Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Жонка, якая моўчкі слухала, накінулася на яго з абвінавачаннямі. Абазвала расцяпаю, няўдаліцай. Капала і капала ў яе пад вокам чорная слязіна. Ен, можа, і быў варты гэткіх слоў. I наўрад ці ёсць яму апраўданне. Хіба што адно: ён не меў права глядзець на людзей вакол сябе як на злачынцаў. А цяпер пэўна бачыць, што іх усюды хапае. А там, дзе гарэлка, і пагатоў. I ён фіксаваў, прымячаў падазроныя моманты ў паводзінах хеўры. Ды ўсё да канца зразумелася толькі пасля здарэння.
— Абражай мяне колькі ўлезе, ты гэта ўмееш,— вінавата, з неўласцівай яму пакораю сказаў Чуйкевіч. Ен і раней змагаўся не з самою жонкаю, а з несправядлівасцю, якая за ёй стаяла.— Але я павінен быў цябе і дзяцей папярэдзіць. Калі што, адразу зарыентуешся.
Прызнаўшыся жонцы, ён адчуў палёгку, быццам частку сваёй адказнасці перадаў ёй. Яму ўжо абрыдла клібніць адно і тое. Жонка непасрэдна не магла і не хацела яго падтрымаць. Але ўскосна ейная падтрымка сэнсавалася ў тым, што яна безуважна ставілася да любога казусу. I гэтая ейная легкадумнасць крыху адваёўвала пазіцыі ў ягонай адказнасці, і ён ужо сам спакайней глядзеў на рэчы. Дзякуй і за гэта!
Яму трэба было менавіта супакоіць сваю душу. Багата выпала на яе здзеку. Спадзёўка на Вераніку, на каханне да чужой жанчыны, такое магічнае, усёмагутнае, нечакана рассыпалася. Ды яшчэ загусціла трывогу. I чамусьці ён не сумняваўся, што яго яшчэ чакаюць крутыя вілюжыны выпрабаванняў.
РАЗДЗЕЛ 31
Людміла адно кінула на мужа позірк і па ягоным спалатнелым твары, вырачана-разгубленых вачах зразумела: штосьці стрэслася. Але ведала, ён не прызнаецца, як ні дапытвайся. Нават гарэлка, якую ён прынёс, не развяжа яму язык. Кастусь змя-
ніўся, раней такім з ёю не быў. А чаму? Ейныя адносі ны да яго, лічыла, не горшыя і не лепшыя, чым ён заслугоўваў.
Толькі цяпер вось, нарэшце, прызнаўся. Сапраўды, выпадак не радавы. Але і не такі страшны, як здаецца Кастусю. Ен, ейны муж, увогуле бачыць свет крыху перакошаным. Калі яна папракала яго, што ён не ўмее жыць, не спекулюе і не зарабляе ні ў якіх сумесных прадпрыемствах ці кааператывах, куды кінуліся дзялкі і праныры, ён адказваў: «Камусьці трэба і дзярмо вазіць». Ей гэта не падабалася, бо ён меў на ўвазе не сябе, а якраз гэтых таўстасумаў, праўдзівей, нягодныя сродкі, якімі яны нажываюцца. У ейным разуменні, муж — гэта прылада працы з вечным рухавіком, які заводзіцца без намаганняў адным жончыным загадам. Кастусь такой прыладаю не быў. I галоўнае, у яго не было нават імкнення стаць ёю, і гэта яе раздражняла. Наўпярок, з кожным днём ён болып і больш прыносіў у сям’ю праблем. Зачасціў нечакана з выпіўкамі. Але ці нечакана? Чула, бацька ягоны быў не промах. Дык таму ж перажыванняў хапіла: калектывізацыя, вайна, раненне, высылка...
Цана Кастусю, як мужу, у ейных вачах падала. Хоць сама яна нідзе толкам не магла працаваць; яе адусюль выганялі, звальнялі, скарачалі. Таму і не ацэньвала, не магла ацаніць заслуг свайго мужа.
Людміла, упіраючыся каленам у адламаныя дзверцы тумбы, мыла талерку. Калі падымала яе да сушылкі, яна выкаўзнулася з рук.
— Ах каб цябе!..
У яе стала ледзьве не абавязковасцю біць посуд, асабліва калі мыла яго чымсьці ўзнерваваная. Талерак дык зусім засталося мала, а жаночага шчасця яшчэ менш. Яна маргнула вачыма, і светлая сляза скацілася разам з чорнаю.
