Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Чуйкевіч не разумеў гэтага, не мог апраўдаць ніякай мараллю. Тое, што нясе дабро, не павінна забараняцца. Дабро забараніць прасцей, чым зло. I пад маркаю, што трэба ў грамадстве штосьці забараняць, забараняецца зусім не тое. А зло, наадварот, часта пераводзіцца ў з’яву дабрадзейнасці і нават прэстыжу. Асабліва цяпер. Іначай скуль у свеце так багата зла і зусім мала дабра?
Праўда, апошнім часам пачалі з’яўляцца гурты натурыстаў, якія зусім голыя — жанчыны, мужчыны і дзеці — загараюць на пляжах, мыюцца ў лазнях,
купаюцца ў басейнах. Якой бы дзікасцю гэта ні здавалася, Чуйкевіч яе прымаў як НАБЛІЖЭННЕ да прыроды. Сваімі думкамі Чуйкевіч падзяліўся з Веранікаю, ужо лежачы з ёю пад коўдраю і вяла трымаючы на ейных грудзях руку. Пасля блізкасці, да якой, здаецца, чалавек скіроўвае ўсе свае намаганні, Чуйкевіч любіў казаць, часта жонцы: «А цяпер вось пачынаецца жыццё». Так, жыццё, нецікавае, голае, прагматычнае. I калі трэба вырашыць якуюсьці практычную справу, яе трэба абдумваць пасля блізкасці. Менавіта ў гэты кароткі прамежак, калі аслаблена ці зусім адсутнічае юрлівая цяга, якая непрыметна карэкціруе ўчынкі, думкі і паводзіны чалавека.
Вераніка прамаўчала. Яна, мусіць, не ўцяміла да канца, што хацеў сказаць Чуйкевіч. А хутчэй няўважліва яго слухала. I Чуйкевіч спачуваў ёй. Што праўда, то праўда: ёй было над чым задумацца. Яна — жанчына, з яе ўсё пачынаецца: і жыццё чалавека, і ягоныя заганы. У ёй прыродаю закадавана мэта — спакушаць.
Вераніка не хацела Чуйкевіча адпускаць, а ён не хацеў яе пакідаць. «А вось муж дарэмна пакідае надоўга такую тэмпераментную, адухоўленую жанчыну»,— падумаў ён, мілуючы ейнае цела ў чарговы раз і дзівячыся са сваёй неўтаймоўнай, проста падазронай пажаднасці.
У сексе з каханкаю мужчына знаходзіць тую звышасалоду, якой ніколі, ні пры якіх варунках не бывае з жонкаю.
Выбраўся ад Веранікі запозна. Людзей не было відаць. Толькі рэдкія палахлівыя таксоўкі ды машыны. Неба над горадам было высокае, чыстай густой сіні, на якой, быццам крышталіны, блішчэлі зоркі. Насустрач іхнаму святлу ішло з зямлі слабое святло зажураных ліхтароў. Лісце на каштанах узбоч Нямігі знізу было чорнае, а зверху жаўтаватае, акурат прыпудранае кветкавым пылком. Дыхнуў нечакана чэрствым парывам вецер — і жоўтыя чарапкі саспелых, каштаноў градам пасыпаліся на асфальт. Стукаючыся, разбівалі свой яшчэ на дрэве трэснуты калючавалосы панцыр і, бліскучыя, гладкія, рассыпаліся па тратуары.
На што яшчэ мець увагу, ідучы па сонным, начным горадзе, Чуйкевіч не ведаў. He хацелася, вядома,
сустрэцца з якой-небудзь хеўраю бандзюкоў ці выпівох. Хоць за спазнаную насалоду ён гатовы быў заплаціць і жыццём. У кожным разе, яму думалася: Вераніка — тая жанчына, якая проста неабходна пісьменніку, каб не даць знікнуць памяці аб ім так хутка, як гэта бывае пасля смерці з людзьмі, што нікому не патрэбныя. Наіўна спадзявацца, што ты патрэбны цяперашняму грамадству. Толькі патрэбнасць твая, тваіх спраў канкрэтным людзям, лепш за ўсё жанчыне, робіць цябе патрэбным грамадству.
Ён ішоў па вуліцы, не спыняючыся на прыпынках. Наўрад ці затрымаўся дзесьці на маршруце які-небудзь тралейбус. А можа, было б зусім не кепска, каб праз усю ноч хадзілі хоць нешматлікія тралейбусы і аўтобусы. Дзеля такіх паўночнікаў, як ён. Міжйолі, як бы не па заказу, гучала ў душы:
Музыка на-а-а-ас связала,
Тайною на-а-а-шей стала, Всем уговорам твержу я вослед: Нас не разлучат — нет!
