На абпаленых крылах
Кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 240с.
Мінск 2012
Сигнал прозвучал 11 апреля. Около тысячи вооружённых подпольщиков напали на охрану. За час всё было окончено. Антифашистский комитет взял руководство лагерем, в котором находилось более двухсот тысяч узников, в свои руки. Трое суток держали оборону, пока не подошли войска союзников.
С приходом американских танков в Бухенвальд война для нас закончилась. 19 апреля 1945 года все, кто мог стоять на ногах, вышли с оружием в руках на «аппельпляц». Вчерашние рабы почтили память погибших товарищей, склонив обнажённые головы. На трибуну поднялись руководители подполья, представители разных национальностей дали клятву верности и дружбы.
После митинга мы, вооружённые, двинулись на соединение с советскими войсками, прибыли в район Таргау. Здесь нас погрузили в железнодорожный эшелон, перевезли в Великие Луки, в лес, за колючую проволоку с вышками, — на спецпроверку в «СМЕРШ»... Меня восстановили в звании, должности и в ноябре 1945 года отправили в запас.
По прибытии на родину родителей не нашел. Они с 1943 года находились в партизанском отряде. После соединения с Красной Армией переехали в Пинск, здесь мы и встретились. Мать не верила своим глазам, щупала меня, обнимала, плакала от радости, что я жив, что вернулся с того света. В Пинске работали на фанерном заводе. Отчим умер в 1970 году, мать — в 1992м, прожив девяносто два года. Умерли брат, 1923 года рождения, и сестра Лида, 1925 года рождения. Ещё жива и здорова сестра Нина, живёт в Бобруйске, хороший человек. Прошу у Бога ей здоровья.
Кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму
43
Весной 1946 года меня арестовал НКВД, отправил в сталинские концлагеря — на Беломорканал, в Медвежьегорск, Карелия, сроком на семь лет. Причина: офицеркоммунист попал в плен. Когда умер Сталин, меня освободили с подпиской: никому ни слова. И в автобиографии — также никому ни слова... о пройденном тяжком пути.
Вот так и получилось, что большинство узников фашистских концлагерей, чудом уцелевших и выживших, бесследно исчезали в советских застенках. Я не исчез.
Газовая камера в нацистском концлагере Штуттгоф (Польша)
44
НА АБПАЛЕНЫХ КРЫЛАХ
•Штутгаф»
(Konzentrationslager Stutthof)
ТТацысцкі канцэнтрацыйны лагер, створаны на тэрыторыі J J. акупаванай Трэцім рэйхам Польшчы, паблізу мясцовасці Штутава, за 37 км наўсход ад Данцига (Гданьска). Функцыянаваў з 2 верасня 1939 года па 9 мая 1945 года.
Лагер быў заснаваны ў якасці турмы для грамадзянскага насельніцтва. Проз два гады, 1 кастрычніка 1941 года, ён атрымаў статус «спецыяльнага лагера» і быў перададзены пад кіраўніцтва гестапа Данцига. 3 29 студзеня 1942 года 1 да конца Другой сусветнай войны ён меў статус «канцэнтрацыйнага лагера 1й ступені». Канцлагер Штутгаф меў вельмі складаную сістэму філіялаў і асобных аддзяленняў, колькасць якіх, у залежнасці ад крытэрыяў ацэнкі, вагаецца ад 39 да 110. Вязняў выкарыстоўвалі ў якасці дармовай рабскай сілы на нямецкіх прадпрыемствах Deutsche Ausrustungswerke (DAW), FockeWulff, Gerhard Eppe. Найважнейшыя з ix месціліся ў Торуні і Эльблонгу.
3 ліпеня І944га ў лагеры для знішчэння людзей пачалі выкарыстоўваць газовую камеру. 25 студзеня 1945 года кіраўніцтва лагера распачало эвакуацыю вязняў. Каля 11 600 чалавек пагналі на захад, у колонах па 10001500 чалавек, да кожнай з якіх было прыстаўлена па 40 наглядчыкаў. Калоны ішлі дзесяць дзён на морозе 20°, амаль без ежы, на адлегласці каля 7 кіламетраў адна ад одной. Каля 3 тысячаў вязняўяўрэеў эсэсаўцы расстралялі на ўзбярэжжы Балтыйскага мора. На 30 студзеня 1945 года ў лагеры заставалася 33 948 зняволеных, у тым ліку на тэрыторыі канцлагера Штутгаф — И 863 і 22 085 —у філіялах лагера. 25 красавіка пачалася эвакуацыя астатніх вязняў марскім шляхам, яна ахапіла каля 3300 зняволеных. 27 красавіка з лагера нацысты эвакуявалі апошнюю партыю вязняў — каля 1000 чалавек, і канцлагер фактычна перастаў існаваць.