РАЗДЗЕЛ 32
Перад сном Чуйкевіч узяў у рукі «Беларускі праваслаўны малітоўнік». Гэтую кніжачку светлаблакітнага, мала не вадзяністага колеру яму нечакана падараваў малады літсупрацоўнік аддзела навукі і мастацтва Валянцін Скронь. Ен пісаў вершы, нядаўна пераехаў у Мінск з Нароўлі. Чуйкевічу кні-
жачка спадабалася. Гартаў — і быццам далучаўся да якойсьці магіі, таемнасці.
Стаў тварам да кута, дзе вісеў папяровы абразокплакацік, прысвечаны 1000-годдзю хрышчэння Русі.
МАЛІТВА СУПРОЦЬ ЗЛОГА
Уваскрэсьне Бог, і рассыплюцца ворагі Ягоныя, і ўцякуць усе, хто ненавідзіць Яго, ад аблічча Ягонага. Як разыходзіцца дым, так няхай зьнікнуць яны, як тае воск перад агнём, так няхай д’яблы зьгінуць перад тымі, хто любіць Бога, хто ахінае сябе знакам крыжа і весялосьці кажа: Радуйся, найсьвяцейшы й жыцьцятворчы Крыж Госпадаў! Ты праганяеш д’яблаў сілаю на табе ўкрыжаванага Госпада нашага Ісуса Хрыста, Які ў пекла зыйшоў і сілу д’ябла адолеў і дараваў нам Цябе, Крыж Свой пачэсны, на збаўленьне ад усякага супраціўніка. О, найсьвяцейшы і жыцьцятворчы Крыж Госпадаў! Памагай мне са сьвятою Уладарнай Дзеваю Багародзіцай і з усімі сьвятымі навекі. Амін.
Адчытаўшы малітву, Чуйкевіч перахрысціўся, але не машынальна, а думаючы, у якім парадку і куды падносіць стуленыя шчопцем пальцы. У яго не было ўмення маліцца. Да Бога ён пачаў звяртацца зусім нядаўна, як і мільёны ягоных суграмадзян. I ніякай боязі ў яго не было. Цяпер ніхто не ганіў за веру, за шанаванне рэлігіі і ейных святаў. He пагражаў звальненнем з пасады, выключэннем з партыі за хрышчэнне дзяцей. А колісь партапаратчыкі бралі ў цэрквах, у касцёлах спісы бацькоў, якія хрысцілі дзяцей. I калі сярод іх выяўлялі камуніста — сурова каралі.
Чуйкевіч не працівіўся, калі цешча хрысціла ягоных сыноў. Праўда, імёны ім ён даў сам — у гонар сваіх дзядоў. Ен не бачыў у хрышчэнні злачынства ці чагосьці ганебнага. Яшчэ тады, дванаццаць гадоў назад. Што ён, мікраскапічная клетачка ў касмічным арганізме, супроць тысячагадовай завядзёнкі? Нават тады-сяды шкадаваў, што ўвесь час быў адлучаны ад царквы, не ведаў да яе дарогі. Толькі раз, ці не ў трохгадовым узросце, яго вадзіла бабуля Аксюта ў царкву ў Крычаве. Запомнілася, як non у залацістай нерухомай pace даў яму з маленькай, бы шапка жолу-
да, лыжачкі «кашкі». Гэтая «кашка» і цяпер салодзіць яму рот, пераносіць у невядомы, рамантычнадалёкі, нязвыклы свет.
РАЗДЗЕЛ 33
Каб пабываць у гэтым свеце яшчэ раз, Чуйкевіч, гасцюючы ў цешчы на польскі Вялікдзень, пакіраваў да касцёла. Быў канец красавіка, халоднага і сырога. Уначы выпаў снег, а раніцаю яго перамяшалі машыны і людзі з граззю. Калатуша ліпла да чаравікаў, як цеста.
Касцёл ён выбраў не лепшы. Драўляная будыніна, доўгая і высокая. Каля яе стаяла процьма легкавушак. Пры ўваходзе туліўся спінаю да сцяны васковатвары, з нерухомымі пустымі вачыма жабрак. На локці ён трымаў зашмальцаваную кайстру. Чуйкевіч кінуў у яе жменю медзякоў. Выцер ногі аб жалезныя спружыністыя шоргалкі і ступіў усярэдзіну.
На падлозе ляжалі саматканыя вузкія ходнікі — такія колісь слалі ў вясковых хатах. Будыніна звужалася да амбона, дзе гарэла шмат электрычных лямпачак заміж свечак, што вельмі здзівіла Чуйкевіча. У бэлькі ўпіраліся абчасаныя з чатырох бакоў слупы. Вузенькія вакенцы пад самай столлю кідалі на белы шоўк харугваў бляклае святло. Гірлянды з зялёнага сушанага, падбеленага пылам лісця злёгку пакалыхваліся.
