КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
...Марыя, Магдаліна — дзве жанчыны — як дзве Яго зямныя палавіны... (7, 8). Яшчэ болып паказальны ў гэтым сэнсе адзін з заключных раздзелаў рамана, калі мужыцкаму Хрысту прымроілася цудоўная сустрэча з богам Саваофам на ўтапічна-дасканалай беларускай зямлі: Марына і Анея, Магдаліна і Марыя сыходзяцца ў адным вобразе, вобразе гасціннай і ветлівай Дзевы Марыі («Марыя, вельмі падобная на Анею і Магдаліну, разам узятых, кланялася нізка...» — 15; 6, 464). Вельмі моцна, узнёсла напісаны У. Караткевічам эпізод апошняй сустрэчы Братчыка з Марынай. Становіцца зразумелым, што і ён «зросся» з ёю за час перажытых разам выпрабаванняў. Варта было Братчыку ўбачыць яе на судзе «найпадлейшага сінедрыёна» ў якасці сведкі, як сэрца яго зашчымела; ён зразумеў, «што яна і прыйсці сюды згадзілася, каб толькі паглядзець на яго» (15; 6, 443), што яна па-ранейшаму пакутуе з-за яго. Бадай, упершыню яе пакуты адгукаюцца ў ім такім жа болем у адказ, і Братчык дае ёй зразумець, што мужна глядзіць у вочы смерці і ні аб чым не шкадуе. «Дарагая мая! Добрая! Бедная!» (15; 6, 444) — так можна думаць толькі пра самую блізкую істоту. «Дзякуй табе. Я люблю цябе»,— прамаўляе Юрась і, зноў жа ўпершыню, думае, што «каб не яго каханне, то трэба было б прызнаць, што яна, прынамсі, не горшая за Анею» (15; 6, 445). Менавіта яна, Магдаліна, па волі аўтара становіцца бясстрашным апанентам вераломных ворагаў Братчыка-Хрыста. Менавіта з яе вуснаў «найпадлейшы сінедрыён» выслухоўвае суровы прысуд сабе і хваласпеў Братчыку: «Ніколі, ніколі ў жыцці я не бачыла лепшага чалавека. Таму вы і судзіце яго. A на ягоным месцы стаяць бы вам. Усім вам... Братчык, слухай мяне і даруй... Я не магу вызваліць цябе ад пакуты і смерці, не магу даць сваёй цеплыні, ды яна і непатрэбная табе. Даруй. Але затое я магу даць тваёй душы на небе асалоду справядлівасці і помсты. Яны яшчэ не ведаюць, якога яны ворага прыдбалі сабе. Апошняга. Запеклага... Памры спакойна, сэрца маё, святло душы маёй, лепшы на зямлі чалавек» (15; 6, 444-445). I зноў згадваецца пастарнакаўскае: ...Будуіцее внжу так подробно, Словно ты его остановнл. Я сейчас предсказывать способна Веіцнм ясновнденьем снвнлл. Завтра упадет завеса в храме Мы в кружок собьемся в стороне, Н земля качнется под ногамн, Может быть, нз жалостн ко мне. Перестроятся ряды конвоя, Н начнется всадннков разьезд. Словно в бурю смерч, над головою Будет к небу рваться этот крест. Брошусь на землю у ног распятья, Обомру н закушу уста. Слншком многнм рукн для обьятья Ты раскннешь по концам креста... «Магдалйна». II. (22, 573) Магдаліна падтрымала Братчыка і дала «новы гарт» яго сэрцу, паказала, што варта гінуць за маленькіх, звычайных людзей, якіх яшчэ толькі чакаюць пераадоленне ўласных слабасцей і заган і ўзыходжанне да ахвярнасці і дабрыні, але якія ўжо цяпер абяцаюць стаць «сцяблінай» для «прыўкраснай квяціны Дасканаласці», для «новай пароды людзей», «золата душ» і «святла ісціны», для «Чалавека на Зямлі». Вышэй гаварылася ўжо, што ёсць падставы параўноўваць з творам беларускага пісьменніка раман М. Атэра Сільвы «I стаў той камень Хрыстом» (назвай паслужыў фінальны радок адной з паэм іспанскага паэта-містыка XVI ст. Сан Хуана дэ ла Круса, які запазычыў гэтыя словы з біблейскага тэксту). Магдаліна ў рамане М. Атэра Сільвы не толькі надзеленая розумам і жыццёвай мудрасцю, але і здольная бачыць далей і глыбей нават за апосталаў Дзякуючы