Мова
Віктар Марціновіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 272с.
Мінск 2021
Есць жарт, што, калі ідзеш па ўсіх тых вузенькіх пераходах і ходніках на васьмідзясятым узроўні і баішся зірнуць пад ногі, табе насамрэч нічога не пагражае. Бо праляціш ты ўсяго два-тры метры. А там абавязкова натыкнешся на наступны пераходзік, нечы дах, масток ці яшчэ што.
I гэта мы яшчэ не кранаем нетраў!
А калі кітайцу трэба нешта пабудаваць, а кранаць ужо збудаванага дома ён не можа, будзьце ўпэўненыя: ён пачнс будаваць углыб зямлі. Там, на тых падземных узроўнях, якія паўсталі пад горадам, не было нікога з маіх знаёмых. Але кажуць пра прыстойныя шпіталі, зоны адпачынку і нават уявіце сабе! стадыён. Я, праўда, не ведаю, навошта кітайцам стадыён. Хіба што каб пераўтварыць яго ў рынак.
БАРЫГА
Мой праваднік ішоў за мной падобна, ён добра разумеў, што я, ідучы за ім, магу лёгка згубіцца ў тым лабірынце, куды ён мяне накіроўваў. Наш шлях у сэрца квартала пачаўся смешна мы падышлі да адміністрацыйнага будынка, з выгляду школы, ці, хутчэй, рэштак школы, якія ўжо паспелі абрасці чатырма дадатковымі павсрхамі. Зверху, з узроўню даху, спускаліся зробленыя з бамбукавых жэрдак драбіны. I я палез угору па гэтай хісткай лесвічцы, прыступкі якой былі змацаваныя дзе цвіком, дзе анучкай, а дзе ужо хісталіся і абяцалі вось-вось абрынуцца пад тваёй вагой. Лесвіца скончылася метраў праз пятнаццаць-дваццаць.
Апынуўшыся над стрэхамі старой мінскай забудовы, я аж войкнуў ад захаплення прыгажосцю тут сапраўднай нябеснай сімфоніяй дагараў захад. Сонца ўжо зайшло, але неба грала ўсімі адценнямі, ад жаўтавата-чырвонага да аксамітназялёнага там, дзе панаваў змрок. Памаранчавы перламутр аблокаў адлюстроўваўся ў бляшаных дахах цэптра, па вуліцы Кірава спакойна, як быццам часу не існавала, цягнуўся трамвайчык, злева вытыркалася цацачная вышка тэлебачання, справа ганарліва грувасціліся вежы вакзала, падобныя ці то да крэмавага торта, ці то да сувеніра з выявай сябе ж, сапраўдных. Раптам мне зрабілася маркотна Ірка, Ірка, Ірачка, калі б ты бачыла гэта са мной, мая ты дзяўчынка. Аглядаючы ваколіцы, я ледзь не трапіў пад плынь ровараў, што гналі на вялікай хуткасці: як я зразу*меў, увесь узровень, на якім я стаяў, быў толькі для раварыстаў.
Кітаец ужо махаў рукой, склаўшы яе лодачкай, маўляў, тут убок, убок! А ўбок вяла нават не дарожка перакладзіна шырьшёй на дзве дошкі. Яна злучала «роварную» дарожку з нечым накшталт вуліцы: халупкі, крамкі і ля іх тратуар, які, без усялякіх парэнчаў, абрынаўся адразу ў бездань: ляцець метраў дваццаць, калі раптам стуніш не туды. Я змакрэў і жаласна ўсміхнуўся свайму правадпіку: май літасць! Але ён на ўсмешку не адказаў. Ён не мог зразумець,
чаму я тут захрас, чаму спыніўся. I вось, ступаючы дробнымі крокамі, я перайшоў тую кладку і, увесь час азіраючыся ці туды іду? праціснуўся па вузенькім небяспечным ходнічку. Увссь час трымаўся за дамы, што былі з левай рукі, каб раптам не пахіснуцца ды не абрыпуцца ў бездань. Ходнік упёрся ў сценку без дзвярэй, да якой прыхіліліся яшчэ адны драбіны. Тут лезці было невысока, літаральна два метры, і псрад намі адкрылася ажыўленая пешаходная вуліца, якая ішла пад моцным ухілам наверх. Нам таксама трэба было туды, вышэй. Вакол былі дзясяткі тысячаў твараў, абыякавых, раздражнёных, задуменных, я адчуў, што нехта хуценька прайшоўся па маіх кішэнях, але я навучаны быў учорашнім здарэннем і надзейна трымаў партманет у руцэ.
