Нацыянальныя супольнасцi Беларусi ў перыяд Германскай акупацыi (чэрвень 1941 - лiпень 1944 г.)
Дзмітрый Крывашэй
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 198с.
Мінск 2009
1 Сервачннскнй, 11. Ю. Коллабарацноннзм на оккупнрованной террнторнм Беларусн (нюль 1941 август 1944 гг.): автореф. днс. ... канд. нст. наук: 07.00.02 / Н. Ю. Сервачннскнй; БГУ. Мннск, 1999.
2 Каваленя, A. А. Нацнональнодемографнческне процессы в Беларусн (19391945) / A. А. Каваленя. A. Н. Мацко // Нац.дэмаграф. працэсы на Беларусі. Мінск, 1998.С. 3057.
3 Блізнюк, Д. 1. 3 гісторыі нацыянальнай палітыкі нямецкіх акупацыйных улад натэрыторыі Беларусі ў 19411944 гг. // Этнічныя супольнасці ў Беларусі: гісторыя і сучаснасць. Матэрыялы навук. канф., Мінск, 67 снеж. 2001 г. / У. I. Навіцкі. М. С. Сташкевіч. Мінск: Дэполіс, 2001. С. 278281; Ён жа. Нацыянальная палітыка акупантаў на тэрыторыі Беларусі ў 19411944 гг. / Д. I. Блізнюк // Вес. НАН Беларусі. 2003. № 2. С. 6267.
4Блізнюк, Д. I. 3 гісторыі нацыянальнай палітыкі. С. 281.
9
на праблему выжывання ў час акупацыі, у прыватнасці на тое, што атрыманне працы часта залежала ад нацыянальнасці прэтэндэнта: «Нацыянальнае паходжанне таксама мела выключна важнае значэнне для людзей, якія працавалі настаўнікамі, медыкамі і служачымі цывільных улад. Для гарадскога жыхара быць прадстаўніком таго ці іншага народа давала магчымасць у некаторай ступені лепш жыць»1. Даследчык піша аб выпадках змены нацыянальнасці для ўладкавання на працу.
Пытанні прапагандысцкай і культурнаасветніцкай дзейнасці нямецкай акупацыйнай улады ў Генеральнай акрузе Беларусь даследаваў У. I. Кузьменка2. Гісторыі нямецкафашысцкай акупацыйнай палітьткі ў Беларусі прысвечана дысертацыя У. Ф. Раманоўскага3.
Арганізацыя і дзейнасць школ і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў на захопленай тэрыторыі Беларусі з’яўляецца тэмай даследавання М. Г. Жылінскага. Аўтар на шырокім архіўным матэрыяле паказвае сутнасць палітыкі акупацыйных улад у справе развіцця асветы. Пры гэтым побач з характарыстыкай становішча ў Генеральнай акрузе Беларусь даследчык робіць агляд практыкі вырашэння дадзенага пытання і ў тых рэгіёнах Беларусі, якія ўваходзілі ў склад іншых тэрытарыяльнаадміністрацыйных адзінак. Сярод іншага адзначаецца, што на дзейнасць сістэмы адукацыі ў генеральных акругах ВалыньПадолія і Жытомір «значна ўплывалі нацыянальныя камітэты самадапамогі (украінскія, рускія, польскія і беларускія)», што з’яўляецца «прынцыповым адрозненнем сістэмы адукацыі на тэрыторыях, якія ўваходзілі ў склад Рэйхскамісарыята «Украіна»,
1 Блізнюк Д. I. Нацыяналыіая палітыка акупантаў... С. 65.
2Кузьменко, В. Н. Пропаганднстское обеспеченне оккупацнонного режнма в Беларусв н особенностн культурной полнтнкн нацнстов (19411944 гг.) / В. Н. Кучьменко // Беларусь і Германія: гісторыя і сучаснасць: матэрыялы міжнар. навук. канф., Мінск, 16 мая 2003 г. / гал. рэд. A. А. Каваяеня. Мінск: МДЛУ, 2003.С. 104110.
3 Романовскнй, В. Ф. Немецкофашнстская оккупацнонная полнтнка н ее крах в Белорусснн (19411944): автореф. днс. ... канд. нст. наук: 07.00.02 / В. Ф. Романовскнй; Акад. наук БССР. Отднве обіцеств. наук. Мннск, 1974.
10
ад сістэмы адукацыі ў ГАБ»1. Разглядаючы школьную справу ў больш шырокім кантэксце нацыянальнага пытання, аўтар заўважае: «Германскія ўлады вялі ў Беларусі двайную палітыку: з аднаго боку, афіцыйна падтрымлівалі нацыянальныя імкненні беларусаў, а з другога нацкоўвалі палякаў, рускіх і ўкраінцаў на беларусаў і наадварот. Аднак былі і выключэнні. У параўнанні з паўднёвымі ўсходнія вайсковыя ўлады не займаліся прымусам у справе выбару мовы навучання ў пачатковай школе. На развіццё моўнай сітуацыі германскія ўлады тут не аказвалі ўздзеяння. Яна залежала перш за ўсё ад жаданняў і магчымасцей дзеячаў у галіне культуры і асветы як рускай, так і беларускай нацыянальнасці»2.
