Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
ныя, у балеснай павалоцы вочы. I нечакана ўвесь гэты тлум яснотаю абліў сон, які можна было б занесці ў шэраг эратычных, калі б не адзін незвычайны момант. Яны з Мякотам адначасна цешацца маладой паэткаю, якую апошнім годам паднялі на «ўра». Мякота валодае верхняй паловай тулава, а ён, Чуйкевіч, ніжняй... Самы запаветны куточак ён адчувае пальцамі — той прагны, падрыхтаваны і бессаромна адкрыты... Абсурд якісьці!
Калі самазабойства, то што прымусіла маладога мужчыну, з такой магутнай апораю, якую давала прыналежнасць да малапранікальнага кадэбісцкага клана, ісці на гэты крок? Зрэшты, падобным чынам расквітаўся з жыццём ужо не адзін чалавек з вядомых яму людзей, нават ягоны дзед Арцём. Калі хтосьці співаецца, тады зразумела. Але пытанне: чаму співаецца? Ад немажлівасці ажыццявіць свае задумы? Ад непрыняцця законаў грамадства, супольнасці людзей, з якімі жыве, працуе? Алкагалізм — гэта і ёсць дабравольны выбар павольнага суіцыду, як мовяць прафесіяналы. Цяміць гэта той, хто п’е, альбо не? Што мацней, сіла алкаголю ці разуменне шкоды, якую ён прыносіць?
Але сярод самагубцаў багата і непітушчых. Што іх штурхае? Што падбіла таго ж дзеда Арцёма, які не піў і не курыў? Мэта ажыццёўлена, і навошта гібець на гэтай запаскуджанай зямлі? Ды хто можа змераць мяжу магчымасцей, інтэлекту — сам чалавек, акружэнне, невядомая злая сіла? Хто, які сучасны Настрадамус паставіць на стол сасуд, у якім ляжыць цыдулка: ты, імярэк, вычарпаў сябе дарэшты? Няма такога вяршыцеля. А тым болей што людзі заўсёды захапляюцца прыстойнымі сераднякамі, асобы неардынарныя — не ў пашане пры любым грамадскім ладзе. Box жа, чаго толькі не прыблюзніцца бяссоннай ноччу!
Можа, паслухаем самога самазабойцу? Насланнё? Нельга? Можна! У адной з газет Чуйкевіч прачытаў інтэрв’ю з чалавекам, які падрыхтаваў сябе да смерці і пасля сустрэчы з журналістам звёў рахунак з жыццём.
Пытанне: «А хіба не варты рэдкія чалавечыя радасці таго, каб цягнуць лямку жыцця, пераносіць ягоныя пошласці? Чаму за іх не заплаціць цярплі-
васцю? Бо цудоўнае ж адно толькі чаканне чалавека чалавекам!»
Адказ: «Павінен расчараваць. Тут слепата і заблуджэнне ў элементарным, відавочным. Запомні: чалавек чалавека не чакае, не ўмее чакаць! Здольнасць гэтая памірае ў зародкавым стане, як з дзяцінствам памірае сувязь з Богам. Калі нават у кагосьці ёсць чалавек, які кажа: «Ах, як я чакаю цябе!» — то гэта чысцейшай вады хлусня, самападман. Гэтае чаканне зводзіцца звычайна да абразлівых, ганебных для чалавечай прыроды дробязей. Чакаюць, каб ты прынёс бульбы з гародніннага магазіна, вынес смецце, чакаюць будучага партнёра па сумесным пражыванні і г. д. I болып нічога. Без сумнення, нічога ад вас другі чалавек не чакае і чакаць не здольны. Як нам не абрыдне хлусіць самім сабе, што мы — не адзінокія! Азірніся вакол: дзяўчаты, жанчыны, мужчыны, нават падлеткі толькі тым і заклапочаны, каб выглядаць неадзінокімі. Сутаргава лепяцца да кампаній, ад якіх нудзіць, сутаргава кідаюцца ў выпадковае замуства альбо жаніцьбу. Мы адзінокія, кожны з нас — першапачаткова, генетычна! I трэба гэта прызнаць, а не крывіць душою. Захаваць фармальнасці жыцця, быту — ці не ў гэтым камедыя ўсіх чалавечых старанняў? Які сэнс у гэтай мітусні? Ніякай азлобленасці ў мяне няма, толькі шкадаванне. Я жадаю вам усім шчасліва заставацца. Калі зможаце».
