Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
РАЗДЗЕЛ 40
Да вечара было далёка. Пісаць у такім стане ён не мог. Трэба чакаць, покуль супакоіцца ўскаламучаны ставок душы: сціхнуць хвалі, асядзе глей,
прасветліцца вада... Калі чорныя сілы дадуць перадышку і ў гэты прамежак уздымуцца светлыя. Але калі гэта будзе? I ці будзе ўвогуле?
Чуйкевіч як бы міжволі завярнуў у невялікую кавярню — «На рог» (стаяла на рагу вуліц). Там прадавалася кава, салаты, сокі, бліны-наліснікі з чорнымі кружкамі падпалін і спіртное на разліў. Усё па рэстараннай цане. На шкляной вітрыне выстраіліся шыхтам, як салдаты, цэтлікі. Чуйкевіч прабег па іх позіркам. Напароўся на слова «Кагор». Чырвонае дэсертнае віно, шаснаццаць градусаў, і цукру столькі ж працэнтаў... Нездарма яго мянуюць царкоўнае. А ці ёсць увогуле лепшае за царкоўнае?
Заказаў «дзве па дзвесце» — дзве шклянкі па дзвесце грамаў. Як бы на дваіх. Сеў за столік да дзяўчыны, якая піла каву, трымаючы паліваны керамічны кубачак дзвюма рукамі. Столік быў засланы белым абрусам, густа расквечаным барвовымі кружкамі — слядамі ад шклянак. Выгляд у дзяўчыны быў маркотны. Выпіўшы першую шклянку, Чуйкевіч абмовіўся да дзяўчыны. Ейны твар разняволіўся, у вачах загарэліся глыбокія кропачкі. Значыцца, ён не такі страхотны, як часам сабе здаваўся, не насцярожыў дзяўчыны. Яна сказала, што студэнтка філфака педінстытута, завуць яе Ала. Нечакана таксама загаварыла на беларускай мове. Праз гэта ейны тварык стаў яшчэ вабнейшы. Асабліва ўражвалі бровы, чорныя выгнутыя сярпочкі, і вусны — невялікія, але з правільнымі цвёрдымі лініямі. На тэмы абстракцый пад кайфам Чуйкевіч умеў разважаць. У гэтым быў ягоны і плюс, і мінус. Плюс у тым, што ён здаваўся цікавым суразмоўцаю, а мінус — у лепшым выпадку яго, «шчырага беларуса», можна было палічыць за дзівака.
Размова, як амаль заўсёды, выкіравала на вызначэнне шчасця, і Чуйкевіч сказаў простую, можа, трывіяльную фразу: «Шчасце — унутры чалавека, калі яму прыемна і спакойна на душы». Ала пасля гэтых слоў спытала, хто ён.
Чуйкевіч даў ёй сваю візітоўку. Яна павадзіла па ёй вачыма, якія ад здзіўлення пашырэлі, і схавала ў маленькі вішнёвы рыдыкюльчык, які дагэтуль трымала пад сталом на каленях. Рады, што, можа, калісьці яму пазвоніць гэтая юная прывабная асоба, Чуйкевіч правёў дзяўчыну да прыпынку.
Кожная ягоная сустрэча з жанчынаю не была пустая і легкадумная, якую можна было тут жа забыць. Ён хацеў яе напоўніць калі не пачуццямі, то сэнсам, які адмятаў раўнадушша. Жанчына адразу не забывалася. Яна пакідала ў душы нейкую зарубку, а ў сэрцы займала свой куточак, які жыў, крывавіў сумам ад расстання, і яму хацелася новай сустрэчы. Але калі гэтай сустрэчы доўга не было, сум у сэрцы і боль у душы заплывалі ад чакання новай жанчыны.
За шклом латка спакушалі позірк выявы голых млявых жанчын на вокладках экзатычных кніг.
Вокны ў кватэры не свяціліся. Значыцца, жонка затрымалася на працы, на кандытарскай фабрыцы, куды апошнім часам уладкавалася, хлопцы пабеглі ў камп’ютэрную. Балазе блізка, у домакіраўніцтве. Якаясьці новая кароста на дзяцей — камп’ютэры, відзікі... Вядома, трэба. Але што там паказваюць? Секс, насілле, жахі — і такі бульдозер дратуе чыстае поле дзіцячай душы, пакідаючы сляды хворасцей і жорсткасці.
Грэла ўсяродку маленькае цяпельца нядаўняга знаёмства ды яшчэ футбол, які будзе трансліравацца па тэлевізары. Гэтае відовішча стала для яго таксама наркотыкам. А на цяперашні час і паратункам. Ва ўсякай любові, да чаго б ні было,— паратунак.