Асаблівасці стану акупацыйнага друку ў розных зонах акупацыі Беларусі разгледжаны ў манаграфіі С. Жумара. Аўтар звяртае ўвагу на асаблівасць перыёдыкі, якая выходзіла ва Усходняй Беларусі. Для апошняй характэрныя «ў цэлым вельмі пасрэдны ўзровень публіцыстыкі, ідэйная арыентацыя на «новую» Расію і «рускую ідэю», дамінаванне рускамоўных выданняў. іх прыярытэтнае фінансаванне і забеспячэнне. Газеты на беларускай мове, як правіла, мелі малы наклад і з’яўляліся дадаткамі да рускамоўных газет. Нацыянальны характар і нацыянальная праблематыка выражаны ў іх, безумоўна, больш бледна, чым у аналагічных выданняху Мінску, Слуцку. Баранавічах і іншых гарадах»3. Аўтар падкрэслівае антырускую і антыпольскую накіраванасць беларускамоўнай прэсы. Пры гэтым адзначаецца, што «найбольш характэрны антыпаланізм для заходнебеларускіх выданняў»4.
1 Жылінскі, М. Г. Адукацыя на акупіраванай тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны (чэрвень 1941 ліпень 1944 гг.): манаграфія / М. Г Жылінскі; навук. рэд. A. А. Каваленя. Мінск: БДГІУ імя М. Танка. 2006. С. 72.
2 Тамсама. С. 75.
3 Жумарь, С. В. Оккупацнонная перноднческая печать на террнторнн Беларусн в годы Велнкой Отечественной войны / С. В. Жумарь. Мннск: БслНЙйДАД, 1996 С. 191.
4 Тамсама. С. 150.
11
Асобныя праблемы адносін акупацыйных улад да польскага насельніцтва на акупіраванай тэрыторыі Беларусі, у прыватнасці Гродзеншчыны, між іншым разглядаюцца ў дысертацыі В. Барабаша1. Пытанні становішча польскага насельніцтва Беларусі, міжэтнічных стасункаў у перыяд акупацыі закранаюць у сваіх даследаваннях С. Барадзін2 і Т. Кручкоўскі3. У 2004 г. выйшла сумесная праца гродзенскіх даследчыкаў «Польскае падполле на тэрыторыі заходніх абласцей Беларусі (19391954 гг.)»4. У ім асобны параграф прьтсвечаны палітыцы нямецкіх акупацыйных улад адносна польскага насельніцтва. Польскабеларускаму канфлікту ў Генеральнай акрузе Беларусь прысвечаны артыкулы Ю. Грыбоўскага5 і А. Калодкі6.
Комплекснае даследаванне нацысцкай палітыкі генацыду ў адносінах да яўрэйскага насельніцтва заходніх абласцей Беларусі ў трох зонах акупацыі правёў Я. Разенблат7. Тэме лёсу яўрэяў у гады вайны прысвяцілі свае даследаванні Э. Іофе8 і Л. Смілавіцкі9.
1 Барабаш, В. В. Полякп в антнфашнстской борьбе на террнторші Беларусп (19411944 гг.): автореф. днс. ... канд. нст. наук: 07.00.02 / В. В. Барабаш; БДПУ нм. М. Танка. Мннск, 1999.
2 Borodin, Z. Nieman rzeka niezgody. Polskoradziecka wojna partyzanska na Nowogrodczyznie 19431944 / Z. Borodin. Warszawa, 1999; Borodin, Z. Polska ludnosc Nowogrodczyzny w okresie okupacji sowieckiej i nieniieckiej (19391944) / Z. Borodin // Проблемы нацнонального сознання польского населення на Беларусн: Матерналы междунар. научн. конф., Гродно. 1618 нояб. 2001 г. / Обшеств. обнне «Союч поляков на Беларусн». Гродно: ОО «Союз поляков на Беларусн», 2003. С. 212218.
3 Kruczkowski, Т. Polacy na Bialorusi na tie historii i wspolczesnosci / T. Kruczkowski. Слоннм: ГОУПП «Слоннм. Tun.», 2003.
4 Смткевнч, C. A. Польское подполье на террнторнн западны.х областей Беларусп (19391954 гг.) / С. А. Снткевнч, С. А. Спльвановпч, В. В. Барабаш, Н. А. Рыбак. Гродно: ГГАУ, 2004.
5 Грыбоўскі, Ю. Польскабеларускі канфлікт у Генеральнай акрузе «Беларусь» (19411944 гг.) / Ю. Грыбоўскі // Bialoruskie Zesz. Historyczne. 2006. N 26.S. 116167.
