Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
— Мне хораша з табою,— сказаў ён. Яна прамаўчала толькі таму, што прывучыла сябе не верыць хуткаспелым прызнанням.— Ты своеасаблівая жанчына...
— Прыемна гэта чуць! — какетліва варухнула капою валасоў за плячыма Вераніка. Яна паставіла кілішак, які залаціўся ад вільгаці, на паднос. Чуйкевіч, не чакаючы, тут жа напоўніў яго і свой каньяком. Ен спяшаўся злавіць кайф, спяшаўся давесці душу да таго стану, калі адчуе, як у ёй зацепліцца маленькая радасць, адале пачне расці, заганяючы і сціскаючы кудысьці ў куток вярэду. Вераніка і не падумала адмаўляцца. Таксама выпіла з ім. Узяла сегменцік лімона, зрабіла трубачкаю вусны і грацыёзна апусціла яго ў рот.
Ен ашалеў ад ейнай дасканаласці. Госпадзі, гэта ягонае выратаванне! Як жа своечасова яе Бог паслаў... А можа, гэта каханне? Чаму ён толькі адзін бок бярэ: яму цяжка, тужліва, а Вераніка падсалоджвае ягоную долю? Можа, патрэба ў каханні — гэта і ёсць проста патрэба ў псіхалагічнай абароне?
Толькі б не было таямнічага званка. Усё сапсуе. Здратуе свята сэрца. Ен схадзіў і адключыў тэлефон, глянуўшы на яго з агідаю.
Ці то ад пачуццяў да Веранікі, ці выяўляў сваю сілу каньяк — Чуйкевіч нарэшце ўлавіў, як пачынае лёгенька калыхацца ягоная свядомасць, скульсьці наплывае хваля цеплыні, праходзіць скрозь яго, як скрозь сіта — пачашчаюцца ўдары сэрца; хваля плыве далей, а тады вяртаецца, зноў накрывае яго ня-
бачным, бясплотным, але адчувальным, шапатлівапругкім крылом. Чуйкевіч глянуў, ці матляецца язычок свечкі. He, язычок, праменькі, востранькі, з сіняй нітачкаю дыму, быў падобны на ячменны каласок з адзіным высокім вусікам.
Чуйкевіч абняў Вераніку, зарыў свой твар у гушчыню ейных валасоў за плячыма. Яны пахлі тонкім, далікатным водарам французскіх духоў «Мажы нуар». Яна нічога не сказала, не паварушылася, і ён колькісь часу ўпіваўся марознай свежасцю маладой жанчыны. На большае не хапіла ні сіл, ні нахабства.
Яны яшчэ выпілі. Чуваць было, як у кватэры паверхам ніжэй плакала дзіця.
— Ты нейкі маўклівы,— сказала Вераніка.— Цябе штосьці турбуе?
Чуйкевіч сапраўды пасля першага адліву пачуцця раскіс. Энергія зышла з яго, як паветра з праколатага шара. Яснасць думак у галаве не падмацоўвала духовага пачування. У целе раптам знікла бадзёрасць.
— Турбуе шмат што. Трэба выпіць і на ўсё забыцца,— сказаў ён, паказваючы, што заклапочанасць, роздум для сучаснага мужчыны — звычайная справа.
— Я столькі не п’ю.
— Тады я, з твайго дазволу, адзін вып’ю.— Ен разумеў, што гарачыцца, што непрыстойна піць аднаму, але ішоў на гэта свядома. Хацеў — дзеля яе ж! — прывесці сябе ў нармалёвы стан. Але стрэс ён перажыў апошнім часам такі моцны, што ўраўнаважыцца было не проста. I ў той час не мог быць няшчырым, крывадушнічаць. Паказваць сябе ў ласкавым святле, прыцінаючы свае эгаістычныя жаданні.
Кульнуўшы зухаватым, нязвыклым для сябе рухам кілішак, ён устаў з канапы. Падышоў да электрафона, утапіў крайнюю левую кнопку — на панелі загарэлася чырвонае вочка, загулі дзве чорныя калонкі акустычнай сістэмы. Падняў празрыстае пластмасавае вечка і пацягнуў на сябе рычажок — іголка плаўна апусцілася на кружэлку, якую ён загадзя паставіў. Пачуўся пругкі перастук — і ўслед ірвануў рэзкавата-надрыўны голас Аляксандра Градскага:
Моя печаль застыла неподвнжно Я жду напрасно не прндет ннкто
Чуйкевіч запрасіў Вераніку на танец. Ен прыхінуў
яе да сябе лёгкую, амаль нячутную ў руках. Кончыкі ейных валасоў казыталі яму твар. Ен крануўся вуснамі ейнай шыі скрозь абручык завушніцы, абвіты залатою змейкаю.