Ісусу яна пазбавілася ад улады «сямі д’яблаў» — пыхлівасці, сладастраснасці, ілжы, сумнення і т. п. Таму цяпер лепей за іншых разумее значэнне ўваскрэсення і вучэння Хрыста: «Ён уваскрос, каб збыліся прароцтвы Пісанняў і набылі сілу Яго ўласныя запаветы. Ён уваскрос, і ўжо ніхто зноў не аддасць Яго на смерць. Хаця новыя садукеі і пастараюцца ператварыць Яго вучэнне з мяча гаротных у шчыт для багатых... яны не змогуць забіць Яго. Хаця новыя ірады і пажадаюць выкарыстаць Яго імя, каб уцяжарыць ярмо, узваленае на іх вязняў, ім не ўдасца забіць Яго... Ён уваскрос і будзе жыць вечна ў музыцы вады, у квецені руж, у смеху дзіцяці, у глыбіннай жыццёвай сіле людзей, у міры паміж народамі... у любові без слёз» (21, 73). Як у Б. Пастарнака: ...Ты вндншь, ход веков подобен прнтче Н может загореться на ходу. Во нмя страшного ее велнчья Я в добровольных муках в гроб сойду. Я в гроб сойду п в третнй день восстану, Н, как сплавляют по реке плоты, Ко мне на суд, как баржн каравана, Столетья поплывут нз темноты (22, 575). Вобраз Марыі Магдаліны — далёка не адзіны, як ужо заўважалася, жаночы біблейскі вобраз, інтэрпрэтаваны У. Караткевічам у рамане «Хрыстос прызямліўся ў Гародні». He менш цікавы і канцэптуальна важны ў сістэме герояў гэтага твора вобраз Анеі, які наўрад ці можа быць зведзены толькі да алюзіі на Дзеву Марыю, хоць у першую чаргу гэты біблейскі персанаж «цытуецца» аўтарам у розных эпізодах з Анеяй (дастаткова спаслацца на назву раздзела «Марыя, Пан Бог з табой...» і на адзін з эпіграфаў да гэтага раздзела — словы з песні баркалабаўскіх старцаў: «Маці Божая па муках хадзіла, // Па цямніцах, па пекле блукала».— 15; 6, 172). Трактоўка рамана У. Караткевіча ў сусветным літаратурным кантэксце прыводзіць да высновы, што незалежна ад сацыяльнага і гітарычна-часавага кантынуума, у які змешчаны вобраз Марыі Магдаліны, апошні ў розных інтэрпрэтацыях мае семантычнае падабенства. Па вялікім рахунку, у гэтым персанажы, у логіцы яго развіцця знаходзіць адлюстраванне філасофска-этычная і паэтыка-эстэтычная канструкцыя адпаведнага твора ў цэлым, сутнасць якой добра адчуваў Ф. М. Дастаеўскі: «Сумленне без Бога ёсць жах, яно можа памыляцца да самага амаральнага» (11; 27, 56). A. I. Мальдзіс, аўтар даследавання «Жыцце і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча: Партрэт пісьменніка і чалавека», тлумачачы назву сваёй кнігі, падкрэсліваў, што «слова «ўзнясенне» трэба трактаваць «матэрыялістычна» — як узнясенне над сваім часам, узнясенне да вяршынь айчыннай і сусветнай літаратуры» (17, 3). Па сутнасці, менавіта ў такім матэрыялістычным ключы чытач мусіць успрымаць і раман У. Караткевіча «Хрыстос прызямліўся ў Гародні». Твор не з’яўляецца выкладаннем Бібліі, не прэтэндуе на яе тлумачэнне, гэта і не мастацкая рэканструкцыя гісторыі Хрыста (як у аповесці С. Эрдэга «Безыменная магіла», раманах Г. Панаса «Евангелле ад Іуды», М. Атэра Сільвы «I стаў той камень Хрыстом», Ж. Сарамагу «Евангелле ад Ісуса», Н. Мейлера «Евангелле ад Сына Божага» і іншых), а толькі разгорнутая алюзія на яе. Непасрэдны ж прадмет адлюстравання — гісторыя беларуса і Беларусі, духоўнага «ўзнясення» чалавека. Таму і сведкі, што «хадзілі» з Братчыкам, зазначаць: «Не было цудаў. I былі цуды. I не быў ён Бог, а быў чалавек. Але для нас, чалавекаў, нават для тых, што ведалі яго, быў ён — Бог» (15; 6, 6). I сваю праўду яны замыслілі пакінуць у спадзяванні на тое, што калісьці пачнуць «кананізаваць не ў святыя, а