Напярэймы жаданьням
Уладзімер Дудзіцкі
Памер: 355с.
Нью Йорк 1994
окі, зарой цалуючы палёў красу.
Такой ня ведала бяседы ў хаце, такога сьветлага ня знала дня ні наша бедная калісьці маці, ні наша блізкая крыві радня.
Пакульжа, родная, паклон ад брата! Я вельмі ўсьцешаны, што ты жывеш... Прыклей на лішцьве каля нашай хаты крывёй напісаны мой сьціплы верш.
1945
110
О родны край
Са мною ты на яву і у сьне, мой родны край, блізкі і блізка...
Табой жыву. Малюся, як вясьне.
Ты песьняўдум найлепшая калыска.
Нідзе, я ведаю, сябры, нідзе ня знойдуць лепшага у сьвеце вочы.
О родны край! Куды мой шлях вядзе у бок паўдзённы ці паўночны?
Упаду ад сьпёкі я, ўпаду, памру, мароз душу маю ад цела прыме.
He прывядуць шляхі к дабру, калі сустрэнуцца у Рыме.
Кірунак захадні зусім чужы, усходні гэтакі ж. Усе чужыя.
Над першым навалыііца ўсё дрыжыць, панад другім зьвяр’ё начамі вые.
О родпы край! Цяпер мая рука навотлег адшпурне чужую вушчунь.
Са мною ты, і шлях на твой наказ паволі ўжо ідзе да родных пушчаў.
Зальцбург, лістапад 1945
Ill
Апошняя малітва
Яшчэ раз кленчу я ля сьценаў Храма:
О Божа, Валадар зямлі, скажы Ты, чаму ізноў каля Сьвятое Брамы жывое цела бачым на крыжы тым?..
На пліты мармуровыя сьцякае кроў сьвежая із ран балючых... Пустэльнік помсьлівы раскольнікКаін чало сьціскае ўжо вянком калючым.
Панад бажніцамі, над купаламі у стоме чорныя стварэньні кружаць. Няверцы прышлыя у грэіпнай краме ля ног згінаюцца халодным вужам...
Нялюдскі танец свой згібеньне грае на струнах д’ябальскіх да сьлёз, да ўмору... Хіба ўжо гэтакая доля Краю, табой ахрышчаная ў момант створу?
Ўпаду лепш сам я каля сьценаў Храма, і там апошняя малітва будзе:
«Браты і сёстры, пад Сьвятою Брамай зямлёю роднаю прыкрыйце грудзі!»
Лістапад 1945
112
Адцьвіла маіх надзеяў ружа і, напэўна, больш не зацьвіце.
Выгінаецца халодным вужам зманлівасьць былых уцех...
На шляху няспраўджанае дзеі прыпынілі дні маю хаду.
Дзеж вы, дзе, квяцістыя надзеі солад хмеліва юнацкіх дум?
He спаткаю вас і не адчую, хоць і часта сьніцца маладосьць.
Hi душы, ні цела не расчуліць выпадковы у пакоі госьць...
1945
113
Вялікія шэльмы
Станіславу Станкевічу
У маленстве чужыя казалі, і яно не забудзецца, мусіць, што экзотыка нейкай Казані прыгажэй ад лясоў Беларусі.
Я ня ведаю, можа, здалося, што душа абліваецца воцтам, але помню: у жоўтую восень маё сэрца сьціскалася моцна.
I ружовае сталася чорным, няпрыемным і прыкрасным вельмі. Яж ня думаў, што ў краі вазёрным ёсьць такія вялікія шэльмы...
Нямеччына, 1945
114
Веру я ў сілу сілаў, веру самому сабе. Веру, што ты расьціла лічасьце у барацьбе...
Веру: яно ня выйшла. Кажуць: яго пяма...
Грэшнік цяпер калыша шчасьце і наша імя.
Веру, што дзень кароткі, веру, што ноч ня дзень. Ведаю: нашы продкі верылі веры надзей.
Веру, што верым, верым, верым у веру вер.
Нам расчыняюцца дзьверы, хцівы двухногі зьвер!
1945
115
ЗЬВЕР ДВУХНОП Паэма
Сьветлай памяці тых, што загінулі за сьвятую веру ў няўміручасьць Бацькаўшчыны Беларусі.
Аўтар
Праўдуж горкую пазнаў я позна, вельмі позна, пакаралаж мяне кара Бога вельмі грозна!
Сафокл
1
Ападалі пялёсткі маку на далоні каляных рук... Шмат разоў чалавек аплакаў спадзяваньняў сваіх зару, і была яна рэдкай госьцяй на нішчымным куце пары, хоць малілі усе да млосьці наймудрэйшыя знахары...
