Музычная скарбонка
дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі
Вольга Анцыпіровіч
Выдавец: Белы Вецер
Памер: 94с.
Мазыр 2007
Дарослы працягвае сюжэтную лінію: «Сваю калыханку вырашыў праспяваць сыночку і яго бацька. Вось што ў яго атрымалася...», — і ад імя бацькі выконвае калыханку № 6 «Ходзіць певень па капусце». Пасля ўспрымаішя твор трэба абавязкова параўнаць з ужо вядомымі дзецям калыханкамі. Можна запытацца: «Хто з жыхароў хаткі спяваў падобную калыханку?» Хутчэй за ўсё, дзеці выявяць падобнасць новай калыханкі з дзедавай — «Хадзіў каток па капусце» (падобныя тэксты і сюжэты, але адрозніваюцца ладавыя нахіленні). Увага звяртаецца на меладычную падобнасць з калыханкамі, якія спявалі «маці» («Спі, сыночак міленькі») і «бабуля» («Аты, каток шэры»), Пажадана яшчэ раз разам з дзецьмі выканаць гэтыя калыханкі.
Напрыканцы занятку можна правесці рухомую гульню «Лавіць куры>>, выкарыстоўваючы лічылку № 3.
Занятак4
Напачатку дзеці разам з дарослым узнаўляюць калыханку «Ходзіць певень па капусце». У мэтах найлепшага засваення рытмічнага малюнка і мелодыі карысна выкарыстоўваць рухавае мадэліраванне, звязанае з вобразам: рытмічны малюнак адлюстроўваецца ў час выканання з дапамогай імітацыі крокаў пеўня, а гукавысотная лінія з дапамогай рухаў рукамі, імітуючы крылы пеўня.
Працягваючы сюжэтную лінію заняткаў, дарослы прапацуе паклікаць кур. Дзеля гатага выкарыстоўваецца лічылка № 3, якую
49
можна некалькі разоў меладызаваць па ролях, дзе дарослы будзе спяваць словы аўтара, а дзеці па жаданні словы куркі.
Далей адбываецца знаёмства дзяцей з новай калыханкай «Люлі, люлі, люлі, прыляцелі куры» (№ 7). Спачаткуяна выкойваецца дарослым. Пры паўторным выкананні дзеці падпяваюць, суправаджаючы спевы адпаведнымі рухамі.
ГІаСля рухавай гульні «Лавіць куры» дарослы паведамляе: «Наш маленькі Міхаська сёнпя ўжо добра паспаў і яго патрэбна пазабавіць. Вось як мы яму праспяваем...» Выконваецца забаўлянка сЛадкі, ладушкі» (№ 8), тэкст якой нагадвае тэкст апошняй калыханкі, выяўляецца роднаспасць вобразаў твораў, але падкрхчіваецца іх рознае функцыянальнае значэнне і настрой. У час выканання забаўлянкі дзеці пляскаюць у далоні, ствараючы варыянты рытмічнага малюнка. Пасля ўдакладнення жанравай прыналежнасці твора ўзгадваюцца вядомыя дзецям забаўлянкі і выконваюцца калектыўна, у ансамблях або сольпа.
Напрыканцы можна зноў звярнуцца да жанру калыханкі праз пытанне: «А ў калыханках бывае смешны тэкст, як у забаўлянках?» Твор Ліайшоў каток у лясок» выконваецца і аркеструецца дзецьмі з дапамогай дзіцячых інструментаў,якія імііуюць шум лесу, плёсканне вады.
Занятак 5
Заняіак прысвечаны замацаванню вывучаных твораў, удакладненню ўяўленняў пра іх асаблівасці. Паўтарэнне калыханак магчыма ажыццявіць праз выпадковы выбар вобраза калыханкі або персанажа, які яе выконваў: з дапамогай гульні «Цудоўны мех» (у якім схаваліся персанажы), «ваўчка» (які пакажа на знаёмы персанаж), кубіка (на гранях якога адлюстраваны вобразы і сюжэты калыханак). Дзеці могуць узнаўляць свас імправізацыі або ствараць новыя варыянты. Цікаўнасць выклікае прапанова выканаць калыханку для кагонебудзь з групы або для любімай цацкі з абавязковым зваротам па імені.
Для пашырэішя ўяўлеішяў дзяцей аб жанры карыспа прапанаваць ім для ўспрымання гнструментальную калыханку (запіс або жывое выкананне). Увага звяртаецца на песеннасць у інструменгальнай музыцы: «У гэтай калыханцы няма слоў, але па настроі, меладычнасці музыкі мы можам здагадацца, што гэта калыханка». Дзеці на гукі «Ааа» могуць падпяваць інструментальнаму выкананню.
