Напярэймы жаданьням
Уладзімер Дудзіцкі
Памер: 355с.
Нью Йорк 1994
азваўся на покліч нярадасных вестак.
Пачуў я, як моцна, упарта нас кліча апошняя змрочная часу гадзіна...
Ля Сожу, Дняпра, каля Сьвіслачы, Пцічы калоцяцца грудзі падбітай Радзімы.
Вэнэцуэля, ліпень 1952
182
5.Жыцьцё
Шанаваў я цябе, кунежыў, захапленьне ня мела меж, а ты сьціснула злосна межы, каб маліліся д’яблу веж...
He скарыўся. Ураньні нашча прысягнуў шчыра Сіле сіл: «Лепш прапасьці ці быць прапашчым, як пад сэрцам вужа насіць».
За упартасьць маю, няпослух, за свае не мае грахі звахтавала ў затоках вёслы і шпурнула на грозны хіб акіяну: «Плыві і кайся, прыліпай да чужых зямель у Пэру, ля канадскіх пасек, і такое трымай на ўме: за упартасьць тваю, няпослух, за падняты угору сьцяг не прачнуцца у песьнях вёсны на абломках скупых жыцьця...» I як вырак, сухі і згуслы, непапраўны із вуснаў зьбег, скамянеў, не крануўшы вуснаў, пераняты у горле сьмех.
Вэнэцуэля, чырвень 1954
183
6 . Няпослуху дзівацкага сакрэт
Патоляй сьвет ня лашчыў нас ніколі, і прыкрым быў чужы ля хаты сьлед. «Ля родных стрэх шукайце, дзеці, волі», пакінуты вучыў нас запавет.
А мы пайшлітакі у белы сьвет пад націскам нясьцерпнай гідкай голі... Як гнеў раба, сьціскаецца ад болю няпослуху дзівацкага сакрэт.
I ганьбіцца зямлі ружовы цьвет, зьнішчаецца на зыбкіх плынях золі... Якіж пакінем дзецям запавет, пакутнікі зьнявераныя долі?
Паўторым нешанованы, а мо’... ... Сьмяротнае зямлі чужой ярмо.
Вэнэцуэля, сакавік 1954
184
7 .Ля берагоў крывіцкае Нямігі
Уецца шлях гразкою каляінай, а часам камяністасьцю ўстае.
Сьціскаецца, суродзічы мае, ад гневу голас песьні сакалінай.
Бы грэшнік той, прад чорнаю гадзінай малюся сонцу. Вельміж не стае журботнае, вазёрнае мае, далёкае і блізкае адзінай...
Каліж, калі зьнітуюцца з Радзімай пад сонцам дум сьпялюткіх невады? Заплодненыя сподзевам, сады ўсупор зышліся з постыняй азімай...
I крышацца ільдоў грымотных крыгі ля берагоў крывіцкае Нямігі...
Вэнэцуэля, сакавік 1954
185
8.Сябром
Мякка сьцелюць, ды мулка спаць, і ніяк мне цяпер ня сьпіцца, калі зноў, каб душу расыіяць, калупаюцца ў сэрцы сьпіцай.
He засну пастаю пакуль, абапруся на кій вішнёвы, каб, зірнуўшы на цені куль, сьцерагліся начныя совы...
Каліж часам нясьцерпны змор пераможа мяне, скажыце, што упала з плячэй ярмо, калі сэрца сьмяротна выцяў...
Вэнэцуэля, сьнежань 1954
186
9.Вузкі стрыб дугі
Сонца плавіцца, а я, дзівак, бажуся, што сьвет плыняю ільдзянаю ацёк, што нязручна чалавеку у кажусе разьмінацца з пакалечаным жыцьцём.
Прыдзівіцеся, як корчыцца між вулак, нібы старац... На далонях жоўтых рук перад кажнаю пад поўсьцю тлустай мулай падымае растаптаную зару,
на кавалкі пашматкованую ўчора...
У правалінах вачэй вагонь і плач.
Мы, спыніўшыся, стаім на пляцы чорным ля патухшага даўнымдаўно цяпла або спорым у бязладнасьці таропкай каля прасел збуцьвянелых верад жыл, падстаўляючы пытальнікі пад кропкі, а над клічнікамі кропкі і крыжы...
Сонцаж плавіцца... Вялікі почуў сілы у крыві гарачай. Думак бег тугі... Падпаўзаем, як вужы, пад камень сівы з прыладованай на вузкі стрыб дугі...