Таньчылі яны павольна, але зубок свечкі варушыўся так, быццам да яго прасачыўся скразнячок. Чуйкевіч прытуліўся шчакою да Веранічынай шчакі — яна была гарачая.
Мон глаза разлучены с твонмн Онн утратшш доверне н свет,—
спяваў Градскі быццам пра яго, Чуйкевіча. Для яго таксама пахіснуўся свет. I вось гэтая нячутная ў руках, амаль бесцялесная дзяўчына, як ні дзіўна, стала яму апораю. Пачуццё да яе хоць на міг падняло яму перабітыя злыбедамі крылы радасці.
Плыла музыка, варушылася полымя свечкі, рухалася пара, ганяючы па сценах загадкавыя міражы са святла і ценю...
— Я таксама люблю Поль Элюара,— сказала Вераніка, калі яны скончылі таньчыць і селі на канапу.
— Ягоная паэзія тугі адпавядае майму цяперашняму стану,— прызнаўся Чуйкевіч. Ен яшчэ адчуваў на вуснах дотык да пяшчотнай скуры Веранічынай рукі.
— Ты не дагаворваеш, і гэта мне не зусім падабаецца,— папракнула яго Вераніка.
— А навошта яшчэ і на цябе наганяць самоту,— сказаў Чуйкевіч.
— Зразумела. Ты не верыш, што я магу ўзяць частку гэтай самоты сабе ў сэрца?
Гэта быў выклік. Ці намёк на пачуцці? У любым выпадку Чуйкевічу было няёмка. Вымушае дзяўчыну да адвагі. Ен спытаў, ці можа яна яшчэ кроплю выпіць. Яна ўсміхнулася — паярчэлі агеньчыкі ў вачах.
Калі яны выпілі, ён расказаў ёй пра свае няшчасці, апусціўшы толькі падрабязнасці, якія па няведанні можна было двухсэнсова зразумець. А яму гэтага не хацелася. Між людзьмі хапае падазронасці і так. Вераніка шчыра паспачувала і зажурылася.
— Ну вось, што я казаў,— падхапіў Чуйкевіч.
— У мяне муж не проста вайсковец, ён афіцэр КДБ,— пасля роздуму сказала Вераніка.
Чуйкевіч аніяк не чакаў такога прызнання. Само сабою вырвалася:
3 У. Рубанаў 65
— Праўда’
— Відаць, мне не варта было прызнавацца?
— Чаму ж.
Шчыра кажучы, Чуйкевічу было над чым паразважаць. Па-першае, з чыёй жонкаю ён звязаўся. Падругое, мажліва, і сапраўды гэты таварыш адным махам можа адсекчы ўсе ягоныя праблемы. Толькі як пазнаёміцца і з чаго пачаць? Ен ліхаманкава думаў. Ужо злаваў на Вераніку: навошта сказала, хто ейны муж. Цяпер трэба нейк карэкціраваць адносіны і да яе самой. Балазе хоць яны не зайшлі далёка. Усе, канечне, жывыя людзі. Але хто ведае, якую задачу перад ёю ставіць муж. Урэшце, хто яна сама? Мала, што кажа, быццам музыкантша. Людзі гэтага ведамства назваць сябе могуць кім хочаш, чортам лысым, д’яблам, іншапланецянінам, толькі не тым, хто яны ёсць у сапраўднасці. Такая спецыфіка, што зробіш.
«Гэта называецца — зноў уліп»,— з горыччу канстатаваў у чарговы раз Чуйкевіч. Што за навала на яго? Якім бокам павярнулася зорка, пад якою нарадзіўся, куды падзеўся анёл-ахоўнік?
Вераніка ледзь-ледзь паварушылася.
— Я слухаю.
— Покуль не трэба ніякай дапамогі, Вераніка. Я ж ні ў чым не вінаваты... Можа, абыдзецца. Калі можаш, пабудзь са мною сёння як даўжэй. Я цябе правяду...
Яна згадзілася, але ён не вельмі быў рады. Ніяк не чакаў такой канцоўкі. Свядомасць ягоная раздвоілася. Прыкравата было ад таго, што Вераніка адразу не сказала ўсёй праўды пра мужа. Вайсковец — гэта адно, а кадэбіст — зусім другое. I, можа, у яе заданне праверыць адносіны яго, Чуйкевіча, да сённяшніх супярэчліва-заблытаных працэсаў. Усё-такі ён, па існуючых мерках, нацыяналіст.
Сядзеў як аглушаны. Туга выскубвала з перакуленага стажка сэрца боль і непрыемныя пачуцці.
