Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Хоць было позна, Вераніка пазваніла маці ў Валгаград. Хацела ведаць пра дачку. Якраз тое, што яны разлучаны і яна, маці, жыве адна, спаўна карыстаючыся вольніцаю, таксама нервавала. I каб нервовасці не наклаліся, адну, якую мажліва, трэба абавязкова паслабіць.
Маці, голасам дбайнай бабулі, сказала, што з Дзіянкаю ўсё добра. Іначай яна і не магла сказаць, падумала Вераніка; нават калі б Дзіянка захварэла, наўрад ці прызналася б. Надта клапацілася пра здароўе дачкі.
У гіакоях і на кухні гуляла якаясьці панылая пустата. Вераніка ўзяла пухнаты клубок зялёных нітак, пранізаны тонкімі нікеляванымі пруткамі, села на канапу.
Блёсткі, што коўзаліся па прутках, нагадвалі ёй агеньчыкі на свечках, пад якія яны таньчылі з Кастусём у ягонай кватэры.
РАЗДЗЕЛ 37
Праз месяц з пачатку заняткаў на ўрок прыйшоў дзяцюк. Ён меў доўгае тулава і кароткія тоўстыя ноеі, як амаль кожны мужчына, што вырас
у вёсцы. Быў апрануты ў сінюю балонневую куртку, на галаве чорная трусіная шапка. He вітаючыся, сеў як гаспадар за стол побач з Хатанычам. Зняў шапку і важнецкім позіркам абвёў клас. Увогуле выгляд меў напышлівы. Такія людзі Чуйкевічу не падабаліся за сваю прымітыўнасць. Але тут зразумеў, што гэты дзяцюк тое-сёе з сябе ўяўляе.
На перапынку да яго пачалі падыходзіць курсанты, пытацца, адчуўшы ягоную значнасць, хто ды чаго. Дзяцюк не зважаў на чаплянні, пыжыўся, штосьці нібыта выглядаючы ў глыбіні класа. Нарэшце ўсе зразумелі, што перад імі інструктар па ваджэнні, прозвішча ягонае — Доўнар.
Доўнар выцягнуў са сподняй кішэні складзены ў чатыры столкі аркуш паперы з празрыстай плямаю тлушчу на рагу, разгладзіў яго далонню. Пачаў называць прозвішчы. Таго, хто адгукаўся, доўга і прыдзірліва вывучаў. Мусіць, запамінаў. У лік ягоных выбраннікаў трапіў і Чуйкевіч. Быў і не рады, і не засмучаны. За напускной пыхлівасцю ён бачыў у інструктару простую натуру вясковага хлопца, якога хваля міграцыі выкінула на бераг сталіцы. 3 такім можна паразумецца. Гэта не якісьці гарадскі барыга. Доўнар сказаў, што гаражы СТК у Баравой. Градам пасыпаліся пытанні, дзе гэтая Баравая. Аказалася, далёка, ажно за Мінскам, за Кальцавой дарогаю.
Чуйкевіч пра гэтую дарогу не раз чуў, але не ведаў, дзе яна. Косава таксама не ведала. Ім уталкавалі тыя, хто ведаў. Трэба ехаць на вуліцу Каліноўскага, да штучнага возера. А там пехатою міма дзіцячага садка праз лясок.
— Праз лясок — гэта добра,— сказаў Чуйкевіч Косавай. Яму востра не хапала лучнасці з прыродаю, з лесам, травою, дрэвамі. Ен быў дзіця прыроды, хоць і горад, можа, на якоесьці дзіва, не вельмі адштурхоўваў яго.
РАЗДЗЕЛ 38
3 ДЗЁННІКА:
Колькі іх пазасела ў савецкіх і партыйных органах — чэрствых бюракратаў, тупых, абмежаваных людзей, проста хамаў!
Учора, як член прафкама, хадзіў у выканкам са спісам чаргавікоў на кватэру і пабачыў аднаго з такіх. Адрузлы ад гарэлкі твар, пра які кажуць — просіць цагліны, развязная паходка, грубы голас. Двух слоў звязаць не ўмее, не тое што пагутарыць пачалавечы з наведнікам. I гэткі тыпус вырашае лёсы людзей: «Ні-ізя!»
Як цывілізацыя нішчыць прыроду, так хамы — грамадства.
РАЗДЗЕЛ 39
Першае ваджэнне Чуйкевічу прыпала на пятніцу. 3 раніцы. Быў задаволены — акурат творчы дзень. Загадзя разведаў маршрут, якім найлепш ехаць да вуліцы Каліноўскага ад ягонага дома. Туды ішоў семдзесят шосты аўтобус. Ноч перад пятніцаю была неспакойная. Як заўсёды напярэдадні, калі чакалася штосьці новае ці адказная справа. He лепшы быў, канечне, настрой, каб садзіцца за руль. Але што зробіш. He пад нас падладжваецца жыццё, а мы падладжваемся пад жыццё.