Вэнэцуэля, студзень 1955
187
He прабуджанае сонцам раньне
He хвалю нічога і ня ганю, яно ўсё мінулася, але водгульле расьцёртага змаганьня, попел сноў, вясны і лёс калек, помнікі і слова — чалавек, вобразы на сплямленым экране ўсе яны сьцігуюць, часта сьняцца, пераймаюць на жалобным пляцы і выразна кажуць мне: «У вочы раніцы пільней вазьмі зірні!.. Калі сум сьлязьмі іх надта точыць, сам звуглее ў заўтрашнім вагні, ледзьве іскрай прысаку крані волю моцную на спадзе ночы»... Гавару усім ім: «Не баюся пазіраць у вочы Беларусі»...
188
На зямлі я тое толькі ганю, што іржою ганьбы заплыло...
Мужнаму сьпяваю гімн змаганьня прад памерлымі зямлі чалом...
Муляецца камяным вузлом не прабуджанае сонцам раньне... I чамуж ахвяры цяжкіх мук не падняць сваіх мільённых рук? He сказаць: «Шпарчэй!
Мацней!
Мужней!» ня ськіпець каб сяньня на ражне?
Мюнхэн, ліпень 1956
189
3 цыклю ВЭНЭЦУЭЛЯ
І.Сіла рэчы
Учора цяжка зробленая рэч на ўсіх жывых глядзіць, нібы на рэчы. I як ты формы ейнай ні калеч, яна прыймае вобраз чалавечы...
На ёй відны і пот, і пальцы рук майстроў мастацтва, творчыя удачы душы, цярпеньня, высілкаў і мук, і сэрца трапяткога пульс гарачы.
Нямая рэч і сноў і насалод трымае, сьцяўшы, сілу чалавека...
I ён, хаваючы у мроях сум згрызот, маўчыць, як крыўдай выцяты калека.
Мюнхэн, студзень 1958
190
2Помнікі і абэліскі
На плошчы помнікі і абэліскі вялікім сьвету й богу Сонцаміту. Схіляюся, паклон усім шлю нізкі халоднай броньзе, мармуру й граніту.
А ў думках паўстае маіх: каторы зь іх край вось гэты мілаваў бясконца? I вецер з гор данёс: «Канкістадоры, прыкрыўшыся сьцягамі бога Сонца, ня мелі ў сэрцы любасьці. На балі агню й мячоў паклалі ў дамавіны усё, што мы цаной крыві прыдбалі, пакінуўшы гранітныя ўспаміны»...
Мюнхэн, студзень 1958
191
Слухаць мову тваю, Радзіма, у маленсьцьве сваім прывык. Ты сказала мне: зь цемры зімаў 25ты прыйшоў Сакавік!
Над вазёрамі, над берагамі плынных рэчак жыло цяпло... У суцэльнай узьнёслай гаме памірала чужое тло. Сокі глебы паілі травы. Сокі веры расьлі ў душы. Дзень няўмерлай крывіцкай славы сьлёзы долі людской сушыў. Ды ня высушыў.
Здань Дракона патушыла жыцьця прамень.
Ля Марыі сьвятой іконы жыў у сэрцы Хрыста той дзень вызваленьня і сымбаль Веры несьмяротны прамень жыцьця, каб, як продкі наіпчадкам, верыць у абмыты крывёю сьцяг Перамогі...
Дракон драпежны, прагавіты мае крыві, зруйнаваў майго краю межы, каб упадак жыцьця жывіць.
He памёр Сакавік жыве ён!
У маленсьцьве да волі прывык. Хайжа цемру і боль разьвее 41шы наш Сакавік!
1959
192
Роднае слова
Я ня жыў безь цябе. Шанаваў і сьцярог, лашчыў ласкай і казкай лясною, каб ня ўмерла, крый Божа, ля чорных дарог Беларускае роднае слова.
Ня згінайся, малю я, расьці і жыві.
Будзь і сокам, і звонам вясновым, але ў сэрцы маім, у іскрыстай крыві Беларускае роднае слова!
Кожным гукам зьвіні, пладзі песьнюкрасу.
Ты жыцьця майго скарб і аснова!
Як малітву, цябе у сусьвет панясу Беларускае роднае слова!
Сьнежань 1962
193
ЗЬ НЕЗАВЕРШАНАГА
Хоць у сьне ты мне, вазёрная, прысьніся, неспакой свой сном мо’ сяныія супакою. Яж крывёю на каменьнях долі высек несьмяротнае, як сьвет, імя такое
Беларусь.
Ад менскіх дымных камяніцаў пачынаўся шлях мае хады ўпартай.
Зоры неба сінія, звон лозаў ніцых гартавалі дух і сьцераглі ад хмар тых...
Там, на Радзіме, ля Пцічыракі, зпад муру бруіцца крыніца, на золаку, чуў я, пад шэлест ракіт крывёю туман там імгліцца.
...У засені вербаў скланяўся мой дзед і кленчыў ля даўняга крыжа... Рака на’т сьцііпае імклівы свой бег, да муру зварачвае бліжай, зялёныя хвалі на ейным ілбе ступелыя выступы ліжуць.