Бяда ў адзіноцтве чалавека, сцвярджае гэты самазабойца. Чуйкевіч якраз у адзіноцтве трагедыі не бачыў. Можа, наадварот: адзінота прыносіла яму шчасце, патаемныя хвілі пранікнення ў душу, спробы разгадаць яе. Гэта тады, калі ён утаймоўваў, адрынаў ад сябе ўсе згрызоты, клопаты і заставаўся сам-насам менавіта з «чыстай» адзінотаю. Такая мажлівасць, на жаль, надаралася рэдка, у чым і была ўся бяда. А калі твой стан іншы, то, канечне, вакол павінны быць людзі. Цяпер вось, прыкладам, пра якую адзіноту можа ісці гамонка? Ды яе не вылавіш, як слізкага ўюна ў вадзе.
Чуйкевіч званіў і туды, і сюды, ледзьве ўведаў, як зняць з гарадской даведачнай нумар тэлефона. А як выкасаваць адрас, пэўнасці не дабіўся. Ен імкнуў
абмежаваць кола людзей, якія захочуць па прозвішчы даведацца ягоны адрас і нумар тэлефона. Скажам, візітоўка не кожнаму трапіць. Па п’яні злачынцы іх згубяць, гэтыя візітоўкі. Праміне якісьці час, покуль будуць у алкагольным ачмурэнні, покуль будзе хапаць грошай, а тады спахопяцца. Ды ці мала што!
Чуйкевіч сеў за машынку і адстукаў заяву:
Начальніку Мінскай гарадской тэлефоннай сеткі ад Чуйкевіча Кастуся Рыгоравіча
3 АЯ В А.
Прашу мой нумар тэлефона з гарадскога даведніка зняць і на даведачную не даваць у сувязі з турботамі ад назойлівых званкоў.
13 красавіка 1988 года. Чуйкевіч.
Чорт, акурат нешчаслівая лічба! Сунуў заяву ў дыпламат. А ці забралі яны з майстэрні гадзіннік? Сёння серада, павінны працаваць, хоць цяпер мала дзе захоўвалі распарадак дня. Вольніца!
Чуйкевіч выйшаў на вуліцу. Душа ажно зныбела ад заклапочанасці. Балазе хоць дзянёк выдаўся. Калі б не ягонае змрочнае пачуванне, як бы ён радаваўся: і цёпламу сонейку з бязвоблачнага неба; і роўнаму разліву травы, якая напаўзае, нарастае з бакоў на цэментовы ходнік; і адмыслова выразаным, яшчэ складзеным у гармонік лісцям каштаноў; і пацерцы галубоў, што расселіся на краі дахоўкі вышэзнага дома... Ды ці мала ў чым знойдзе асалоду чалавек, у якога настрой слаўны?
Гадзіннікавая майстэрня была на Ленінскім праспекце. Прыпынак Чуйкевіч праехаў на тралейбусе, а далей патупаў пехам. Насустрач выдыгаў высокі негр з сівымі валасамі, падобнымі на лішайнік, якім абрастаюць грудкі ў сасонніку. Чуйкевіч здзівіўся: ці бываюць увогуле ў неграў сівыя валасы? Але прыгадаў Нэльсана Мандэлу...
Трымаючы навідавоку пашпарт, Чуйкевіч доўга ўталкоўваў непамерна растаўсцеламу чарнавокаму гадзіншчыку, што да чаго.
Нарэшце той моўчкі леным, як у маржа, рухам падсунуў цела да зацягнутага чорным аксамітам стэнда, на якім блішчэла безліч гадзіннікаў. Ледзьве
вышукаў патрэбны. (У Чуйкевіча было ўжо захалану ла сэрца: «Забралі?..»). Даў паперку і прадыктаваў: «Пішыце: забраны па пашпарту... нумар... серыя.. Дата. Роспіс».
«Дурныя яны засвечвацца»,— саступіўшы з высокіх пашчэрбленых усходцаў майстэрні, пакпіў з сябе Чуйкевіч. Так яно: ці варта ім рызыкаваць з-за якогасьці дапатопнага гадзінніка і пакідаць на квітку адбіткі пальцаў? А па-другое, можа, небарака заявіў у міліцыю, і ў майстэрні ўжо затаілася засада. У «Падпісныя выданні» па том Караткевіча яны і пагатоў не сунуцца.
£н не заўважыў, як параўняўся з прыпынкам — вялікай белай літараю «Т» на слупе, акаймаванай сінімі металёвымі вугалкамі. Часта ў задуменні наваколля для яго не існавала. Ен лунаў у таямнічым мікракосме сваёй душы. Гарадская тэлефонная сетка месцілася ў доме па вуліцы Харкаўскай. Той раён Чуйкевіч крыху ведаў: колісь, жывучы на старой кватэры, тады-сяды хадзіў у кінатэатр «Сучаснік» на фільмы.