6 Калодка, A. Беларускапольекія адносіны ў Вялейшчыне пад час нямецкай акупацыі 19411944 гг. / А. Калодка // Зважай. 1981. № 1. С. 24.
7 Розенблат, Е. С. Нацнстская полнтнка геноцнда в отношеннн еврейского населення западных областей Беларусм. 19411944 гг.: автореф. днс. ... канд. нст. наук: 07.00.02 / Е. С. Розенблат; НАН Беларусн, Ннт нст. Мннск, 1999.
8 Ноффе, Э. Г. Белорусскне еврен: трагедня н геромзм: 19411945 / Э. Г. Ноффе. Мннск, 2003; Он же. Страшшы нсторнн евреев Беларусн. Краткнй науч.попул. очерк / Э. Г. I Іоффе. Мннск: АРТНФЕКС, 1996.
9 Смнловпцкпй, Л. Л. Катастрофа евреев в Белорусснн, 19411944 гг. /Л. Л. Смнловішкнй; предпсл. Д. Романовского. ТельАвнв: Бка Матвея Черного, 2000.
12
Рэлігійнае жыццё ў гады Вялікай Айчыннай вайны разглядае У. Навіцкі ў калектыўнай манаграфіі «Канфесіі на Беларусі (канец XVIII XX ст.)»1. Гісторыі праваслаўнай царквы ў Беларусі ў гэты ж перыяд прысвечаны працы С. Сілавай2, іерадыякана Васілія (Касцюка)3. Палітыку акупантаў адносна рэлігіі даследаваў У. Кузьменка4.
Становішчу каталіцкага касцёла на Беларусі ў гады Другой сусветнай вайны прысвечана манаграфія Э. Ярмусіка5. Аўтар падрабязна спыняецца на характарыстыцы канфесійнай палітыкі нямецкіх акупацыйных улад у Беларусі, рэлігійнага жыцця ў акупіраванай Беларусі, каталіцкага духавенства ў Арміі Краёвай. Услед за польскімі даследчыкамі гісторык вядзе гаворку аб шырока.маштабнай «гюльскай акцыі» вяснылета 1942 г. Яму ж належыць артыкул «Некаторыя аспекты палітыкі нямецкафашысціх акупацыйных улад у Гродне (19411944 г.)»6, у якім разглядаецца польскабеларускі канфлікт восені 1941 г., пытанні адукацыі і веравызнання. Аўтар толькі згадвае пра існаванне ў Гродне трох нямецкіх школ і аб узнаўленні дзейнасці гродзенскай
1 Навіцкі. У. Рэлігійнае жыцце ў гады Вялікай Айчыннай вайны / У. Навіцкі // Канфесіі на Беларусі (канец XVIII XX ст.). Мінск: ВП “Экаперспектыва”. 1998.С. 216234.
2 Снлова, С. В. Православная церковь в Белорусслн в годы Велнкой Отечественной войны (19411945 гг.): автореф. днс. ... канд. нст. наук: 07.00.02 / С. В. Снлова; Гродн. гос. унт пм. Я. Купалы. Гродно, 1999; Она же. Православная церковь в Белорусспм в годы Велнкой Отечественной войны (19411945): монографня / С. В. Снлова; УО «Гродн. гос. унт нм. Я. Купалы». Гродно: ГрГУ, 2003; Она же. Крестный путь: белорусская православная церковь в періюд немецкой оккупацнн 19411944 гг. /С. В. Сплова. Мпнск: Белорус. экзархат, 2005.
3 Неродьякон Васнлнй (Костюк). йсторпя Полесской епархнн (19221944) / йеродьякон Васнлнй (Костюк) Брест: Брест. обл. тнп., 1999.
4 Кузьменко, В. й. Германскнй нацпзм н релмгня: аспекты оккупацонной сптуацнп в Беларусп 19411944 / В. й. Кузьменко // Другая сусветная вайна: новыя аспекты даследаванняў: матэрыялы міжнар. навук. семінара, Мінск, 1 верас. 2003 г. / адк. рэд. В. Ф. Балакіраў. К. I. Казак. Мінск: НАРБ, 2004. С. 96115.
5 Ярмуснк, Э. С. Католнческнй костел в Белорусснп в годы второй мнровой войны (19391945) / Э. С. Ярмусік. Гродно: ГрГУ, 2002.
6 Ярмусік, Э. С. Некаторыя аспекты палітыкі нямецкафашысцкіх акупацыйных улад у Гродне (19411944 г.) / Э. С. Ярмусік // Этнасацыяльныя і культурныя працэсы ў заходнім рэгібне Беларусі: гісторыя і сучаснасць: матэрыялы рэсп. навук канф. / пад рэд. I. П. Крэня. Гродна: ГрДУ, 1998. С. 165169.
КНІГІ ОНЛАЙН
