Напярэймы жаданьням
Уладзімер Дудзіцкі
Памер: 355с.
Нью Йорк 1994
гэта жылачка адна не давала мне ніколі супакою.
Вэнэцуэля, студзень 1955
165
Я ня ведаю, дзе ты...
Я ня ведаю, дзе ты, далёка ад дому ці блізка, не гаворыць ніхто.
I калі я такое пачую? На дарогах, наваскованых сонцам і вельмі сьлізкіх, толькі месяц смутны, як і лёс мой, зы мною начуе... Прыглядаецца, лушчыць іскрыстыя зораў зьнічы і плыве, і малюе ля пальмаў і сьцені, і плямы... Я сьцішаю хаду, я прыгадваю моцна тваё аблічча і вачэй глыбіню, на сівы апушчаюся камень.
Да зялёных вазёр, дзе пакінуў цябе я калісьці, прылятаю на крылах балючых змардованых мрояў. Вось і дом...
I крывая рабіна ў жалобе бязь лісьця, і чырвонае сонца у хмарах над Лысай гарою... Я маўчу.
Я да клямкі дзьвярэй дакрануцца баюся і паклікаць...
Каго?
166
Цішыня ні бацькоў і ні любай... Вецер прысак гумна разьдзімае і попел цярушыць панад сьценем маім ля апошняга ў вёсцы зруба... Прад вачыма на месіве глеістым вуліцаў гразкіх мерцьвякі...
Пазіраюць у неба вачэй арбіты... А цябе непаўторнай, сінявокай мае беларускі, не знайшоў...
I жыву, як той колас, вятрамі падбіты, бо ня ведаю, дзе ты, далёка ад дому ці блізка, не гаворыць ніхто.
I каліж я такое пачую? На дарогах, наваскованых сонцам і вельмі сьлізкіх, толькі месяц смутны, як і лёс мой, зы мною начуе...
Вэнэцуэля, люты 1955
167
Чорная карта
Самому сабе
Як той колас у полі, адзін... Падстаўляючы сонцу грудзі, гавару сам сабе я: ідзі, куды сэрца вядзе, ня зблудзіш.
Пратаптаўжа ці мала ужо і дарогаў, і розных сьцежак...
I хоць твар паблажэў і пажоўк, алеж дышыш паветрам сьвежым...
Ня цурайся. У маршы узваж таямніцы і маршаў сакрэты...
I як кінуць у вочы: «Ня наш», значыць, сьлед твой ля сьветлай мэты.
Нятрывалых мінуўшы, прастуй супраць лютасьці. Літасьці досыць! Няхай сіла крывую вярсту разгінае на чэрапе лёсу...
Калі зьдзейсьняцца мроі і сны, раскажы, няслухмяны, упарты, як марудна з зубоў сатаны вырывалася чорная карта...
Вэнэцуэля, люты 1955
168
3 цыклю ДА РОДНЫХ, БЛІЗКІХ I ДАЛЁКІХ
Лісты
1
Ня крыўдуй, дарагая Мама, паяву і у сьне жывеш ты. Цяплынёю да сьмерці самай зьнітавала гадоў маіх рэшту.
Шмат разоў пасылаў лісты я, але з хаты ніякіх вестак; толькі хмары плывуць густыя, быццам зьлепленыя ізь цеста...
I даносіцца потых гары.
He фабрычнай лясной, аўсянай.
He патухлі хіба пажары?
Ці гараць, што пачалі сяныія?
Напішы, напішы мне... Проста раскажы, як казала казкі... пра ваўка... пра гузынаросты... пра дубы каля вуліц гразкіх...
He забудзься пра гоман пушчаў... пра апошні знаёмы вырай...
Ціж няпраўда, што ўжо расплюшчыў старац вочы свае над лірай?..
I яшчэ: накажы на хутар сваякам ля зялёных межаў, каб млынар галавы ня хутаў ды завозу у сьне ня прылежаў...
169
Пра самогаж такое ведай, вось каб толькіб дайшла дэпеша: як той камень, удаўся ў дзеда, адно сушаць туга і вершы.
Ня журыся. На целе, кажуць, ня сьціраецца знак радзімы...
Хоць і ўпокат дзенебудзь ляжам, але зблізімся...
Сын Уладзімер.
2
Ці мала мелюць чутакбаек, ізь белі тчэцца вытвар чорны.
Пра Тамашкрыба Сапсудзея забыўся папытацца ўчора.
Гавораць, быццам гэты выжал ачнуўся ў дамавіне цесьця...
Брыдзеж і ведзьма раны ліжа, як гіцлі вылушчаць із шэрсьці...
Сялу бяда, а прышлым сьвята: душу пякуць салёным варам...
Заўсёды ўецца дым кашлаты з бліскучых тульскіх самавараў...
Гатуйце зёлкі у гарнушку, замоўце пацерамі, словам...
Каб быў твой сын крылатай птушкай, прымчаўбы лекаў адмысловых...
