Напярэймы жаданьням
Уладзімер Дудзіцкі
Памер: 355с.
Нью Йорк 1994
зеш. А можа й вывезецца калінебудзь?
О, каб заварушыўся пыл збуцьвянелых касьцей, каб падняліся паточаныя касьцяедамі галовычарапы, каб падняліся ды сталі тварам да сонца жывасілам закапаныя душаедамі беларускія душы! I каб усе яны, падымаючы вялізарнае гора, сказалі магільным голасам:
Вось яна, вялізарная беларуская праўда! Бярэце яе, браты, і сьвету паказвайце!
Глядзеце на яе, душагубы, і падайце пласьмя на сплямленую вамі зямлю!..
237
Сон Зьнябыціча
У кутку, на скарэлым ад крыві гнілым памосьце камэры нумар тры, паміраў, прыкрыты лахманамі, чалавек малады аграном. Трымаючы руку над ягоным сэрцам, настаўнік Цімох Баравец плакаў і прыгаварваў:
Сьпі, дарагі Зьнябыціч... Сьпі, пухам табе будзе нашая зямелька...
Каліж чалавек сканаў, усе перахрысьціліся.
Баравец, нічога не гаворачы, выняў з кішані некалькі шматкоў зашмульцанай паперы і сказаў:
Няхай будзе помнікам яму запісанае зь ягоных вуснаў:
«Чалавек пакінуў усё. Узяў толькі, як гаварылі суседзі, невялікі акраец хлеба, слоік мёду ад пчолаў свае гадоўлі й пляшку бярозавага соку, каб смагу было чым прагнаць у дарозе. Узяў і пайшоў...
Чужыя людзі, грабучы дабро хаты, знайшлі ў скрутку бяросты сьпісаны аркуш паперы. Пісьмо было чыстым, ураўнаважаным, літары буйныя, выразныя. Глядзіш і думаеш: пісаў чалавек стараючыся, нібы вякам пакідаючы словы свае душы. I палажыўжа не абыдзе, а за абразамі працы славутых мастакоў Бацькаўшчыны: за абразом суцэльнае фігуры Хрыста з паднятай для благаслаўленьня правай рукой і круглай зеленаватаблакітнай дзяржавай (зямной куляй) у левай і за абразом кампазыцыі на тэму змаганьня архімандрыта Міхала з д’яблам...
Наверсе на тым аркушы было напісана: «Сон Зьнябыціча».
Баравец уздыхнуў, яшчэ раз перахрысьціўся, падняў над галавою шматок паперы і, паказваючы пальцам, сказаў: «Бачыце, гэта напісана самім Зьнябыцічам, запісана ўсё тое, што ён бачыў у сьне ды што запісаў на загад свайго прадзеда, які ў сьне прысьніўся».
1
...Прадзед Лукаш узяў мяне за руку й падвёў да вакна:
Бойся Бога, праўнук, і не гняві мае крыві, глуха сказаў ён.паказваючы на вялікі квяцісты сад. Хто дазволіў гэтым людзям глуміцца над сьвятымі дарамі? Хібаж не абліваецца крывёю сэрца тваё, гледзячы, як валяцца пад сякераю на грэшную зямлю
238
поўныя жыцьця й соку моцныя, маладыя дрэвы? Кайся, мой праўнук!
Прадзед перадаў у мае рукі невялікі абраз Хрыста й загадаў перад ім укленчыць.
Маліся! Душа твая знойдзе мяне ў пушчы, калі цела будзе вартым літасьці, сказаў і зьнік.
Малітва запоўніла й апанавала ўсю маю істоту. Я ня бачыў і не адчуваў нават свайго глыбокага дыханьня. Ня істота, а душа, здавалася, ахінала маю істоту гэтакая незямная чулася лёгкасьць. Отот узмахне нябачнымі крыламі цела, страціўшы звыклую вагу, і панясе душу ў празрысты блакіт, туды, дзе ў векавечнай згодзе й паслухмянасьці, аддаўшы сябе няўяўнай сілс сьвету, нячутна й таямніча абходзяць свае арбіты мільярды вялічэзных, пазнаных і не пазнаных яшчэ розумам чалавека нябесных целаў.
Яшчэ адна малітва, яшчэ... I душа мая ў густой вільготнасьці воблакаў. Іхныя драбнюткія кроплі абдалі мяне халоднай пякучасьцю, цела ўтраціла раўнавагу, і, з шумам праразаючы паветра, лячу, здалося, у нейкую прорву. Перад вачыма загойдаліся ружовыя пухіры й зьніклі. Прастору запоўніла цьмянашэрая смуга балот, потым глуха зашумела пушча. Адчынілася нейкае дзівоспае царства... Пачалі выступаць нячутыя й нябачаныя дагэтуль вяліканыдрэвы, нейкія безгаловыя галабокія людзі, даўгахвостыя чырванакрылыя дзюбастыя птушкі й чорныя сьмяротныя дзіды. Раптоўна ўсё гэта зьблізілася й страціла свае першапачатковыя формы.