Раніца была ціхая. Вісеў касмыляваты туманок з дамешкам дыму. Зямля, як бы затоеная перад магутным выкідам зелені, выпусціла ў разведку нахабнавата-едкія, бледнатварыя каліўцы крапівы. Голасна чырыкалі вераб’і ў вішанніку, што паланіў счарнелую старую хату. Голуб-самец на вільчыку натапырана буркаваў каля прыгладжанай мітуслівай галубіхі.
Чуйкевіч, здаецца, адтайваў душою, нараджалася кволае адчуванне радасці, незразумелая міласць да ўсяго жывога. Ен мог паднесці кветкі любой стрэчнай жанчыне, усміхнуцца ёй, даць дзіцяці цукерку альбб цацку.
Уступіўшы ў лес, ён на самым ускрайку спыніўся. Ціха шумелі сосны, як зялёныя хвалі хадзілі бухматыя галіны. Можа, якую птушачку ці нават вавёрку пашанцуе ўбачыць? He пашанцавала. На кусце ядлоўцу правісла белая, ацяжэлая ад кропелек расы павуціна, Улавіў тонкі духмяны пах. Праваруч, метраў за пяць ад яго, вясеннілася невысокая вербалозіна. Жоўтая ад цвету, як чыстая пастрыжаная з зімы авечачка. Ен падышоў да яе. Пухлявыя коцікі, бы
цівіняткі квактуху, абселі кожную галінку. А лісцікі — маленькія, бліскучыя язычкі.
Чуйкевіч правёў далонню над вербалозінаю, баючыся дакрануцца, хоць вельмі карцела. Чорны з белым плюшавым паяском чмель рупліва дундзеў у жоўтай ваце коцікаў.
Стаяў, не помніць колькі. Схамянуўся: трэба ісці, можа спазніцца. У шыгаллі бялелася сцежка, спадала за пагоркам. Ен пагробся па ёй. Насустрач бег мужчына ў адзідасаўскім спартыўным касцюме, белых красоўках, расчырванелы, з засяроджаным тварам: мусіць, прыслухоўваўся да сэрца.
А ці слухаем мы сэрца? Ці часта слухаем?
3 высокага абрыву Чуйкевіч убачыў шашу. Яна і ёсць Кальцавая дарога. Па ёй ішлі-стагналі цяжкія, гружаныя машыны. Ён перасёк шашу — за ёю стаяў шчыльнай стромкай сцяною ельнік.
Сярод елак было змрочна і глухавата. Густы, вытканы ігліцаю дыван прагінаўся пад нагамі, як воск.
— Кры-кры-кры-кры!..— нечакана пачулася знеткуль, і Чуйкевіч утарапеў на месцы. Да шэрага яловага ствала прыляпілася вялікая чорная птушка. Падперлася пруткім хвастом і часта-часта застукала жоўтай дзюбаю. На галаве, бы вугалёк, мільгала чырвоная плямка. Гэта быў чорны дзяцел ці, як інакш яго называюць, жаўна.
Сцежка разрукавілася на некалькі — чыстых, акурат мурашыныя хады, з якіх знесена кожная шыпулька. I Чуйкевіч разгубіўся: па якой ісці? Рушыў наўздагад і хутка вынырнуў на абшар. Гэта і была Баравая. Каля белацаглянага прыземістага будынка выструніўся шыхт гаражоў. Доўнар быў ужо там, галёкаў на двары. Каля прахадной Чуйкевіч убачыў двух сваіх курсантаў і абрадаваўся. Заўсёды вальней сябе адчуваў у новых варунках з кімсьці знаёмым. Тут жа круцілася з паўдзесятка адной масці — пегіх — сабак.
Садзіцца за руль першы раз было боязна. Доўнар валаводзіў, паказваў, што заняты. Перабіраў паперкі ў сваёй цэлафанавай папачцы. I як тут было не ўспомніць Чуйкевічу пагудку, што да інструктараў пачынаць падступацца трэба з бутэлькаю. Тады нечаму можа навучыць. А так толькі званне, што вучыўся ездзіць. Дасць табе машыну — рабі з ёю, што хочаш.
Кружляй па пляцоўцы на першай перадачы. Здаецца, да гэтага ішло.