9 мая 1945 года на тэрыторыю канцэнтрацыйнага лагера Штутгаф увайшлі солдаты 48й арміі 3га Беларускага фронту.
За гады войны ў гэты лагер патрапілі больш за ПО тысяч зняволеных з 26 краінаў, з якіх 49 тысяч был! жанчыны і дзеці. Каля 65 тысяч вязняў канцлагера Штутгаф загінулі.
Акрамя медычных эксперыментаў гэты лагер набыў страшную вядомасць вытворчасцю мыла з чалавечых целаў.
У 1962 годзе на тэрыторы! былога канцлагера створаны Дзяржаўны музей «Штутгаф», у які ўваходзіць частка захаваных будынкаў і абсталявання, узведзены таксама памніку памяць пра ахвяры канцлагера.
Кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму
45
САХАРЕВИЧ Любовь Лаврентьевна
Родилась в 1931 году в д. Майское Жлобинского рна Гомельской обл. Бывшая узница концлагерей Аушвиц (Освенцим, Польша), Дессау (Ггрмания) и Маутхаузен (Австрия).
Проживает в г. Столин.
Нас гнали перед собой
Родилась я 1 января 1931 года в д. Майское Жлобинского района Гомельской области в семье колхозников.
До начала войны окончила три класса Майской средней школы. Во время войны жила с родителями в родной деревне. Родители работали в сельском хозяйстве.
Мой брат, 1920 года рождения, в 1940 году был призван в армию и погиб в августе 1944 года.
Второй брат, участник и инвалид войны, умер в 1997 году. А третий, 1929 года рождения, пропал во время войны.
В декабре 1943 года немцы, отступая, сожгли почти всю нашу деревню, а нас погнали перед собой. Меня и других малолетних детей схватили и отдельно от родителей увезли в Красный Берег. Там нас погрузили в товарняки, и мы очутились в Освенциме. После проверки отобрали здоровых и повезли в Германию, сначала в Дессау, потом — в Маутхаузен. Там мы жили в бараках и работали на военном заводе.
Освободили нас американские войска и передали в советскую зону. До середины августа 1945 года мы находились в воинской части. Офицеры этой части привезли нас в детский дом городка Будслав. В сентябре этого же года меня доставили домой на Гомельщину.
46
НА АБПАЛЕНЫХ КРЫЛАХ
В 1950 году я окончила восемь классов, потом училась в Гомельском финансовоэкономическом техникуме. После его окончания была направлена в Столинский район. На финансовой работе отслужила более тридцати лет.
Муж мой — участник и инвалид Великой Отечественной войны. Мы с ним вырастили и воспитали трёх дочерей.
Детский мемориал в концентрационном лагере Маутхаузен
Кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму
47
• Маўтхаўзен •
(Konzentrationslager MauthausenGusen)
ТТацысцкі канцлагер каля горада Маутхаузен (за 20 км ад 1 Лінца) у Аўстрыі існаваў у 19381945 гадах. Быў створаны паблізу самага вялікага гранітнага кар'ера ў Аўстрыі Wiener Graben. Маўтхаўзен па праву лічыцца адным з самых страшных канцлагераў Трэцяга рэйху.
Канцлагер уяўляў сабою сістэму, якая складалася з галоўнага лагера і 49 філіялаў, раскіданых па ўсёй тэрыторыі Аўстрыі. Гузен — самы вялікі філіял, які знаходзіўся за 5 км ад галоўнага лагера і меў свае тры лагеры. Ён быў створаны для працы зняволеных на нямецкіх заводах па вытворчасці зброі (частка іх была створана пад зямлёй). Умовы працы на гэтых военных заводах былі асабліва цяжкімі і знясільваючымі. Для рабскай працы на гэтых прадпрыемствах найбольш выкарыстоўвалі грамадзянаў СССР і Польшчы (у тым ліку з Заходняй Беларусі).