У тралейбусе было цесна, і ён захваляваўся, каб і тут не пачаў хтосьці шныпарыць па кішэнях. Яго так прыціснулі да дзяўчыны, што ён адчуваў чашачкамі каленяў цеплыню ейных ног, якая разлівала па і без таго вялым целе млявасць.
За столікам каля дзвярэй дома сядзеў дужы стары ў светла-шэрым гарнітуры і фуражцы з жоўтым аколышам. У яго былі пышныя сівыя вусы, гладкія, бы мучны блін, шчокі, a hoc спярэшчаны маршчынамі, быццам яго парэзалі. Стары ў дом Чуйкевіча не пусціў, але заяву ўзяў: «Куды трэба, перадам. Толькі... на вашай беларускай мове наўрад ці прымуць заяву».
Чуйкевіч усё-такі вахцёру даверыўся. Ведаў, людзі старой закваскі — добрыя выканаўцы. Станоўчая рыса сталінскай эпохі. Але абурыла тое, што любы кручок абгароджвае сябе сцяною непрыступнасці: мова, бачыце, не тая. А якая павінна быць у суверэннай дзяржаве? Няўжо за дзесяткі гадоў не здаволіліся экзекутары народных святыняў?
Распалены злосцю, Чуйкевіч не заўважыў, як уступіўся ў глыбокую каляіну з гліняна-мутнай вадою. Калі не шанцуе, то не шанцуе доўга.
РАЗДЗЕЛ 30
Маятнік часу раптоўна забарахліў і з натужным скрыпам адлічыў тыдзень. Чуйкевіч, набраўшы 09, спытаў кватэрны тэлефон Чуйкевіча Кастуся Рыгоравіча. Глухаваты дзявочы галасок прамармытаў: «Абанент закрыт!» Разам з палёгкаю («Усё-ткі знялі, не паглядзелі на беларускую мову!») Чуйкевіч адчуў, што гэтым самым ён як бы надаваў сабе значнасці. Але, мусіць, пустое ўсё гэта, і захады свае ён робіць ад бяссілля ды ачмурэласці. Бадай, не шкодзіла б яму крыху атупець эмацыянальна, падурнець, ці што. Іначай гэтая брытвенная абвостранасць скосіць яго напавал. Праўда, адзін фанабэрысты малады эскулап нейк за столікам у кавярні сказаў яму: «Толькі дэбілы не аналізуюць свой душэўны стан».
Чуйкевіч, можа, у соты раз нагадаў Арцёму і Васю, што не трэба незнаёмаму адчыняць дзвярэй, кім бы ён ні назваўся: сантэхнікам, тэлемайстрам, міліцыянерам, бацькавым сябрам. На вуліцы ні пад якімі ўпросамі не згаджацца з некім ісці ў пад’езд, за вугал, садзіцца ў машыну. He браць ад чужога марожанае, цукеркі ці штосьці іншае, бо можа быць атручана.
Заглянуў на кухню: там была жонка. Ейны стан мякка аблягаў светла-зеленаваты пакістанскі халат. На галаве лёгкая капронавая хусцінка натапырылася тупымі рожкамі бігудзі. Жонцы ён давяраўся рэдка па адной простай прычыне. Яна разносіла ягоныя сакрэты па сяброўках. А ў сям’і, як і ў дзяржавы, павінны быць свае таямніцы. Дзяржаву ахоўвае служба бяспекі. Сям’я — самая маленькая дзяржава — таксама падстаўлена пад удары разбуральных сіл. Адзіны ахоўны шчыт ад іх — язык за зубамі. Яго трэба трымаць там нават калі няма зубоў. Хто не трымае, той сам капае сям’і магілу.
— Я вымушаны табе, Людміла, сказаць пра адзін вельмі непрыемны факт.
Жонка ўгнула галаву, закрыўшы вейкамі чорную слязу-радзімку. Мусіць, падумала, што вінаватая менавіта яна. Як у кожнай жанчыны, мала задаволенай жыццём і мужам, у яе хапала грахоў перад сям’ёю.
—• Слухаю.
— У пятніцу... калі ад’язджала да маці... помніш? Ты недарэмна пыталася тады ў мяне, што здарылася.
Дык вось, зладзюганы выцягнулі ў мяне партманет з грашыма. Але грошы — ерунда. Там былі мае каардынаты. Адрас, тэлефон і ўсё такое. Ты ведаеш, які цяпер злачынны свет. He выключана і тут, што яны паспрабуюць раскруціць свае гнюсныя намеры. I здаецца, пачалі ўжо...
КНІГІ ОНЛАЙН