Праз дзвесце метраў мяне гукнуў мой праваднік, які зноў жэстам паказаў: трэба збочыць. Тут быў цёмны завулак. Пад нагамі грымела бляшаная падлога. Я са здзіўлепнем заўважыў, што падлога пад нагамі ўтвораная вялікімі металічнымі шчытамі, з якіх пекалі рабілі камсрцыйныя кіёскі. 3 такіх жа шчытоў былі складзеныя касыя стракатыя халупкі, з якіх тут гандлявалі, у якіх жылі людзі. Як яны не здубеюць узімку? Гэта была гастранамічная вуліца: па абодва бакі цягнуліся прылаўкі са свежымі карпа.мі, каля іх спачывалі абкладзепыя буйнымі кавалкамі лёду самы, віліся падобпыя на дробных вужакаў уюны. ГІобач стаялі псрасоўныя кухні вялікі паднос на колах, газавая гарэлка, шмат алею і сажы ды жвавыя вочкі кухараў пакаштуй, не пашкадуеш! Тут пяклі рыбу, вэндзілі свініпу, смажылі бульбу. Цягнула духмяным пахам ад гандляроў момам*, шквірчэла соевая локшына. Тут жа, пад цэлафанавым паддашкам, месціўся цэлы амфітэатр белых пластыкавых зэдлікаў, на якіх сядзелі і прагпа елі кліепты.
Мы прайшлі праз імправізаваны рэстарап і збочылі ў тупічок. Тут мой праважаты падняў бляшаны ліст, пад ім была неасветленая лесвіца. Мы палезлі па ёй уніз, і я ўсё баяўся паваліцца, бо відаць не было літаралыіа нічога, але
* Мома страва тыбецкай кухні: пяльмені. якія гатуюцца на пары.
вось наперадзе заззяла лямпачка, за ёй яшчэ адна. Ад той лесвіцы перпендыкулярна адыходзіў праход, нешта кшталту калідора. Ён быў асветлены шэрагам павешаных на звычайным электрычным дроце лямпачак, прычым кожная з іх была любоўна пафарбавапая ў іншы колер. Калідорчык быў вузенькі ідучы, можна было спакойна дакрануцца абедзвюма рукамі да сцепак, якія яго ўтваралі. Але гэта былі не сценкі, а нейкія пакункі з таварам, з выгляду гарбата, жэныпэнь, травы. Дзіўна, але нават на гэтай прыхаванай падземнай «вуліцы» нам сустрэлася некалькі мінакоў. Тут ужо з’яўленне «белага» было сустрэта як дзіва яны ветліва ўсміхаліся мне і жартаўліва нешта казалі майму правадніку.
Праход вывеў нас да круглай плошчы метраў пятнаццаці ў дыяметры. Даху ды іншых паверхаў над ёй не было, над галавой ззяла ўжо начное неба ды гуляў сцюдзёны вышынны вецер. Я падняў галаву, пабачыў у прарэхах хмараў бляклае праз гарадское асвятленне сузор’е Мядзведзіцы, а таксама тузін далёкіх, а таму нібы вырабленых з саломкі, пераходаў і масткоў паміж узроўнямі наверсе. Яны былі так высока над галавой, што па іх, здавалася, можна хадзіць ад аднаго сузор’я да другога.
Пасярэдзіне гэтай невялікай плошчы месцілася маленькая сажалка з залатымі рыбкамі, і неўзабаве, калі ляснуць начныя маразы, іх трэба будзе прыбіраць у акварыумы, але «Шанхай» месца цудаў, не выключана, што сажалка мае падагрэў. Праважаты адчыніў дзверы аднаго з дамкоў, якія стаялі вакол плошчы, і я, зайшоўшы ўсярэдзіну, зноў ахнуў ад здзіўлення.
Гэта была чаёўня, прычым, мяркуючы з выгляду, не з танных. Залатыя шпалеры з цісненнем, нізкія драўляныя зэдлі. За самым блізкім ад увахода столікам (чырвонае дрэва, складаная разьба барэльефы з драконамі і чароўнымі птушкамі) сядзеў кітаец гадоў сарака. Твар трохі азызлы, апрануты ён быў у стылістыцы брэнда «Jesus Christ»: шырокая льняная ці то кашуля, ці то хламіда бела-шэрага колеру без каўняра, прасторныя штаны. Ён паказаў мне
далонню на месца насупраць, і я ўладкаваўся на дужа нязручны нізкі ўслончык.
Хлопцу, які мяне суправаджаў, мужчына аддаў некалькі адрывістых камандаў па-кітайску, і той стаў, засланяючы сваім целам дзверы.