Беларускіх песень пра каханне ён не ведаў: іх, сучасных, проста не было.
Ен быў шчаслівы. Упершыню. I, можа, апошні раз.
Раптам уперадзе забліскаў ярка-блакітны маячок. Неслася «хуткая дапамога»: ці спяшалася да хворага, ці ўжо везла яго ў бальніцу. Хваля прыемнасці калыхнула Чуйкевічу радаснае сэрца: не ўсё безнадзейна ў жьшці, ёсць каму ратаваць чалавека.
I тут — скульсьці з дзюркі ў святочна пафарбаваным плоце выскачыла калматая перапялясая балонка. Віляючы нізенька хвастом, бы падмятала, пакацілася поперак шашы, проста пад колы «хуткай».
«Куды яна!..» — кінуўся да яе, але было позна.
Чуйкевіч пачуў стук з хрустам касцей. Балонка засталася ляжаць на шашы калматай горбачкаю, бы кавалак дзёрну. 3 гэтай горбачкі праз секунду паднялася валасатая галоўка і заскавытала жаласна, як дзіця. Чуйкевіч ад нечаканасці разгубіўся. Балонка прасіла дапамогі, пакутуючы ў смяротнай агоніі.
Чуйкевіч выбег на сярэдзіну шашы, згроб аберуч балонку, адчуўшы, што яна цёплая, як не гарачая. Вынес яе на тратуар і палажыў у траву пад плот.
Да самага дома Чуйкевіч думаў, што будзе з гэтай балонкаю: падбярэ хто-кольвечы ці яна сканае ад болю. А хутчэй ужо сканала...
6 У. Рубанаў 161
Жонка яго не чакала. Як і ён яе ніколі не чакаў, калі яна запазнялася. Яшчэ не хапала па-дурному траціць сілы на падазронасць, быццам хтосьці некаму належыць, як асабістая рэч. Дзверы імі абаімі пакідаліся незамкнёнымі, каб не было лішняга шуму. Толькі апошнім часам іх не замыкаць было вялікай рызыкаю.
Зайшоўшы ў кватэру, Чуйкевіч не ўключыў у вітальні святла — праз шкляныя дзверы яно падала ў пакой, дзе спала жонка. Запаліў на кухні і сам туды праслізнуў. У слупку-шафцы за вэрхалам часопісаў, сшыткаў, цэлафанавых мяшэчкаў, пустых бляшанак з-пад бразільскай кавы даўно кісла пляшка гарэлкі. Ен ужо вывучыў сябе, свой арганізм і ведаў, што, узбуджаны, напоўнены эмоцыямі, не зможа заснуць. Пагасіць усё, радасць кахання, боль за сабачку, адрынуць, расслабіць яго мог грам алкаголю.
Ножыкам ён надрэзаў жоўтую шапачку на пляшцы, сарваў яе. Наліў у чарку — па перыметры сценкі сабраліся ртутна-сіняватыя шарыкі бурбалачак. Ен тонка адчуваў тую дозу, якая патрэбна для сну. Узяўшы яе, кусаў яблык, глядзеўся ў люстэрка на стале: зусім не брыдкі на фэйс — прадаўгаваты падбародак, сінія азёрцы вачэй, прамы нос з крутым выразам крылаў. He дакараў сябе, бо кантраляваў, адчуваў уладу над сваімі ўчынкамі, з празмерным смакам іх аналізаваў.
Выключыўшы святло, пайшоў, мацаючы рукою сцяну, у свой пакойчык. Мармытаў сабе пад нос: «Чалавек без вачэй — яшчэ чалавек... Чалавек без слыху — яшчэ чалавек... I без рук ды без ног чалавек — чалавек... Чалавека няма без душы!» А можа, толькі паўтараў, што пасылалася з неба яму ў мазгі?
РАЗДЗЕЛ 11
...Кастусёк прыўзняўся з сядзення на дыбачкі. Убачыў высозныя белыя трубы, якія чадзілі густым і жоўтым, бы воўна, дымам. Дзіўна, што дым жоўты. I воблакі на небе былі якіясьці жаўтаватазеленаватыя, быццам іх падмаляваў дым. Кастусёк заглядзеўся на трубы з дымам і на воблакі... Раптам уявіў сябе ў горадзе. Як на шашы сосны, так тут пасунуліся на яго высокія шматпавярховыя дамы... I яму стала боязна: а раптам гэтыя каменныя глыбы рухнуць на машыну і заваляць іх.