Бывае, прыймае разьятраны вір ахвяру чарговае сыці.
I цела на дне, багавіньне і жвір у вечны спратоньваюць прыцем.
У прыцеме прашчуры маюць спачын у хораме водных глыбіняў;
194
іх духі на бераг круты уначы выйходзяць да зорнае сіні.
Маўкліва ўзіраюцца ў польны прасьцяг, у глыб старадаўняе пушчы, чужынец адчуў дзе на собскім гарбе іх сілы змагарную вушчунь...
Перада мною новыя лісты, я атрымаў іх поштай адмысловай... У беларускай мове і прытым са спэцыяльным націскам у словах. А слоў ці мала тысячы са дзьве, не рахаваўшы, вызначыць бяруся, і, безумоўна, «Беларусь жыве» і «не загіне слава Беларусі»...
3 табою, родны, блізкі і далёкі блакітны край.
Жыві, змагайся і расьці на зайздрасьць воражай спакусе. Твае з крыві мы і касьці сыны блакітнай Беларусі.
Скажыце, дзе вы бачылі такое, каб, як у нас, зьвінелі сокам травы і усьміхаліся каліны над ракою.
А журавіны сьпелыя...
Вось і вуліца тая і ліпа, чорны камень здалёк відзён, нават дзесьці гармонік захліпаў, а ён, бедны, жыцьцю жадзён...
195
Ад маленства і жыў і рос там...
Навальніцы, трывожны шум...
I спатканьне дарыў, і ростань расьпякалі яго душу...
Дзьверы насьцеж.
Я выходжу ў сад.
Сад бялюткі,
як калісьці быў ён...
За горадам, як выдзьмуты пухір, гайдаўся месяц. Цяжка галасілі, расколваючы жнівеньскі сухі прастор, званы, зьвярэджаныя ў сіле...
На зялёныя лісткі селі моўчкі матылькі. Пагайдаліся часінку, потым іншую галінку упадобалі й прыпалі, каб лісткі яе ня спалі.
На сінюткі васілёк сеў бялюткі матылёк.
Васілёчак, васілёчак, цябе кліча матылёчак...
...I давядзецца мо’ калі адведаць бацькавы вуглы, прыйду і не пазнаю хаты і клеці зь ліпаю, хлява...
196
Як ласку матчыну, у думках калышу ўспаміны сьветлыя на зло спакусе...
Пра штож я раскажу табе, калі пра ўсё ўжо сказана, толькі ня мной... Хіба, пра тое, што баліць, што вырвана
зпад рук, зпад ног вайной?..
Ля сініх вазёраў спаткаліся мы, і ўпоруч ісьці давялося.
На кожнай вярсьце наравіла размыць залою шляхі нашы восень.
Свайго хацеў броду кірунак знайсьці, а ты мяне вабіў і клікаў схіліцца над грудамі сьвежай касьці пасьля перамогі вялікай...
I я ўпяршыню ’шчэ пачуў ад цябе пра клясы і ўсякія масьці, што нейкія клясы ў ліхой барацьбе крывёй здабылі сабе шчасьце...
Цішыню парушылі вятры, гул матораў і асада места. Ля парогу на асінавым кастры я знайшоў нярадасную вестку: «Выбачайце... і самой лікада, што чаўны спыніліся на мелі... Штосьці ’шчэ я думала згадаць, але неяк думкі анямелі»...
197
Гаварыла і «так» і «але».
Словы смольна ўеліся ў памяць. Час прайшоў, а на ліпкай смале засталася пажоўклая пляма.
Я сьціраў яе колькі разоў ня сьціраецца, як ні сьцірай ты...
Я ведаю, ты не са мной, другому дзьверы адчыняеш, мусіць.
I ліпень гліцаю лясной
нам сьцежак росных не патрусіць...
Месяц ліпень, і места Глыбокае... Ля вазёраў журыліся клёны.
Усьміхалася сінявокае раньне полыску хваль зялёных; трапяткое яно і чысьцюткае, нібы сочыва струн крынічных, напаўнялася рознымі чуткамі...
Ня спляміцца і не заліпне у памяці месяц ліпень...
Ня тое, што ў снох красуе, у сэрцы сваім нясу я, а сьвежую рану разлому нясу на пацеху злому...
Вечарэла, стомлены, ля ганку слухаў, як зьвіняць і пахнуць мёдам ліпы. Смуглатварая, танклявая цыганка моцным поглядам вачэй сваіх прыліпла:
198
Сінявокі, журышся?.. Карысьці з гэтага, павер мне, аніякай.
Бацька мой, расказваюць, калісьці слухаў музыку пчаліную і плакаў. Доўга млела кроў яго у жылах, і журбою выцьвілаб дазва
КНІГІ ОНЛАЙН