Ізноў цемра й пусьціня.
Іду ў невядомым кірунку. Іду вобмацкам. Цела адчула пякельную гарачыню: зь зямлі вырасьлі напаленыя дачырвана зялезныя слупы, а вакол слупоў залатая сьцежкаапаяска...
2
Іду апранутым у мантыю славы. Іду не адзін: павольнай сьвяшчэннай хадою вядуць мяне па залатой апаясцы сівабародыя, удумлівыя апосталы. Апаяска падымаецца ўгору й ператвараецца ў залаты абруч на высокай і стромай гары. Панад гарою, як рукою падаць, агністае сонца. Вось яно зь лёгкасьцю пушынкі спадае проста на мае далоні, і я прачытаў на срэбнай лішцьве выбіты чорнымі літарамі такі надпіс:
239
Хто з паўсотні разоў абнясе мяне, ідучы краем залатога абруча, навокал гары, пераадолее равучыя падуны скалістых лёхаў і не ўпадзе ў зманлівы вір бяздоннага мора ў нізе гары, той здабудзе вечную славу, і ніколі не зазнаюць гора й няшчасьця ягоныя нашчадкі. А хто сацьмее ад нуды й страху, ня выканаўшы ўмовы, упадзе ў страшэнную няласку, і ягоныя нашчадкі ніколі не пабачаць сонца...
Апопініх слоў прачытаць я ня мог, бо сонца моцна асьляпіла вочы. Павярнуў убок галаву, і вочы міжвольна зірнулі на пеністыя хвалі віру, а вушы пачулі такое: «Сьмерцяй жыцьця не паправіш, a сьмерці ня мінеш».
Апосталаў ужо ня было. Адольваючы падуны, сам набліжаўся да апошняга круга. Густыя хвалі ветру пачалі згінаць галаву. Моцна захістаўся залаты абруч. Шукаючы ратунку, рукі хапаліся за гострыя выступы скалаў. Задрыжэлі сьціснутыя жахам грудзі. 3 вачэй выкаціліся буйныя гарачыя сьлёзы. Замест сонца на далоні левае рукі забілася нейчае акрываўленае сэрца і пасьля трох моцных удараў пульсу прамовіла:
Ня губі мяне, Зьнябыціч! Я вырвана з тваіх грудзей... Бачыш родную кроў? Яж так хочу жыць... He давайся ў рукі сьмерці!
Перамагаючы сілу густога ветру і зьмярцьвелы стан цела, узьняў я галаву да блакітнага неба і моцнамоцна, ад жаху, крыкнуў:
Ратуй, Божа, душу грэшнага Зьнябыціча.
3
У глыбіні старадаўняй пушчы, каля вывернутага навалыііцай магутнага дуба, пластам ляжаў чалавек. Ягоную галаву ахінала махрастае карэньне скалечанага дрэва. Зь вялікага насыпу тырчэў глыбока ўбіты асінавы кол, густа акручаны іржавым калючым дротам. На зямлі, каля самага кала, ляжала ўмітуські трынаццаць вехцяў чартапалоху...
Прачнуўшыся ў цяжкіх перадсьмяротных сударгах, чалавек ледзьледзь вьжазаў апошнія думкі:
Гэтаж... помнік злой сіле... нячыстаму духу... Бачыш... якія моцныя карані... ня выратавалі магутнага дрэва... А можа й я не памру, чалавеча?.. Праўда?..
240
He, не памрэш... сказаў я не падумаўшы... I моцна сьціснуліся кулакі. А хіба сьмерцяй жыцьця не паправіш, калі сьмерці ня мінеш?..
Я ўкленчыў перад целам нябожчыка.
Перада мною ізноў зьявіўся вобраз Хрыста й моцная постаць прадзеда Лукаша.
Бачу, праўнук, што сэрца тваё не апаганенае й душа не прадаецца д’яблу. Сад загоіць раны й зацьвіце яшчэ! Зацьвіце! Жыві, але помні сьвятыя словы і перадай братом: «Жыцьцё папраўляюць сьмерцяй».