Дзесьці толькі пад абед Чуйкевіч сеў за руль старых, пашарпаных «Жыгулёў», на кузаве якіх тырчаў трохкутнік з чырвонай літарай «У». Дзе перадача, газ, тормаз, счапленне, ён ведаў. Перад гэтым асвойваў рычагі ў кабінеце на катапульце-імітатары, падобным на цацачную машыну. На такіх катаюцца дзеці ў парку Чалюскінцаў. Завялася машына лёгка, з паўабарота. Чуйкевіч пачаў гарачкава ўспамінаць, што рабіць далей.
— Ну, што сядзіш? Стартуй! — адарваўся ад сваіх папераў Доўнар, які сядзеў спераду побач.— Здымай з ручніка.
Чуйкевіч узяўся за рычаг між сядзеннямі, націснуў вялікім пальцам на кнопку, апусціў рычаг. Утапіў счапленне, рушыў пераключальнік перадач уперад. Адпускаючы счапленне, забыў даць газу — машына захліпнулася.
— Што ты робіш, мудак, маць тваю за нагу?! — закрычаў Доўнар.— Газу лупі!
За другім разам машына кранулася.
— Глядзі на дарогу, тут ямы,— папярэдзіў Доўнар.— Уключай другую перадачу.
Чуйкевіч пацягнуў грушу пераключальніка на сябе — «у кішэнь», як раілі спяцы,— паслабіў правую на белым злізаным пятачку акселератара. «Жыгулі» рванулі, здалося, вылецелі з-пад яго, Чуйкевіча, а ён павіс у паветры.
— Плаўней газку давай,— падказаў Доўнар ужо спакайнейшым голасам.
Хвіль праз дваццаць калывання па ціхай лясной дарозе Чуйкевіч увапрэў. Кашуля прыліпла да майкі, майка да цела.
— На першы раз хопіць,— сказаў Доўнар.— Чацвёрка.
Нягледзячы на высокую адзнаку, задаволенасці Чуйкевіч не адчуваў. He было ў яго прагі да язды, увогуле да машыны, таго натхнення, з якім чалавек робіць жаданую справу. Чуйкевіч лічыў: эпоха тэхнікі скончылася, наступіла эпоха псіхалогіі. Пасля — немінуча дэградацыя, развал, магчыма, і пагібель цывілізацыі. Ен і на вучобу пайшоў не па закліку сэрца. А праз тое, што людзі куплялі «колы>>, і цяпер
ужо не толькі дзеля прэстыжу. Лічылася выгадным укласці грошы ў штосьці саліднае, у лецішча, у машыну ці хоць бы ў тэлевізар альбо халадзільнік. Да таго ж, жонка ўжо мела вадзіцельскае пасведчанне. А даць машыну ў рукі толькі жанчыне — трэба загадзя класціся ў труну. Людміла ўжо тым, што вучылася на вадзіцеля, добра патурзала яму нервы. Прыходзіла позна, прапахлая дымам і гарэлкаю. Аднаго разу ледзьве дабралася да ложка. Раздзелася ў бясцямнасці дагала і рухнула. Ен не раўнаваў і не абмяжоўваў ейнай свабоды: дарослы чалавек сам у адказе за собскія ўчынкі.
Косава казала, што ў іх ёсць машына — прэстыжная «дзевятка». Ездзіць муж па Глыбокім. Цяпер хоча навучыцца яна. Падобна, што мужа хутка перавядуць кудысьці ў Джэзказганскую вобласць. Тады машына, мажліва, застанецца ў Мінску пры ёй. Якая сучасная жанчына не марыць з вакна легкавіка памахаць ручкаю юрліваму лавеласу! Самая дамашняя, самая цнатлівая, самая скаваная жанчына таемна пялегуе надзею, што яна, апроч мужа, яшчэ камусьці патрэбна.
Сумны Чуйкевіч брыў да лесу. Апынуўшыся сярод дрэў, зноўку пачаў прыглядацца. He здаволіў прагі любавацца прыродаю. 3 леташняй ігліцы выбіліся кругленькія, велічынёю з кнопку, лісцікі заечай капусты. У іхнай вёсцы яе называлі кісліца. Чуйкевіч сашчыкнуў адну, пажаваў — сапраўды кіслая. Кіслая, як усё ягонае жыццё.
На прыпынку, гледзячы на цьмяны бляск возера скрозь лёгкі туманок, ён успомніў, што ў гэтым раёне жыве Цішкоў. Можна было б з ім выпіць, паслухаць, як ён, дужы, бэсціць слабы пол, звальвае на яго ўсе беды. Але — часта пачаў выпіваць. Штосьці незразумелае цягне да чаркі, як быццам толькі ў ёй выратаванне. Можа, заглянуць? Сорамна надакучваць. Парадаваўся за сябе, як дзіця: яшчэ не страціў сумлення.
КНІГІ ОНЛАЙН