Дастанеіп... Мама, раю шчыра: каб больш ня стукаліся ў дзьверы, скажы асоцкаму Няміру пра сэнс лістоў і Тамашкрыба...
170
3
Радасьць якая, мой любы сыне: вестка як зь неба звалілася. Бачыш, Бог сьцеражэ і нідзе не пакіне, і мама ад шчасьця хоць раз паплача...
Ведала: ты не маленькі і дужы, але ці доўга шэльме жыцьцё ўкрасьці? Яж і дагэтуль хаваю кужаль, хочацца ’шчэ на кашулю напрасьці.
Думала: ёнжа паўсьвету выжнаў, пекла тайгі перажыў і выжыў.
Як ня прыедзе, дык слова нізам зь ветрам прыкоціцца і зпад Парыжу...
Нялёгкія цяпер у нас часы, з чаго пачаць, ня ведаю сама я. Хачу пісаць і не магу, мой сын, бы нехта за язык мяне трымае.
А неспакой расьце ўсё і расьце, і за вакном скрыпіць і плача ліпа.
I мне здаецца, любы, што ля сьцен вушамі шпіка цень прыліпла.
Асадка часта падае із рук, ня літары, а нейкія крывулі.
Напэўна, родны, я ўжо і памру, не галава разьбіты трухлы вулей.
Паўднёвая Амэрыка, кастрычнік 1955
171
Да пары, да часу...
Пад Менскам,
на могільніку, дзе буры скалечылі
помнікі даўнасьці і крыжы, схіліўся,
як старац, на жораст буры абломак каменны
із словам
«...жыць...».
Каму
прыціскаў
гэты камень грудзі, ніхто не адкажа:
ні я,
ні мы...
Спалоханыя
разбурэньнем
людзі
чыталі,
укленчыўшы,
надпіс нямы...
...Тутэйшы
ці блізкі...
чужынец адкуль мо’?
А можа й далёкі
ды родны такі зпад Каракасу, Токіё
ці ізпад Ульму крывёю
урэзаўся ў нашы вякі...
А можа...
Былож і такое...
О,тотаж...
Даўніну,
памяць думак жывых крані!
172
Чарнаскуры,
із роду жывых гатэнтотаў, мог імчацца
ў пагоню на белым кані...
I вось я,
перакроены часам і векам,
тым,
што ціснуць у пух камяні,
гавару:
заслугоўвае імя чалавека той, жыцьцё што любіў, як сын
любіць маці ў жыцьці й па сьмерці,
разумеючы
вартасьць жыцьця і крыві.
1 ніхто не пасьмее
ні сьпляміць,
ні сьцерці
імя добрага.
Скажуць жыві!
I прысыпаны
жорастам стоптаны насып,
абломак
каменны
із словам «... жыць...»
разгадаюць;
з парой,
з часам, імя вырубцуюць
на крыжы...
1955
173
3 цыклю ГЛУХІЯ ШЧАСЬЦЯ КРОКІ
1. Кавалачак неба
Да плямкі шкляной вакна кавалачак сіні неба прыліп і гаворыць: «На, вазьмі, калі вельмі трэба»...
Ня веру сабе. Маўчу.
Ня чуў ад людзей ніколі, каб нейкі калі хлапчук сьвятое дастаў рукою...
Ад дзіва у шпік касьці уклініўся раптам верад. Памкнуўся было ісьці ня дзьверы каменны невад...
Кавалачак той, яшчэ шчырэй каб яму аддацца, у бляску маіх вачэй трывогу душы намацаў...
«Яж ведаю, хто і чый, — ні заваду злосьці дзіка.
Вазьміж мае, вязень, мячы ды з Богам! Удачы вялікай»...
Паўдзённая Амэрыка, кастрычнік 1955
174
2.Шчасьце
У далоні меў тваю далонь цяплыню і вусны каля вуснаў... Але шчасьце лёсам не далося цярплівосьці маёй. Спакусных спадзяваньняў прадзіва імкне, каля сэрца мосьціцца глыбока. I шчымяць, здаецца часта мне, у душы глухія шчасьця крокі.
Яж цярплю. Пазнаў грахі віны і пакінуў думак бераг плыткі... Каб спаткацца і ніколі больш ня ныць, яб навоі песьняў табе выткаў.
Алеж ты, чароўнасьць сноў і дум, угібаная у хлуд хаўрусны...
Мне хварбуеш, дзе й куды ні йду, і штодня брусьнічным сумам вусны.
Кастрычнік 1955
175
З.Грахі
Разышліся, як дарогі ў полі, супраць ветраў і вятром наўсьціг. He сьпяшаліся, ішлі паволі вельміж не хацелася ісьці.
Адплывалі хутары і вёскі за прыцьмелы дымам далягляд... Распластаная, пчаліным воскам пахла беларуская зямля.
Сухатвары белы сьвет, няблізкі, навашчыўшы поўсьці жоўтай хіб, сустракаў нас жованым агрызкам невідзі за нашыя грахі...