Сьцігавала хаду няўдача на пякельным жыцьця таку, і каціліся сьлёзы плачу на ляшчоткі цяжкіх пакут.
Пад счарнелаю пусткай ночы нылі тупа суставы ног, усьміхаўся рабіпавы почат на крутыя шляхі дарог.
116
А віліся яны далёка у нязнаны, як доля, сьвет... Застывалі глухія крокі на калючай, як шкло, жарсьцьве.
Упляталі у песьні пушчы балацяны спакой тугі, як нядоля на сьпінах вушчунь заціскала вузлом тугім.
Заціскаўся, тужэў... Ніколі і ні разу нідзе ня мяк...
I цяпер боль той сэрца коле, а прысьніцца, бывае, так:
расьцьвіталі пялёсткі маку, і браты на далонях рук, каб ніхто не стагнаў, ня плакаў, падымалі да зор зару...
2
Ападаюць пялёсткі маку на далоні каляных рук... Чалавек не падаў і знаку, калі сплямілі дні зару, але, сьціснуўшы скулы сківіц, закусіў да крыві тугу, каб ня вырваўся плач крыклівы са зьмярцьвелых, халодных губ.
Ямуж лепей упасьці ніцма на скрываўлены груд сівы, як згінацца лазою ніцай перад зьдзекам і нема выць.
He згінаўся яшчэ нідзе ён, і цяпер, калі тлее сінь, хто пасьмее сваю надзею са згінотаю дзён мясіць?
117
Вуглянее ля сьцежак слава... Спадзяваньні скупыя сны. Хтож пакрыўдзіў і так зьняславіў няўміручасьць людской вясны?
3
На скрыжаваньні тры крыжы, усе ад даўнасьці сівыя, над імі ў споласе дрыжыць прамень зары... Журботна вые вільготны подых. Ля ракі, на камяністым плыткім плёсе, вартуе, сеўшы, сьцень ракіт сівая, згорбленая восень.
Зыбае плынь луску ляшча, затокі мшысты бераг мые, і рэжа косамі плюшчай чароту выгнутыя шыі, і плачуць мройныя кусты калін, нячэсаныя вербы, што неўзабаве ўбор густы прыпынак ценявы, дзе зьвер быў, руды аголіць лістапад і замяце у кутзацішак, ці мо’ ракі шумлівы спад на хвалях век іх закалыша.
Хінецца, горбячы свой стан, вятрамі высмактаны блёкат. Сьцякае з жоўтага ліста каля карчоў бусьліны клёкат... I шэлест гнецца у лісьці, пачуўшы музы гэтай гукі, разьмяк расчулены і сьціх ад стомы мляўкае ля сука.
Над полем вораным здалёк празь цьвіль смугі ліпкой аднекуль
118
бруіцца днёў самотных клёк адменны пах расьлінных лекаў, паволі сочыцца, ідзе да міражоў, дзе сьветлацені прадуць на восеньскай градзе уток крылатых лятуценьняў...
I толькі зрэдзь яны адны, нібы наструнены рукамі, віхры пругкія бягуны клубкамі коцяцца пад камень і вырываюцца адтуль, і да крыжоў імкнуцца бліжай, кранаюць дрэва наляту і пыл на грывы свае ніжуць.
I пахне хмеліва зямлі, і журавы на поўдзень з хаты нясуць, бы тыя караблі, на крылах клопат свой багаты, спакой азёрнае тугі нясуць у край чужы і небыт, нялёгка безьліч міль тугіх адольваць зорным шляхам неба!
Мінаюць шэрыя папар і рупь азіміны із болем: да пуху іхняга прыпаў знаёмы, родны водар поля. Мінаюць гомельскі блакіт і накіп воблачнага цэду... Паўдзённай сьпёкі воск плаўкі плыве птушыным сьвежым сьледам.
Гавораць шэрыя чужым, што ў нас зь вясной сябруе восень, што па нябожчыцымяжы палёў вятры цяпер галосяць, і сьведкі даўнасьці жывой крыжы, бы тыя вартавыя,
119
стаяць маўкліва... Хмар сувой даўно цяпло над імі выеў...
4
Якое сьвету хараство!
На харастве цьмяныя плямы.
Чыяж рука цудоўны Створ пад сонцам мурзае вуглямі?
Якія контуры на тле сьвятла выростаюць і рысы?
Яшчэ ня ўмёр, яшчэ ня стлеў зарою высыпаны прысак...
Жыве ён... Курчыцца апад красы ля брам ліхіх суцьмежжа. Хтож гэта зноў, мой родны брат, сады упокат хціва рэжа?
Чыеж віднеюцца яшчэ і ткуцца гэтак сілуэты? Ці не касу сваю Кашчэй над галавой заносіць сьвету?