Чуйкевіч паўглядаўся ў партрэты пакорна-ціхмяных апосталаў на сценах. Пазней убачыў, што людзі сюды не проста заходзяць. Яны мачаюць у місу з вадою рукі, хрысцяцца ўсёй пяцярнёю і цалуюць прыбітага да самага блізкага ад дзвярэй слупа Ісуса Хрыста. Найбольш у ногі, гучна, з прыцмокам. Чуйкевіч спахапіўся: «Можа, і мне гэтаксама трэба было зрабіць?» Раптам ён парушыў якісьці важны рытуал і яго выганяць адсюль як бязбожніка. Можа, тут ёсць адмысловы назіральнік.
Скаваны, здранцвелы, ён уважліва выслухаў набажэнства і ціхенька выслізнуў з касцёла. Дзіва дзіўнае, яму здавалася, што душа ягоная пачысцела і паяснела. Яму ласкавей глядзелася на неба, дрэвы, дамы, брудную калатушу пад нагамі. Гэты стан свой ён добранька запомніў.
А нядаўна Чуйкевіч схадзіў у Екацярынінскую царкву на Нямізе і паставіў свечку за свайго сябра Мякоту.
РАЗДЗЕЛ 34
I цяпер, пасля малітвы, Чуйкевіч адчуў штосьці блізкае. Толькі прасачылася пачуццё лёгкага сораму. Сталы чалавек, усё жыццё атэіст, выхаваны на матэрыялізме камуніст, і раптам моліцца. А тут, мабыць, няма чаго саромецца. Ен прыгадаў, што нават такія асобы, як прэзідэнт ЗША, увесь час наведваюць царкву. He здурнелі ж яны. Проста Чуйкевіч вырас у грамадстве, у якім партыя прысвоіла сабе манаполію на чалавечую душу. Раней пра гэта не думаў, а цяпер не думаць не мог. Атэізмам забівалі не толькі веру ў Бога, але і ўсякую веру, апроч веры адной — веры ў камунізм. I дзеля сваёй мэты правільна рабілі, бо калі ўжо дзве веры, то частка людзей у адзін бок пойдзе, частка — у другі.
Зберагаючы ў душы супакаенне, улагоджанасць, Чуйкевіч лёг у белы прамакутнік канапы.
РАЗДЗЕЛ 35
...I сніцца яму СОН. 3-за павароту на высокім абрыве выходзіць да рэчкі (хтосьці, здаецца, пайшоў уперадзе). Рэчка вузенькая, зарослая аерам, але не палезеш жа абуты. Другі бераг балоцісты, дыхае дрыгва сінімі бурбалкамі. Глядзіць: крыху далей мосцік. Радасная думка: «Выратаванне!» Набліжаецца — на беразе раскіданы дробныя залатыя і срэбныя рэчы: ланцужкі, кулоны, брошкі, проста каменьчыкі... Ен збірае і думае: вось будуць грошы, разбагацею, куплю жонцы футру. Перабраўся цераз мосцік на той бок, і раптам з’яўляецца не то бабуля, не то дзяўчынка. Кажа: «Я ведзьма і цябе загублю». Ен капырзнуў яе нагою. Яна шчубоўкнула ў ваду, пайшла на дно, бліскаючы, як залатая блешня. Потым усплыла — і зноў за ім. Чуйкевіч недаўмявае: няўжо гэтая жоўтая няўдаліца можа яго загубіць? Далей не помніць, што і каму даказваў. Толькі чуў, як з магутных дубоў, што раслі пад гарою ў канцы лугу, ляцела: «Не тое... He тое... He тое...»
РАЗДЗЕЛ 36
Спатканне, танцы на кватэры пасялілі ў Вераніку неспакой. У яе не праходзіла адчуванне, што ў Кастуся не патрэба казаць кампліменты ёй, а проста разуменне, што жанчыне трэба лесціць. Што гэта? 3 ейнага боку няўменне іх выклікаць ці ягоная няздольнасць безаглядна, шчыра захапляцца ёю? Такую няздольнасць яна асуджала ў мужу. А ёй хацелася, каб мужчынская душа прагіналася, як клавішы пад пальцамі. He заўсёды, а час ад часу адчуваць, што мужчыну, які побач, яна можа прынізіць. Без прыніжэння яна не зведвала сексуальнай задаволенасці. А без сексуальнай задаволенасці не бывае і ніякай задаволенасці.
Дарэмна прызналася, што ў яе муж — кадэбіст. Але ж надта хацела дапамагчы Кастусю. Ён загадкавы мужчына. Ён якісьці недасяжны. У яго вялікае, цёплае сэрца, ды гэта яму на шкоду. Відочна, ён крэпенька ўліп. Як жа яна не падумала, што да арганізацыі, дзе працуе муж, у людзей недавер.
КНІГІ ОНЛАЙН