Перад мужчынам стаяў тэракотавы імбрык, які бурболіў на невялічкай гарэлцы. Ён наліў спачатку мне, потым сабе. Гэта была кітайская язмінавая гарбата. Мы зрабілі па глытку, і толькі тады ён загаварыў. Без звычайнай кітайскай ветлівасці, нават з падкрэсленым націскам. Што дзіўна, гаварыў ён на чысцюткай мове. Гаварыў без усялякага акцэнту і значна лепей за мяне.
Вы ніколі не будзеце ўладарамі на ўласнай зямлі! выдаўшы гэта, ён яшчэ раз каўтнуў гарбаты, пільна вывучаючы выраз майго твару.
Мабыць, на гэта варта было нешта адказаць, але я не ведаў, што і як. Таму проста зрабіў глыток з гучным прысёрбам, які ў кітайскай традыцыі азначае, што пітво госцю падабаецца. Майго суразмоўцу, падобна, адсутнасць рэакцыі расцвеліла яшчэ больш. I ён працягваў:
He прыйшлі б мы прыйшлі б рускія! Ці літоўцы! Ці венесуэльцы! Або катарцы! Вы проста, ён папстрыкаў пальцамі, спрабуючы адшукаць адпаведнае слова, вы проста ге-не-тычна непрыдатныя для таго, каб жыць годна. Гістарычна вы былі рабамі. Над вамі ўладарылі то палякі, то рускія. I вы навучыліся цярпець і скарацца. Калі ёсць сядло, знойдзецца і вершнік.
Я паціснуў плячыма мабыць, так, раз ён так кажа. Мне хацелася б перайсці да справы, але я ведаў, што менавіта гэтак здалёк кітайцы звычайна да справы і пераходзяць. Адно што абражаць, як правіла, пе ўваходзіць у іх абавязковую праграму.
Вам падабаецца, калі над вамі пануюць, працягнуў ён. Раней я думаў, што гэта такі агульнанацыяналыіы мазахізм. Але потым, паваяваўшы тут, я зразумеў, што гэта ўсяго толькі лянота, ён, дапытліва гледзячы на мяне, сербануў яшчэ гарбаты. Вы не здатныя біцца за сваё. Пачуўшы
выклік, вы хаваецеся. Там, дзе вас крыўдзяць, дзс трэба загінуць або забіць таго, хто вас зняважыў, вы проста сыходзіце, заміраеце, думаеце, што трэба перачакаць. Усіх вашых герояў знішчылі. Знішчылі здрадай ці падманам. Магчыма, яны былі западта годнымі для таго, каб даваць адпор тымі ж сродкамі, якімі нішчылі іх. Магчыма, яны нават былі вартымі нас. Можа быць, яны б далі нам бой. А вы... ён зноў з нянавісцю бліснуў вачыма. Вы не ўздымецеся ніколі. Пра гэта сведчаць хоць бы Часы Смутку што з вамі ні рабілі, вы ўсё трывалі і чакалі. Вы не людзі. Вы... ён зноў нс знайшоў слова і замоўк, абдумваючы метафару. Я каўтнуў яшчэ раз, зноў з гучным прысёрбам, думаючы, што гэтая простая праява встлівасці прымусіць яго супакоіцца і перайсці да справы.
Вы вада! крыкнуў ён. Вы не людзі, вы вада! Хапаеш вас, спрабуеш утрымаць, а вы праходзіце скрозь пальцы. Я абражаю цябе. Чаму ты мянс нс ўдарыш? Чаму працягваеш піць гарбату з чалавекам, які цябе абражае?
Я паціснуў плячыма. Паколькі ён чакаў адказу, я выціснуў з сябе:
Мне цікава вас слухаць, я сказаў гэта без усякага выкліку, проста каб абазначыць, што не збіраюся з ім біцца. Ды і ці можа быць большае глупства спрабаваць біцца з генералам трыядаў на тэрыторыі, якую кантралююць трыяды? Аднак мой суразмоўца пачуў у гэтым адказе болей годнасці і запалу, чым у той адказ было закладзена.
Вось гэта дакладна тое, пра што я кажу! Гэта пазіцыя вады. «Мнс цікава вас слухаць!» Ваду немагчыма зніштожыць! Страляй у яе, рэж яе яна заставецца вадой. Нават калі выпарыць яе, як выпарылі вас за саветамі вы ўсё роўна выпадзеце дажджом і застаняцеся вадой. Немцы, рускія, саветы, кітайцы усе спрабавалі з вамі ваяваць. Вынішчылі найлепшых. Падумалі, што перамаглі. А вадзс не патрэбныя героі. Супраціў вады у яе прыродзс.
КНІГІ ОНЛАЙН