Адчыніў паштовую скрынку. 3 газет выпаў напалам складзены аркуш. «Пісьмо ў шчасце!» Цяпер паспрабуй сказаць, што няма энергаінфармацыйнага поля. Толькі што ён за столікам разважаў пра гэтую няўлоўную птушку — шчасце.
Раней яму падабалася заходзіць у кватэру, калі ў ёй нікога не было. Тады ён нязмушана, як хацелася, пераапранаўся, прыводзіў сябе ў парадак, спакойна рыхтаваў вячэру. Цяпер бачыць тупое цемрыва вокнаў на трэцім паверсе без паныласці не мог.
Адчыніў дзверы павольна, адразу заглянуўшы за іх: ці засланіў кагосьці ў кутку пад адзеннем? Хоць і ўсвядомлены (што не даводзіла да канчатковага адчаю), страх прымушаў яго рабіць гэта. Ен вычытаў у адным дэтэктыве, дый не раз бачыў у кіно, як менавіта з-за дзвярэй злачынец наносіў удар гаспадару, які зайшоў. Разуўся, усунуў ногі ў пантофлі. Да футбола было каля чвэрткі гадзіны.
РАЗДЗЕЛ 41
Паглядзець футбол яму не ўдалося. Дзесьці каля дзесяці хвіляў на дзевятую раптам пазваніў Пётр Пятровіч. Чуйкевіча здзівіла, чаму так позна і чаму менавіта дахаты. Пачаў пра якіясьці копіі, туманна гэтак, няпэўна-расплывіста: «Я прасіў...» Што ён прасіў — копію рэцэнзіі? — Чуйкевіч так і не дапяў. (Рэцэнзію ж яму прынесла сама Субач). I яе нібыта трэба яму аддаць. Ну дык, калі ласка, разбірайцеся. А пры чым тут ён, Чуйкевіч? Ледзьве ўтаймоўваў сябе, каб не выбухнуць.
— А чаму вы не сказалі, не пракансультавалі, не праяснілі, шаноўны Пётр Пятровіч?..
Зразумела, чаму. Проста мэты не ставілася такой. Ен, аказваецца, ужо з’ездзіў у рускі часопіс (погалас!) і ўзяў даведку, калі Чуйкевіч здаваў аповесць. I толькі цяпер прызнаўся Чуйкевічу, што Субач чапляецца і да апошняй кнігі. Якая няшчырасць! Праўда, поўнай шчырасці наўрад ці варта было чакаць. Для адных людзей шчырасць — мяжа бязглуздасці, для другіх — мяжа сумленнасці. Але працэнт шчырасці павінен быць у кожнага. Без працэнта шчырасці Чуйкевіч людзей не любіў. He мог! Тады ж, у Пракуратуры, прамаўчаў, хоць Чуйкевіч два разы яму нагадаў, што яна менавіта гэтую кнігу знеслаўляе. А Пётр Пятровіч утаіў, сабака, бо кніга выйшла пазней, чым прынесла рукапіс Субач. А раптам усё стыкуецца? Божа, якая некампетэнтнасць, прымітывізм у выдавецкай дзейнасці, у творчасці! Дзе логіка юрыста, следчага? Ці гэта сапраўды і заўсёды ім трэба даказваць, што ты не вярблюд, тое, што відавочнае, ляжыць, здаецца, на паверхні нават дзіцячага разумення. Можа, і так. Звычайна даказваецца дробная праўдачка, вялікая існуе самавіта, сцвярджаючы сябе тым, што яна ёсць. Але ў Чуйкевіча болып і больш мацнела ўпэўненасць: за гэтаю Субач, ейнай хцівай нахабнасцю стаіць якаясьці сіла. Хтосьці надта ўжо хоча яго збэсціць, абліць памыямі, навекі прышпіліць ярлык несумленнага. Іначай цяжка ўявіць, што без усякіх прычын,пры яўнай алагічнасці, абсурдзе з такою помпаю раздзімалася справа. Чуйкевіч зноў успомніў, што Субач тады, як «апрацоўвала>> яго, гразілася, быццам у яе ў міліцыі якісьці сваяк. Можа, ён?
Ад усіх гэтых корпанняў Чуйкевіч страціў цярплівасць. I ён са злосцю сказаў Пятру Пятровічу, што цкаванне і шантаж доўжацца, быць у якасці падазронага яму абрыдла, вось чаму ён падае ў суд на Субач за паклёп, а ў заяве будзе менавацца і ён, Пётр Пятровіч.
— А пры чым тут я? — спатыкнуўся голас у Пятра Пятровіча.
— Вы не прымаеце ніякіх захадаў, каб абараніць мае правы і маю асобу!