Кастрычнік 1955
176
4.Пракалоліся вочы жалю
Я нічога зь сябе ня выжаў, а суседзі даўно зажалі...
На іржэўніку іхным рыжым пракалоліся вочы жалю.
He хварэю. Ці шмат, ці мала не сваеж, а чужыя копы.
Вось яны і пад сонцам вялым пакацілісяб жоўтым снопам.
He змаўчаўбы. «Прыемна, выжал, што ня маю да трупа жалю?
He прапаў я, бяз хлеба выжыў, а вы самі сябе зажалі...»
Лістапад 1955
177
5.Шлях
Ня ўлукаткі, а проста напрасткі, адмерваючы вёрсты крокам спорным, кладзецца шлях на жорасьце хрусткім перад вачыма зайздрасьці супорнай...
Настойліва імкнуцца урачы, а ён, каб з прытаптаным не спаткацца, у сховінах рабінавай начы глянцуе спрыт, што ў даўнасьці намацаў.
Паўдзённая Амэрыка, кастрычнік 1955
178
3 цыклю ЖУРБОТНЫЯ СТРУНЫ
І.Вусны і песьні
Прачніцеся, вусны і песыіі, каб думак у сэрцы ня сплесьніць, каб подых вятроў і рэклямаў дарожкі вузюткай ня спляміў, ня гэтай, што топчам і полем, тае, што шлюбуецца з болем, няходжанай, з пахам чабору, дзе вербы з жытамі гавораць, дзе сочыцца ў мякішы ночы халодны рабінавы почат
і плачуць па восені руннай завеяў журботныя струны...
Прачніцеся, вусны і песьні, каб думак у сэрцы ня сплесыііць.
Вэнэцуэля, кастрычнік 1949
179
2.Неспадзявана
Неспадзявана сьцішылі хаду.
Спыніліся. Ля вогнішчаў гарачых варушыць ноч ня першую жуду над чарапамі жоўтымі няўдачы.
Тугой брыняюць снасьці і чаўны... Шчапаюцца раздвоеныя маршы, і водгалас у пошчаку лясным губляецца на ганьбу плыні нашай...
Мінаюцца кварталы і слупы, паўторваюцца фарбы і рэклямы...
У роспачы ад вымыслаў скупых малярскі квач палотнішчы папляміў...
Хвалююцца сябры. А гледачы падлічваюць нячуваныя кошты...
Вазьму, бадай, я брамы на ключы, каб ня дзівіліся
і ня пыталіся навошта...
Хацеў пісаць ня вершы, а лісты, ды словы глейкім сумам наліліся.
Упаў зпад рук пазычаны кастыль і рану цяжкую у грудзях высек.
Упартая ад болесьці, яна
ня лечыцца, як модна ні залсчвай, шчыміць. Дрыжыць напятая струна па ростані і няблізюткай стрэчы.
Брэмэнгафэн, верасень 1947
180
З.Далей і далей
Хвалі ад берагу далей і далей... Чым іх усьцешаць туманныя далі? Спыняць, расьціснуць на сьпінах наплываў дугаў тугія зялёныя грывы, пенаю жоўтай на мелях затокаў вецер прыгорне у краі далёкім, буры сівыя глыбінь безьязыкіх век закалышуць на поўначы дзікай... Лепей употай на пальмавай высьпе пэрлавай занізьзю рос было высьпець, кроплямі цёплымі дожджыкам чыстым спорна разьліцца над краем вячыстым, краем, што стогне і б’ецца у русе... Гораж і ім і маёй Беларусі...
Карыбскае мора, ліпень 1950
181
4.На ганьбішчы славы
Прыляж да зямлі і паслухай, як кліча апошняя змрочная часу гадзіна...
Ля Сожу, Дняпра, каля Сьвіслачы, Пцічы калоцяцца грудзі падбітай Радзімы;
і стогне, як гораў цяжкія абвалы, як бура, як роскат магутны улевы, ад гора, ад крыўды на ганьбішчы славы гарачае цела, налітае гневам.
Рубцуе, бы вогненны выліў вулькану, зьнішчэньне свой поступ на твары
стагодзьдзя.
Хтож выйдзе, каб боль наш у вечнасьці кануў,
і скажа апопшяе: «Досыцьжа! Годзе!»?
Крывёю жаўнеры Крывіцкай Пагоні шляхі паласкалі на бітнішчах пушчаў, каб жоўтыя горды на руністых гонях ня сьмелі спакою нашчадкаў разлушчыць,
кранацца вазёрнага звонкага плоду, пясчынкі адзінай, пылінкі ад спору, каб рэчак блакітных жывільныя воды ім сталіся пострахам скрутнага мору,
каб вобразы волатаў продкаў паўсталі з байніцаў Нямігі, з Высокага места, каб голас мячоў зь беларускае сталі
КНІГІ ОНЛАЙН
