarsi — ісці наперадзе, апtaueniri — antauenmarsi — ісці наперад, antaudiri — прадказаць, antauvuli — прадбачыць, antaua — ранейшы, папярэдні, malantaua — пазнейійы., задні, antaue — раней, папярэдне, antauen — наперад, malantauen — назад і г. д. 19.4. Apud— ля, каля. Гэты прыназоўнік паказвае на блізасць або суседства, ужываецца з назоўным і зрэдку з вінавальным склонам: Mia amiko sidas apud mi.— Мой сябар сядзіць ля мяне. Apud піа domo опі konstruas novan kinejon.— Каля нашага дома будуюць новы кінатэатр. Ni kolektigu apud teatro.— Давайце збяромся ля тэатра. Metu la segon apud la tabion! — Пастаў стул ля стала! Прыназоўнік apud можа ўжывацца ў якасці прыстаўкі ці самастойнага слова: apuda — блізкі, суседні, apude— побач, apudborda — прыбярэжны, apudlima — пагранічны, apudmara — прыморскі, apudvoja — прыдарожны. 19.5. Се — у, за, ля. Ужываецца j назоўным і вінавальным склонам: Vespertnangu hodiau се nil— Павячэрай сёння ў нас! Mi estis се Sergeo.— Я быў у Сяргея. La tula familio sidis ce la tablo.— Уся сям'я сядзела за сталом. Ni sidis ce la lignofajro kaj kantis.— Мы сядзелі ля вогнішча і спявалі. Sidigu al ni ce la tabion! — Сядай da нас за стол! Часта прыназоўнік се па сэнсу набліжаецца да прыназоўніка apud, але ўсё ж паказвае на большую блізкасць: Nikolao starts ce la fenestra. Nikolao starts apud la fenestra.— Мікола стаяў ля акна. Cemara — apudmara — прыморскі. У якасці прыстаўкі прыназоўнік се выкарыстоўваецца вельмі рэдка: ceesti — прысутнічаць, cetabla festo — застолле. 19.6. Cirkau— навокал, каля (прыблізна). Ужываецца з назоўным склонам: Cirkau la vilago estis densa arbaro.— Вакол вёскі быў густы лес-^Nun estas cirkau la kvina.— Зараз каля пяці гадзін. Si Lavas cirkau kvindek jarojn.— Ёй каля пяцідзесяці год. Прыназоўнік cirkau можа быць выкарыстаны ў якасці прыстаўкі ці самастойнага слова: cirkaua — навакольны, cirkaue — наўкол (прыслоўе), cirkauo — наваколле, сігkaui — cirkauigi — абкружаць, cirkaubari — абгарадзіць, cirkaubraki — абняць, абхапіць, cirkauflugi'— абляцець, cirkauiri — абыйсці, ĉirkaumezuri — абмераць і г. д. 19.7. Прыназоўнік da ўжываецца пасля назоўнікаў і прыслоўяў, якія паказваюць колькасць. Сам прыназоўнік не перакладаецца, а слова ці група слоў, якія ідуць за прыназоўнікам, перакладаюцца ў родным склоне: glaso da akvo — шклянка вады, multe da libroj — многа кніг, deko da ovoj — дзесятак яек, kvin jaroj da laboro — пяць год працы, unu kilogramo da terpomoj — кілаграм бульбы, bukedo da rozoj — букет руж, deko da kilometroj — дзесятак кіламетраў. Прыназоўнік da не ўжываецца пасля колькасных лічэбнікаў і прыметнікаў: kvin rubloj — пяць рублёў, multaj libroj — многія кнігі, многа кніг. 19.8. De — ad, з, са. Прыназоўнік de самы ўжывальны ў мове эсперанта. Ен ужываецца для перадачы граматычнай катэгорыі роднага і творнага склону для адушаўлёных назоўнікаў. На беларускую мову перакладаецца не заўсёды: La libro de mia amiko.— Кніга майго сябра. La letero skribita de mia patro.— Пісьмо, напісанае маім бацькам. La siratoj de Minsk.— Вуліцы Мінска. De komenco de la jaro.— 3 пачатку года. De injanaj jaroj.— 3 дзіцячых гадоў. Veturi de Bresto ĝis Minsko.— Ехаць з Брэста da Мінска. De mateno ĝis vespero.— Ad ранку da вечара. Li paligis de kolero.— Ён пабялеў ad злосці. Janka Kupala estas poeto de granda talento.— Янка Купала — паэт вялікага таленту. Апошнім часам замест прыназоўніка de нярэдка ўжываюць неалагізмы far, fare de ў выпадках, калі ў сказе пазначана, кім праводзіцца дзеянне: La romano «La tria generacio» estas verkita far (fare de) Kuzma Corny.— Раман «Трэцяе пакаленне» напісаны Кузьмой Чорным. Прыназоўнік de можа выкарыстоўвацца таксама і ў якасці прыстаўкі: defali — adnacyi, deiri — абыйсці, deflugi — adляцeць, dehaki — абсячы, dejeti — adKiHygb i г. Д. 19.9. Dum — пакуль, y час, y той час як. Гэты прыназоўнік можа выкарыстоўвацца ў якасці прыстаўкі і самастойнага слова: Dum mi parolos pertelefone, vi legu jurnalojn.— Пакуль я 6ydy размаўляць na тэлефоне, ты пачытай газеты. Dum libera tempo mi satas promeni en parko.— У вольны час я люблю прагуляцца na парку. Mi rimarkis, ke dum la vespermango li estis malgaja.— Я прыкмеціў, што ў час вячэры ён быў невясёлы. Dum vi ripozis mi sukcesis traduki tutan tekston.— У той час як (пакуль) ты adnaчывaў, я паспеў перакласці ўвесь тэкст. Dume mi estas okupita.— Пакуль што я заняты. Vi estas mia dumviva suldanto.— Ты мой пажыццёвы даужнік. 19.10. Ekster— за, па-за, звонку. Гэты прыназоўнік можа ўжывацца ў якасці самастойнага слова і вельмі шырока ўжываецца ў якасці прыстаўкі. Можа выкарыстоўвацца з назоўным ці з вінавальным склонам: Bonvolu eliri ekster la pardon! — Выйдзі, калі ласка, за дзверы! (куды?) Sed mi hierau estis ekster la pordo! — Але ж я ўчора быў (дзе?) за дзвярыма! Dimance mi preferas ripozi ekster la urbo.— Я лічу за лепйіае na нядзелях адпачываць за горадам. Viktoro estas akceptita ekster la konkurso.— Віктар прыняты па-за конкурсам; ekstere — звонку, ekstero — eksterajo — знеійнасць, вонкавы выгляд, ekstera — вонкавы, знадворны, навакольны, eksterlanda — замежны, eksterordinara — незвычайны, eksterplana — пазапланавы.