Пётр Пятровіч на момант задумаўся. А з далейшаг га ягонага балаболення Чуйкевіч зразумеў, што Пёт'р Пятровіч як быццам і за яго, адказчыка, але намеру спыніць «капанне» покуль не мае. Так і сказаў: «Расследаванне не скончыў».
— Дык колькі я магу жыць у неспакоі?
— А што вы так турбуецеся? — з’едліва хмыкнуў Пётр Пятровіч.
— Прабачце, гэта ў вас работа, а ў мяне, можа, выклік у Пракуратуру. (Успомніў інтэрв’ю гісторыка Роя Мядзведзева, дзе ён кажа, што ў яго былі чатыры выклікі ў Пракуратуру).
— Крымінальную справу, на якой настойвае Jtцец, узбуджаць не буду,— абнадзеіў Пётр Пятровіч.
— Ну, то дзякуй, дзякуй, дарагі Пётр Пятровіч!1—адказаў з ухмылкаю Чуйкевіч.
— Вы не іранізуйце.
Разумей: а то я магу ўсё што хочаш зрабіць і як хочаш павярнуць. Што праўда, то праўда: і могуць, і ўмеюць.
Чуйкевіч зняможана асеў у крэсла. Глянуў на сябе ў люстра трумо. Выгляд ягоны быў варты жалю. Твар зблажэлы, вочы дзікія. Калматасцю і амаль дзіцячай мяккасцю валасоў як бы вылезла вонкі кволасць і зламанасць ягонай душы.
Спочас да ўсёй гэтай мітрэнгі ён паставіўся не зусім сур’ёзна, як яна таго і заслугоўвала. Цяперака бачыў: трэба з кімсьці раіцца і падаваць у суд. Канца гэтай валтузні не відаць. Дзіва што: і той ейны сужыцель — ці хто ён? — кандыдат навук, сказаў Пётр Пятровіч як бы мімаходзь, «правёў таксама расследаванне». Кандыдаты, кандыдаты... Якія кандыдаты, тым яны й заняты, раптам падумалася Чуйкевічу
ў рыфму. I ён усміхнуўся ў люстра. Усмешка выціснулася горкая, як сок з шалупінкі лімона.
Чым гэтую гарчэчу разбавіць? Вераніку з ейным мужам сюды ўцягваць не хацелася, калі шчыра — проста боязна. Цішкоў ірвецца на дапамогу. Але ўвекавечваць гэты бруд артыкулам у газеце? Бацькам не скажаш, перажыванняў ім сваіх хапае. Быў бы брат бліжэй, можа б, ён штосьці параіў. Застаецца адно — бутэлька? Таксама не лепшы абаронца ў такіх сітуацыях. Правакацыйны абаронца. Розумам Чуйкевіч гэта ўсведамляў. Душа патрабавала забыцця, бясцямнасці. Яна, загавелая, магла толькі ў такім стане адпачываць. А цяпер, мусіць, і ў такім не зможа. Калі б яшчэ не гэтыя таямнічыя званкі...
«А можа, калі пісьменніку няма з кім змагацца, яму нецікава жыць? — усумніўся Чуйкевіч.— Нават такога ўрада няма, які цярпеў бы апазіцыю творчых людзей».
РАЗДЗЕЛ 42
Прапаўзла слізкім дажджавым чарвяком пакутлівая ноч. Галава была цяжкая, бы налітая заміж мазгоў парафінам. He выратавала і густа звараная кава. Выплывалі і выплывалі пытанні, як бурбалкі з дна возера, дзе жыруе карась.
Патэлефанаваў Пятру Пятровічу:
— Прабачце, а што яна вам сказала на тое, што няправільна ўказала ў заяве дату здачы свайго опуса?
— Пасля таго разу я не выклікаў яе,— адказаў той незадаволеным голасам.
— Дазвольце яшчэ пытанне. Калі вы пераканаецеся ў ейнай хлусні, вы падасце на яе ў суд?
—■■ He маю права.
Ну ці ёсць годнасць у людзей? Цябе, праваахоўніка, лічаць за дурня, водзяць за нос, і ты згаджаешся з гэтым. He можаш абараніць нават сябе, не тое што іншага. А як бы паводзіў сябе гэты следчы, калі б выявілася, што Чуйкевіч рукапіс здаў пазней, чым Субач прынесла свой? Быў бы для ягонай жалезнай логікі грунт даказаць, што Чуйкевіч спісаў? Мусіць, быў бы. Хоць тая ж логіка наводзіла і на іншае: такія-сякія супадзенні Субач і ейныя памагатыя маглі стварыць наўмысна. Узяць з паліцы ягоныя
КНІГІ ОНЛАЙН