3 лютага 1942 года ў Маўтхаўзене запрацавалі крэматорыі. Першымі ахвярамі, знішчанымі ў ім, сталі савецкія ваеннапалонныя.
У 1944 годзе барак № 20 быў обнесены асобнай каменнай сцяной. Гэты барак называўся «Блокам смерці». Туды адпраўлялі пераважна савецкіх вязняў, якія рабілі спробы ўцёкаў з лагераў ваеннапалонных. «Блок смерці» выкарыстоўваўся як трэніровачны лагер для падрыхтоўкі элітных атрадаў СС. Вязні выконвалі ролю «мяса» для біцця і здзекаў. Пазней такая практыка была пашырана на ўсю тэрыторыю лагера. У любы час у барак мог уварвацца атрад эсэсаўцаў і забіць колькі заўгодна зняволеных. Кожны дзень у лагеры гінула больш за дзесяць чалавек. Калі «норма» не выконвалася, гэта означала, што на наступны дзень вязняў чакаюць яшчэ большыя зверствы.
У ноч з 2 на 3 лютага 1945 года савецкімі афіцэрамі з «Блока смерці» былі здзейснены масавыя ўцёкі. У спецаперацыю па паляванні на ўцекачоў былі ўключаныя ўсе мясцовыя падраздзяленні СС, Вермахт, Гітлерюгенд і мясцовае насельніцтва.
У верасні 1944 года ў Маўтхаўзене быў адкрыты таксама жаночы лагер, у які пераслалі шмат жанчын з Равенсбрука, БергенБельзена, ГросРозена і Бухенвальда. Увесну 1945 года ў Маўтхаўзен «маршамі сьмерці» былі эвакуяваныя шмат зняволеных з АўшвіцБіркенаў.
Паводле стану на канец сакавіка 1945 года, колькасць непаўналетніх зняволеных галоўнага лагера ў Маўтхаўзене
48
НА АБПАЛЕНЫХ КРЫЛАХ
павялічылася да 15 048 (усяго ў лагеры тады было 78 547 чалавек), што складала 19,1% адусіх вязняў.
5 мая 1945 года вязняў канцлагера вызвалілі амерыканскія войскі. Частка ахоўнікаўэсэсаўцаў да гэтага часу ўжо пакінула лагер, а над астатнімі былыя зняволеныя ўчынілі публічны самосуд.
Вязнямі канцлагера Маўтхаўзен былі каля 335 тысяч чалавек; у ім покарана смерцю больш за 122 тысяч чалавек (з іх — звыш 32 тысяч былі савецкія грамадзяне).
У 1949 годзе тэрыторыя канцлагера Маўтхаўзен была абвешчана нацыянальным мемарыяльным музеем. У лютым 1948 года ў Маўтхаўзене быў устаноўлены помнік Дзмітрыю Карбышаву. 3 мая 1975 года канцлер Аўстрыі Бруна Крайскі афіцыйна ўрачыста адкрыў музей Маўтхаўзена.
Былы канцлагер Маутхаузен у Аўстрыі
Кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму
49
КИРИЛЮК (Павлова) Инесса Николаевна Родилась в 1938 году в Минске. После расстрела матери за связь с подпольем остаюсь сиротой; вывезена с родственниками в Германию. Проживает в Бресте.
Пятилетняя узница выжила!
Я Кирилюк Инесса Николаевна (девичья фамилия — Павлова), родилась в г. Минске 31 июля 1938 года. Моя мама, Анна Васильевна, работала в ЦК ЛКСМБ в отделе народного образования, папа — Николай Иванович — дипломат, до войны работал за границей.
Война застала нас с мамой на даче, мы успели вернуться в город, но выехать из Минска не смогли, так как его уже бомбили, и он был оккупирован немцами в первые же дни войны. К нам переехали жить две маминых сестры: Ирина, у которой немцы заняли квартиру, и Мария с дочерью Ирой (1935 г. рожд.), квартира которых была разбомблена.
КНІГІ ОНЛАЙН