I краем правага пляча сьпірае збоі хмар гарбатых? А мо’ гатуе стравы чар сваіх магутная Гэката?
Ліняе сьвету хараство, мяняе колеры і блікі...
Глядзіць вачыма зораў Створ на вобраз Януса двухлікі...
5
Дымяцца хмары. Неба край у нявыразным нейкім русе.
Даўно ўжо Лысая гара вяшчуе глум на Беларусі.
120
Глыбока ў ейную душу упіўся чорны кіпець госьця... Жалобу дня прыблудны шум кляймом азначыў на пагосьце...
Над ім у посягу згібень накшталт мангольскага узору гараць на выкутым ілбе крывёй палуджаныя зоры...
I стогне Лысая гара: як тую кроў крывёю сьцерці? Галосіць нема родны Край у танцы выскаленай сьмерці.
Густыя воблакі працяг нябёс і край зары задзьмулі. Вільготным клёкатам бацян на языку мазоль намуляў, заплюшчыў вочы, болю зло у пух скупы угнула голаў, упаў скамечаным вузлом на гузякі карэньняў голых.
Рыпелі тупа косьці дрэў, а вецер ліпу гнуў і гушкаў.
Скажы, дзядунька, не памрэ ад болю скурчаная птушка?
Ды не, унучак, аджыве, алеж нядобрая прыкмета... Зірні, часамі у траве няма яго цыбатых дзетак?
Няма, дзядунька, анідзе... А хіба ёсьць у птушак дзеці?
А якжа. Мусіць, у гнязьдзе іх забаўляе сьпевам вецер...
121
Дымяцца хмары. Неба край у нявыразным нейкім русе. Напэўна, Лысая гара вяшчуе глум на Беларусі.
6
На грудзе выгану рудым акачанеў падбіты бусел. Шчыпаюць корань лебяды лятою змораныя гусі.
Туга спанатрыла гусей, і вартаўнік прыжмурыў вока: ці выган посны папасе усіх прад выраем далёкім?
Ці уратуе пух густы ад зябкай плыні цела дзічы?
А мо’, як бусла, пад кусты прыгорнуць хвалі роднай Пцічы?
I мо’ дарэмна ля уструг, вазёр палескага балота чакае блізкая нутру гусей асмужаная лотаць?
I спогад точыць мозак іх, і ім такое нават сьніцца, што усьміхнуцца на куп’і ’шчэ беларускія брусьніцы,
і прыме ветліва у стан радню спагадлівая плойма... Абмые Прыпяць на хвастах ляты завільжаную пойму.
Аж тупат нейчае хады на хвалі пасьці іх прымусіў. Застаўся корань лебяды у дзюбе шчупленькае гусі.
122
7
Галосяць роспачна вятры. I, нема стаўшы ля дарогі, глядзіць зьняважліва на тры сьвятыя сымбалі двухногі...
Кагож убачыў я? Пажджы... Згадай, дагодлівая памяць, пакуль раптоўныя дажджы і цемра постаці ня сплямяць!
Увагіж вобраз гэты варт: ў вітрынах славіўся ружовых... Але чаму ягоны твар тупымі зморшчкамі пажован?
Мо’ гэта здань? А можа сон на вочы скінуў вэлюм шэры? Чамуж ён чорнае крысо падняў на вузкі лысы чэрап?
Каліж прыйшоў сюды і скуль? Якія ў думках мае дзеі?
Пазнаў па цені на пяску намер злачынны ліхадзея...
Хавайжа твар свой, сьцеражы... Душа і сам ты у палоне. Паслухай, неба як дрыжыць ад гневу нашых Сцыпіёні.
8
Нябёс базырны сакатун, здалося, хмары бічам хвошча. Прысеў на чорную пяту зямлі зьвярэджанае пошчак, стуліўся вузьлікам тупым, прыліп ні слыху і ні дыху.
123
сьцігуе сьлед яго ступы маною купленае ліха,
ачнуўся, луснуў і яшчэ (не адпачынакжа на пятах) праз морак вечару шпарчэй памчаўся, сорамам праняты,
туды, дзе згас ужо і счах спадзеў абецанай уцехі, дзе зноў жалобная сьвяча гарыць ля саламяных стрэхаў,
дзе людзі змораныя, сны снуюць ружовыя карункі пра золак раніцы, вясны на павуціньні думак стрункіх...
Імчысяж, пошчак, не маўчы, усьцеражы ты наша шчасьце, скажы, што сяньня уначы імкнецца зьвер двухногі ўкрасьці
душу з грудзей людскіх; скажы і урачы нячуты пострах: на скрыжаваньні тры крыжы перад лязом сякеры вострай
стаяць маўкліва. Зварушы
КНІГІ ОНЛАЙН