У канцы вывучэння тэмы «Калыханкі» пажадана зноў звярнуцца да тэксту казкі ЛНліпка сынок^ і меладызаваць новы тэкст калы"Ханкі для Піліпкі, у які можна ўключыць характэрныя для жанру словы («аа», «яюлі»), разнастайныя звароты. Магчымы варыянт тэксту: «Люлі, люлі. Спі, Піліпкасынок, спі, мой мілы галубок, з белымі плячыцамі, з чорнымі вачыцамі. Ааа, ааа» .
50
Тэма «Зімовы фальклор»
■— 5 ■ 1 " 5 2 Я g ~ х 9“ з ■ • Г 17* ~ :>, ~ ’ ’— ^’ 9 х з * >. 5 S = 5 5 7Т = ” “ = й
Ji ё § g I.« О ? 5 f § ? ~ = — 5 н = | йій FIfh — — 3 = 3 ? ~ '~ й ^ н * 2 "І^ с а. 2 .. ¥ * > "3" “ ^ ' ^ « Е S/5? a П ’= 3 3 >, ^ ^ ^ ^ 2
2
AM1BHEP ^ —
51
&І.ШНВС о\г
52
2 ч* ^ > 2 ГО X 5 о Г7 с • * 2 X 2 г*. S X ЛА 9 3 ? 4Ь £ ^ "G 3 е ^. 3 с? 2 з'
п * 2 ^. м 1—< ё £ X ю с Н >—1 5 Й 3 L. X £ X гг Z >. $2 — 3 н о .Оі X Г“ '?• —— Е“ 3 {_ 2?
1—4 і 2 3 5 1 5 3 * &ч §
ю
53
Абсталяванне: персанажы батлейкі або лялькі: людзі (дзед і баба, дзяўчынкаі хлопчык, гаспадармузыка), жывёлы (каза, воўк, жораў, мядзведзь); хатка; дзіцячыя музычныя інструменты: металафон або ксілафон, разнастайныя шумавыя інструменты; малюйкі або фотаздымкі музыкі з парнымі дудкамі і калядоўшчыка ў адзенні казы.
Літаратурны фальклорны матэрыял:
Казка «Як воўк калядаваць хадзіў» [23].
Загадка: «3 барадою, а не стары, з рагамі, а не бык, дояць, а не карова, лыкі дзярэ, а лапці не пляце». (Каза )
Лічылксг. Эныбэны, фіны, лёк,
Сам Пятровіч бліны пёк.
Пёк, пёк, недапёк,
Схапіў шапку дый уцёк.
Музычны фальклорны матэрыял:
Аўтэчтычныя аўдыязапісы: найгрыш на скрыпцы «Каляда» [4, № 16], найгрыш на парных дудках «Камарыцкая» [4, № 19]; песня «Гогого, каза» [4, № 18).
Аўдыязапісы апрацовак фальклору: песня «Ой, калядачкі, бліныладачкі» [1],
Натаваныя творы:
№ 1*[18, с. 37]э.
Каляда з казой
Скора
^Stes: т^Жрі;. /7 М ь Гогого, каза, гогого, шэра, дзе ж ты, козанька,
дзе ж ты бывала? Я ўбарубару____ я гад кі брала.
1. Гогого, каза, Гогого, шэра, Дэе ж ты козанька, Дзе ж ты бывала?
Я ў барубару Ягадкі брала.
2. Я ў барубару Ягадкі брала.
Як прыбег ваўчок, Ухапіў козаньку, А ваўчанята: За казянята.
3Тут і далей знак (*) пасля нумара твора азначае, што такст твора
прыведзены з невялікімі скарачэннямі.
54
3. Гогого, каза, Гогого, шэра, Якты, козанька, Як ты крычала?
Так я крычала: « М э гэ гэ гэ гэ ».
5. Стара казіптча, Стань, расхадзіся, Стань, расхадзіся, Развесяліся.
А хазяіну У ногі скланіся!
4. Гогого, каза, Гогого, шэра, Як ты, козанька, Як ты ўцякала?
— Так я ўцякала: «Туптуптуптуптуп».
№ 2 [31, с. 47],
6. Шчэ й гаспадыні Штоб падарылі: Мерачку аўса, Наверх каўбаса, Сала паласа — Песенька ўся.
Жораў
Скора
№ 3 [17, с. 29].
А ў лузе, лузе каліна красна
Умерана
Ой, яснен, красней Іанна ўтатачкі. Добрыве чар!
На двор хадзіла, увесь двор красі ла. Добры ве чар!
10
У сені ўвайшла, се ні заззялі. Добры ве чар!
55
А ў лузе, лузе Каліна красна. Добры вечар!4 Ой, ясней, красней Гаіша ў татачкі. На двор хадзіла, Увесь двор красіла. У сені ўвайшла — Сені заззялі.
У хату ўвайшла. Паны стаялі.
Паны стаялі. Шапкі здымалі:
№ 4* [19, с. 57],
— Ці ты цароўна, — Ці каралёўна?
Я ні цароўна, Hi каралёўна. Таткава дачка Красна панначка. — Мамчына дачка, Як та ягадка.