Сказаў і зьнік. Я пачуў магутныя грымоты і ўбачыў чырвоныя языкі маланкі. Гэта пачыналася грозная навальніца. Але не яна прабудзіла мяне: я сам прачнуўся. Прачнуўся й пайшоў. I не адзін пайшоў з братамі і сьцежкамі братоў...
Цімох Баравец падняў апошні шматок паперы й сказаў:
Бачыце, тут ёсьцека гэтакая дапіска: «Запісаў пакуты свае душы па наказу прадзеда Лукаша на памяць людзям беларус Віталі Зыіябыціч зпад Пцічы».
Прашу перахрысьціцца, сказаў Баравец і сеў каля цёплага цела нябожчыка.
3 маленства меў я немаведама адкуль, як і калі прышлы й вычувалыіа ўрослы страх да нябожчыкаў. I жаль у сэрцы ня тоўпіўся ніколі. Быццам тая смаляная доўбня (няхай яно сабе катораму лёгкаму сьмяюну й сьмешна ад таго робіцца, а мяне самога й цяпер вусьціш праймае ад тамтаголешпяга вычуваньня) стукнула ў маю патыліцу гаворка аб чалавеку, Богу душу аддаўшаму. He бяруся й не скажу, што гэта ня йдзецца ад людзьмі казанага ці на свае вочы калінебудзь бачанага... Гэтым разам, аднак, страху ня меў ніякага: ня то што на яго забыўся і ўжо не баяўся яго, не, ня меў і (думаецца гэтак цяперака) толькі праз тое, што ёіі не зь якога там водшыбу падпаўзаў і па чарзе ў сэрца цаляваўся, а ў заплечы мясьціўся ды з усімі, сьціснутымі камяным перавяслам, раўнёю надта братаўся...
Стаяў і пазіраў я на незаплюшчанае левае вока, цьмянасіняе й вільготнае, не раўнуючы як той кавалачак неба, што прабіваўся спадыспаду даўгіх цырубалак ды, разразаючыся замураванымі
241
марозам кратамі, застываў і губляўся ў павольных сколыхах ліпкае пары, што выплывала яму насустрач, зь сярэдзіны навонкі камяніцы. А вока нежывога Церабельца пазірала на мяне, на іншых і ўсё больш і больш журылася ды жмурылася памаленьку: на жывых наракала... і з жывымі разьвітвалася...
Няхай сабе й не дадуць веры, а яж праўду найпраўдзівейшую скажу: я выразна чуў мацерыну гамонку з суседкаю Цыцыляю Крэзіхай (яшчэ раз скажу, што толькі той ня дасьць веры, хто ніколі ня бачыў на вочы вачэй страхотнае жывое сьмерці за вачыма родных і блізкіх):
Памрэм, Зенячка, і почату па сабе не пакінем, уздыхала Крэзіха.
Два ж вякі, Цыцылечка, каб і жыў, дык ня выжывеш... Малі Бога, каб сваёй гэта сьмерцяй памерці. Ось што, любенькая, разважала маці суседку, кабжа яно ды ведана...
Як тыя дубкі былі, не дасі зманіць, Зенячка, а сухоты салдацкія бедненькім вочы на сьвет зачынілі, плакала шчупленькая Крэзіха, нідзе не забываючыся пра сыноўдубкоў.
Тож бы яно то, любенькая... Якога насланьня нямашака толькі на таго чалавека, яшчэ больш разважала Цыцылю маці. Чапі яго, дык яно табе й пачне ўчашчаць. He адкараскаешся, ні асінаю не заломіш. Ззамаладу сьсівелі, а дзецям, не сьвяціўшы, сьвет зачыняецца. Цяжанька маладому з жыцьцём без пары разьвітвацца.
Гэтакая цішыня была ўладавалася, што каліб і муха праляцела, дьк шумам послух натрудзілаб...
Адзінаднюсенькі цыбаты рыштант, той, які трымаўся так, якбы яно там пічога ніякага й ня сталася, ды ўвесь час лавіў шырокімі далонямі бурбалкі, што адрываліся ад мокрае столі, лежачы на купленым за дзьве пайкігарбушкі й адзін «беламорканал» месцы каля саменькага вакна, ня вытрымаў цішыні й неспадзеўкі, не паварочваючы квадратовае, нядаўна якімсьці цудам паголенае галавы, вымуляў сухім цагельным голасам:
В церковь тюрьму преврашать собмраетесь, сердцебольные? В колокола звонмть нзволмте, младенцы невмнные?
3 кутка, адтуль, дзе ляжала яшчэ цёплае цела нябожчыка Якуба Церабельца, выціснуўся доўгабароды прыземісты сухатвары селянін, чыімі нагамі, відаць, ці не найболей т
КНІГІ ОНЛАЙН