РАЗДЗЕЛ 24
У гэтую ноч яму звярэдзіўся СОН. Ён з братам Глебам, афіцэрам, на агародзе са стрэльбаю. На ліпе сядзіць чорная, бы галка, толькі чарнейшая,
птушка. Ен прыцэльваецца і страляе ў яе. Шрот ляціць нейк павольна, дасягае яе і раніць. Птушка куляецца... Ён бяжыць да яе. Але яна не даецца, даволі шустра то адбягае, то адлятае. I так ганяецца за ёю, пруткай і няўлоўнай, дзівячыся, што яна не сцякае крывёю і не слабее. А брат стаіць і плача-плача...
РАЗДЗЕЛ 25
...Кастусёк быў шчаслівы, бо меў брата Глебачку, маці і бабулю Аксюту. I нешчаслівы, бо ў яго не было дзеда. Адзін дзед, Васіль, памёр у вайну. А другі, Арцём, страшна сказаць, засіліўся. На бярозе ў лесе дзесьці ў далёкай Сібіры. Кастусёк не раз чуў гэта ад маці і бабулі. Яны, расказваючы пра Кастуськовага бацьку, прыгадвалі і дзеда Арцёма. Хвалілі яго: не піў, не курыў, быў гаспадарлівы, багаты... нейкі кулак. Кастусёк не разумеў: як гэта — «кулак»? Моцны — як кулак? Круціў, разглядаючы, свой кулак. Хіба праз гэты вось кулак, нават калі ён моцны, як зялеза, выслалі дзеда Арцёма за свет? I бацьку іхнага, Кастуськовага і Глебачкава, зноў туды запёрлі. Нібыта з-за дзядзькі Міхалкі-Проччыма...
Гэта паставіла Кастуська ў незвычайныя варункі ў свеце. Ен быў нешчаслівы больш, чым шчаслівы. Вельмі рана адчуў, што змагацца за сябе павінен сам. Абараніць яго няма каму. Жанчыны не абароняць. На Глебачку таксама спадзёўка невялікая. Ен меншы за Кастусыса, худзенькі і ростам не выйшаў. Да таго ж брата на лета забірала да сябе ў горад цётка Дарка. Сваіх дзяцей яна не мела, жыла толькі з мужам, дзядзькам Колем, які працаваў на нейкай там мудрагелістай машыне, якую называлі дрызіна. Гэтае невядомае Кастуську слова хвалявала яго, часам выкрасала неадольнае жаданне пабачыць тую звяругу дрызіну і пракаціцца на ёй. Увогуле хацелася пабыць у вялікім горадзе. Папраўдзе, Кастусёк толькі два разы быў у райцэнтры, які маці называла Слаўгарадам, а бабуля Аксюта — Прапошаскам. I ездзіў ён туды зусім не па вясёлай прычыне. Першы раз з Maui — вырываць зуб, другі з бабуляю — да маці ў бальніцу. Што ён там мог убачыць? Доўгую пакручастую вуліцу, абапал якой стаялі драўляныя, бы ў вёсцы,
дамы і некалькі мураваных, пафарбаваных у жоўтае будынкаў. Палутаркі з дашчанымі бартамі і квадратнымі кабінкамі ды маленькія аўтобусікі з тупымі, як у бычка мыза, перадкамі. Іх ён сотні разоў бачыў на шашы, куды насіў з маці прадаваць першыя суніцы або лісічкі. Цераз шашу ганялі кароў на луг, хадзілі ў лес у грыбы і ягады. Сонечным спякотным днём прыемна было ступіць босай нагою на разагрэты мяккі, бы мох, асфальт. Падэшвы, прывыклыя да шорсткай паверхні зямлі, адчувалі незразумелую радасць і трывогу. Часам здавалася, быццам душа па гэтай цёплай чорнай стужцы нясецца ў неспазнаную, таямнічую далячынь. Кастуська ўвесь час цягнула на невядомае. Ен па драбніцы адкрываў вакол сябе свет. Прачнуўшыся ўранні, і хвілі не мог пабыць, каб штосьці не пабачыць, не пачуць, не памацаць. На зямлі, у паветры, на дрэве і ў траве. У глыбіню, шырыню і ў вышыню свет быў бясконцы, як і думкі з BroHaft маленькай галавы.
Аднаго разу маці сказала яму, што яны паедуць у Крычаў. Радасць і трывога на душы ў Кастуська памацнелі.
Маці, бабуля Аксюта і ён схадзілі ў лес, набралі кашолку чарніц. Кастусёк здзіўляў дарослых тым, што хутка браў ягады, хоць і, не будучы ляўшою, зрываў іх левай рукою. Праўда, гэтым разам ягоны збор не назавеш удалым. Думкі пра вялікі горад завалодалі ім, і ён засяроджваўся на мроях, а не на ягадах.
КНІГІ ОНЛАЙН