Мы ж цябе, красну, He зневажаем.
1 з Новым Годам
Паздраўляем!
і ff/ifc б> ' £>^^ ^^/^ v^(£Li ^ ^1' ^
^№^7^
Шчодры вечор
Гогого, каза, Гогого, шэра! Дзе каза рогам, Там жыта стогам, Дзе каза нагой, Там жыта капной,
4 Рэфрэн паўтараецца пасля кожнага двухрадкоўя.
56
Дзе каза хвастом, Там жыта кустом.
№ 6* [ 19, с. 56].
Шчодры вечор
Стрымана
Шчодры вечор, добры вечор, усім людзям на ўвесь вечор.
№ 7* [31, с. 45],
Накажы, казелінька
Па ка жы,_____ ка зе лінь ка, па ві тай,
ка зе лінь ка, як ба бу лі ска чуць. Вось і так, (ы)
так і гэ так, так ба бу лі ска чуць.
У кожным наступным куплеце замест «бабулі» спяваецца: «дзяўчаты», «хлопчыкі», «козлікі».
№ 8* [19, с. 100],
Будзь вапіа здароў
57
Будзь ваіпа здароў, Як рыжык з бароў' Гэй, каляда, калядзіца!5 Май торбу грошай, Жыві ў раскошы!
Май усяго даволі, А бяды — ніколі!
№ 9* [19, с. 57].
Шчодры вечор
He спяшаючыся
№ 10 [18, с.182183],
У мядзвсдзя на бару (1 варыянт)
У мядзведзя на бару грыбы, я га ды бяру.
У мядзведзя на бару Грыбы, ягады бяру, А мядзведзь на нас глядзіць
I вурчыць.
У мядзведзя на бару (2 варыянт)
3Рэфрэн паўтараецца пасля кожнага дзвухрадкоўя.
58
Магчымая сюжэтная лінія і гульнёвыя сітуацыі
Занятак 1
Занятак пачынаецца з гучання шырокавядомай апрацоўкі беларускай народнай песні <<Ой, калядачкі, бліны ладачкі». Папершае, гэта стварае пэўную святочпую атмасферу,. падругое, выконвае ролю своеасаблівай музычнай загадкі, якая дазволіць (праз пытапні дарослага) даведацца аб уяўлешіях дзяцей пра зімовыя святы беларусаў.
Веды пашыраюцца і ўдакладняюцца ў далейшай размовс. Інфармацыя можа быць самая разнастайная, даступная дзецям, але нажадана даць неабходныя звесткі аб тых з’явах, якія пэўным чынам адлюстравапы ў фальклоры гэтай тэмы. Так, папулярнасць такой стравы, як бліны, абумоўлена павер’ем, што не будзе ў гаспадароў гладкай тлустай жывёлы, калі ў час Каляд (дакладней, на «другую куццю» — 13 студзеня) не пякуцца бліны.
Успрыманне наступнага твора — урыўка песні «Гогого, каза^, як і кожнага аўтэнтычнага твора, неабходна арганізаваць так, каб выклікаць зацікаўленасць дзяцей. Успрыманне можна папярэдзіць загадкай пра казу, пасля чаго з’яўляецца адпаведны персанаж батлейкі, які разам з дарослым распавядае дзецям аб сваёй адказнай ролі ў калядным абрадзе, падкрэслівае, што людзі казу вельмі паважалі (як сімвал пладароднасці) і часта пераапраналіся ў яе (прадэманстраваць фотаздымак), 'спявалі песні і танцавалі — «вадзілі казу», за што атрымлівалі паднашэнні ў выглядзе розных прысмакаў. Гэтыя песні звычайна пела моладзь і дзеці, але і старыя людзі іх таксама добра памятаюць. «Каза» прапануе падысці да адной хаты і паслухаць, як спяваюць такую песню бабулі. Пасля гэтага гучыць аўтэнтычны ўрывак.
Важна зрабіць акцэнт на тым, што песень, падобных гэтай, вельмі шмат. 1 яшчэ адну (іншы варыянт тэксту і мелодыі, але характэрны рытм) «каза» выконвае разам з дарослым. У час выканання песні «Каляда з казой» дарослы можа зрабіць яе невялікую інсцэніроўку, выкарыстоўваючы персанажы батлейкі — бабулю і дзядулю (якія выконваюць тэкст аўтара), казу, воўка. На гэтым этапе засваення дзецьмі музычных асаблівасцей шматлікіх калядак увага звяртаецца на традыцыйны рытмічны малюнак кожнай фразы. Зрабіць гэта можна ў працэсе прапявання дзецьмі слоў казы «Мэгэгэгэгэ» і дэманстрацыі яе ўцёкаў праз тупанне нагамі: «Туптуптуптуп». Для гэтага «каза» можа праспяваць адпаведныя два куплеты «на біс». Пры наступным выкананні песні дарослым можна прапанаваць
КНІГІ ОНЛАЙН