«Бойся замкнутай прасторы»,— зноў прагучала яму ў вушах (Голас). Міжволі ён уціснуўся ў мяккае цыратовае сядзенне і, бы зацкаваны звярок, лыпаў сінімі вачанятамі на вокны. Маці, адчуўшы ягоную разгубленасць, пагладзіла яго па галаве. Ей хацелася чымсьці яго зацікавіць, развеяць трывогу, якую прачытала ў сына на твары. Яна, застаўшыся без мужа гадаваць дваіх дзяцей, навучылася хваравіта-абвострана адчуваць іхныя страхі.
— Глянь вунека,— торкнула яна пальцам кудысьці ўгору, і Кастусёк зразумеў, што трэба паглядзець налева.
Насупраць прыгожага светлага будынка з белымі калонамі высіліся дзве шэра-сталёвыя постаці ў поўны рост. Адну, з выпрастанай, бы меч, рукою, Кастусёк пазнаў. Гэта быў Ленін. Бачыў яго ў «Буквары». Другая — вусаты дзядзька з зачасанымі ўверх валасамі — была незнаёмая.
— А гэта хто? — спытаў Кастусёк.
— Сталін,— у адзін голас адказалі маці і шафёр, здагадаўшыся, што Кастусёк не ведае менавіта яго.
— А-а-а... — працягнуў Кастусёк, быццам яму нагадалі пра тое, што ведаў, ды забыўся.
— Царом пасля Леніна быў у нас,— даходліва растлумачыла маці.
— Вам куды ехаць? — спытаў шафёр так не да месца, што Кастусёк ажно зморшчыўся: не даў маці расказаць пра вусатага дзядзьку.
— Да чыгуначнага вакзала...— Маці закапошкалася, шукаючы ў кофце грошы.
— Па дарозе. Я на цэментны завод,— сказаў шафёр і прыгнуў сваю доўгую, як у бусла, шыю. Зыркаў то на правы, то на левы бок. Міма туды-сюды снавалі машыны, трактары, матацыклы.
«Вось дзе нумароў назапісваў бы»,— падумаў Кастусёк, шкадуючы, што не ўзяў з сабою выразаны са сшытка блакноцік, куды без патрэбы, проста так запісваў нумары машын, якія праязджалі па іхнай вёсцы ці якіх бачыў на шашы.
Зрабіўшы паварот, шафёр спыніў «МАЗ». Маці суванула яму ў далонь некалькі медзякоў, але ён вярнуў іх:
— Няхай малому будзе на марожанае.
— Ну, спасібка вам!.. — Маці абцягнула кофту, спадніцу, узяла Кастуська за руку.
Раўлі, ажно заканапачвала вушы, паравозы. Чорныя, дымныя, замазучаныя, як чэрці, грукаталі па рэйках. Кастуську здавалася, зараз расколецца зямля і яны палятуць у глыбозную прорву. Схаладнелай далонькаю ён мацней сціскаў патрэсканыя мацерыны пальцы. А калі падышлі блізка да рэек, маці сама дужа сцяла ягоную руку.
— На рэйкі не станавіся,— папярэдзіла маці і пераступіла рэйку, ставячы нагу не наском уперад, а бокам. Гэтак жа пераступаў рэйкі і Кастусёк. Рэек было шмат, зверху адпаліраваныя — белыя, па краях фіялетавыя паскі. Смярдзючай гарачынёю патыхалі ў твар чорныя шпалы.
— Шыбчэй, шыбчэй!..— патузвала за руку маці.
Ззаду іх пасвіствала дзіўная, падобная на катэр платформа.
— Дрызіна,— сказала запыханым голасам маці.
«Гэта дрызіна такая»,— грэбліва скрывіўся Кастусёк. Ен чуў не раз: на дрызіне ездзіць дзядзька Коля.
— А вунь і яйкабаза,— паказала маці на прыземістую.доўгую, як гумно, будыніну, каля якой віднеліся горы скрынь.— Там цётка Дарка працуе.
Непадалёку ад яйкабазы цётка Дарка і жыла. Хата ейная падобна на вясковую, толькі шыферам крытая і ашаляваная пафарбаванай дошчачкаю. Каля ганка, іх убачыўшы, забрахаў і закідаўся на ланцугу рабы даўганогі сабака. Шчэрыў іклы і драў лапамі бетонку. Кастусёк заўважыў, што кіпці ў яго сточаныя, быццам іх адшчыкнулі абцугамі.
Яны стаялі, баючыся падысці да дзвярэй, хоць сабака, як ні напінаў ланцуг, да іх не даставаў.
Раптам на ганак выскачыў Глебачка. He зачыніўшы дзвярэй, кінуўся да іх. Ен пакруглеў з твару, пачысцеў. Быў роўна пастрыжаны нагала машынкаю, не тое што Кастусёк — нажніцамі, барознамі, «пад авечачку». Кастусёк адразу пазайздросціў брату.
КНІГІ ОНЛАЙН