ў Людзі» (15; 6, 6). Калі ж праводзіць паралель менавіта ў «чалавечым», «зямным» сэнсе, дык хоць бы з раманам Г. Гаўптмана «Юродзівы ў Хрысце Эмануэль Квінт» (1910), гісторыя галоўнага персанажа якога належыць да пачатку XX ст. і таксама нагадвае евангельскую. Эмануэль Квінт не быў раскрыжаваны, але ён такі ж чужаніца і адзінокі, вандроўнік і адвержанец; часам ён варты жалю, часам — камічны, а часам узнімаецца да сапраўднай духоўнай велічы. Лейтматывам праз раман Г. Гаўптмана праходзіць сцэна, калі на пытанне гаспадара чарговага жытла «Хто тут?» герой адказвае: «Хрыстос» і застаецца перад зачыненымі дзвярыма. Аўтар з горыччу заўважае: «Міжволі прыходзіцца дзякаваць за тое, што гэты падарожны — толькі няшчасны зямны юродзівы, а не сам Хрыстос; іначай сотні каталіцкіх і пратэстанцкіх святароў, рабочых, чыноўнікаў, ландратаў, усякага роду гандлёвых людзей, генералаў, епіскапаў, дваран і бюргераў, карацей — незлічоная колькасць набожных хрысціян наклікалі б на сябе праклён асуджэння» (9; 1, 291). Але далей апавядальнік прамовіць словы, здольныя ўвесці чалавека ў замяшальніцтва, разбурыць камфортны стан упэўненасці, што мы маем справу з ілжэхрыстом і адмовілі ў прытулку ўсяго толькі звычайнаму смяротнаму: «Адкуль нам ведаць, ці не быў гэта ў рэшце рэшт сапраўдны Выратавальнік, які ў вопратцы беднага юродзівага пажадаў убачыць, наколькі саспеў яго пасеяны Богам пасеў, пасеў царства?» (9; 1, 292). Такога ж роду алюзіі на Хрыста мы маем у раманах Г. Грына «Сіла і слава», Ч. Айтматава «Плаха» і іншых; гэтых аўтараў, дарэчы, таксама папракалі ў занадта вольным абыходжанні з Евангеллем, а іх герояў часам успрымалі як пародыі на сапраўдных хрысціян з-за іх недастатковай прасякнутасці хрысціянствам. Іншая справа, што У. Караткевіч не ставіць знака тоеснасці паміж Хрыстом і царквой ці касцёлам, даючы зразумець, што не могуць быць носьбітамі Закона Божага тыя, хто зневажае закон чалавечнасці. Зрэшты, Караткевіч у гэтых адносінах не адзінокі. Ф. Марыяк, напрыклад, у кнізе «Жыццё Ісуса» падкрэсліваў, што не дзеля Царквы прымае Хрыста, а Царкву — дзеля Хрыста, што менавіта сам Хрыстос, без пасрэднікаў, з’яўляецца вытокам і крыніцай яго веры. Дарэчы, і сярод слуг Бога і царквы У. Караткевіч знаходзіць такіх, хто «выявіўся чалавекам», як, напрыклад, дыякан Нясвіжскай драўлянай Сафіі, якога катавалі, душылі, палілі. «Але ён, пакуту смяротную прыняўшы ад паганых, ні тайніка скарбнага, ані ўвахода ў хады падземныя і пячоры, дзе хаваліся людзі, не паказаў. I тады прывязалі яго да дзікіх коней і пусцілі ў поле. А людзей у пячорах сядзела, можа, тысяча. А імя дыякана было Аўтроп» (15; 6, 289-290). Дык ці з’яўляецца раман У. Караткевіча кашчунствам, насмешкай, прафанацыяй хрысціянства, метафарай непрымання Бога, ці ёсць увогуле ў творы хоць бы канцэптуальная палеміка з Бібліяй? Згадаем яшчэ раз тэкст — своеасаблівы запавет Братчыка бургамістру Гародні Юстыну: «Значыцца, умацуйся ў мужнасці сваёй. Сурова сей пасеў свой, не давай яго затаптаць, не спадзявайся, што лёгка аддадуць праўду... Вось — вера. А іншай няма. Іншая вера — ад нячыстага, ад сатаны» (15; 6, 454). Варта, бадай, звярнуцца і да слоўніка. Напрыклад, паводле «Тлумачальнага слоўніка беларускай літаразурнай мовы» пад рэдакцыяй М. Р. Судніка і М. Н. Крыўко, «кашчунства — блюзнерства, зневажальныя адносіны да таго, чым даражаць, што паважаюць як святыню (першапачаткова рэлігійную)» (32, 287). Відавочна, гэтага ў творы няма.