Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Чуйкевіч адразу ўзяў увагу, што прычына выключэння з партыі Скроня іншая, чым.у іхным пратаколе. Гэта яго не кранула. Цяпер было ўжо ўсё роўна. Партыйцы проста палохалі. Паказвалі, што яны яшчэ грозныя. Але гэта былі перадсмяротныя курчы, няздольнасць змірыцца з непазбежным. Ад калісьці непарушнага айсберга адколваліся тысячы кавалкаў і раставалі ў цёплым, напаленым моры грамадскіх страсцей.
Дарога ў райкам і з райкама Чуйкевічу была знаёмая, здаецца, да драбніц: нахадзіўся дай Божа. I ўсё роўна кожнага разу яму адкрывалася*штосьці новае: мянялася жыццё, прырода, людзі. Кусты ядлоўцу, прысыпаныя снегам, стаялі белагрудыя, кучненька збітыя, як пінгвіны. На яблыні пры штакетніку вісела голая лялька з заламанымі на спіну нагамі. У задзірынкі і расколіны на штакецінах паўплішчваўся снег. Вецер-узвейка круціў сухі снежны пыл, які морассю аблепліваў твар, халадзіў тонкім лядком.
Голас: «Пра слова меркаваць можна толькі вымаўляючы... Тады адчуеш ягоны смак, як адчуваеш смак ежы».
РАЗДЗЕЛ 27
У будынку рэдакцыі сталоўкі не было, і харчавацца Скронь хадзіў у буфет інстытута замежных моў, які быў праз дарогу. Выбіраў час, калі студэнты сядзелі на лекцыях,— дзесьці а палове першай. Скронь, абхапіўшы з двух бакоў сурковую шапку, ямчэй насунуў яе на галаву і выйшаў з масіўных дзвярэй рэдакцыі.
Браўся вецер, і на снезе гулялі бяльматыя змейкі завірухі. На скрыжаванні міліцэйскі «уазік» з мігалкаю, два сутыкнутыя легкавікі і натоўп разявак гарбелі цёмнай варухлівай хмараю.
«Мусібыць, аварыя»,— падумаў Скронь.
Скронь ацэньваў першыя стравы не па смаку, а па колеры. Вось такая была ў яго дзіўнасць, як у кожнага творчага чалавека. У студэнцтве і на пачатку самастойнай працы ён любіў чырвоныя баршчы — з буракоў-рэпачкі, капусты, морквы, памідораў. Пазней упадабаў малочны рысавы суп — беленькі, з залацістымі скалкамі сметанковага масла. Апошнім часам яму прыглянуўся жоўты гарохавы булён. Прасіў яго
ў раздатчыцы, таўстушкі Ніны, заўсёды дзве порцыі і еў, смакуючы, ажно з паўгадзіны.
Скронь меў комплекс маленькага чалавека. У пра мым сэнсе — маленькага ростам. Па інтэлекце, духовасці ён ставіў сябе на п’едэстал гігантаў. Але праз нізкаросласць яму здавалася, што яго не заўважаюць, і ён лез куды трэба і куды не трэба, каб выткнуць свае вушы над натоўпам. I часта іх вытыкаў, ды ўсё роўна людзі не аддавалі яму належнае, не ацэньвалі ягоных волатаўскіх якасцей. А калі ўжо такі комплекс усяліўся ў дзяцінстве, яго не вытруціш да скону. Уся энергія будзе траціцца на тое, каб даказаць, што я — першы. Можа, і нічога страшнага ў гэтым не было, калі б не выглядала кур’ёзным заўсёднае самарэкламаванне любымі сродкамі. I зусім няма розніцы, дзе быць прыметным,— раней у КПСС, членства ў якой грэла, цяпер сярод дэмакратаў, што ладзілі кар’еру на бічаванні камуністаў, а пазней можа стацца так, што трэба служыць якойсьці трэцяй суполцы людзей, здраджваючы дэмакратам...
Зайшоўшы ў вестыбюль інстытута, Скронь адразу ўлавіў носам саладжавы пах гарохавага булёну і лаўровага ліста з духмяным перцам.
— Добры дзень! — павітаўся ён з гардэробшчыкам. Ім быў маладжавы высокі стары з касцістым, як у Пастэрнака, тварам і вялікімі выпуклымі губамі.
— Калі ласка, калі ласка! — ветліва запрасіў гардэробшчык, ужо ведаючы, што Скронь — таленавіты паэт. Пад бар’ерам на паліцы, дзе заўсёды стаяў трохлітровы слоік з півам, ляжала Скронева танюсенькая кніжачка з аўтографам.
Скронь прычасаўся і паплыў у стыхію пахаў.
РАЗДЗЕЛ 28
Стончанай ліпкавата-прыкрай жуйкаю цягнуўся вечар. У кватэры была халадэча: слаба грэлі батарэі. Чуйкевіч нацягнуў паверх кашулі чорны турэцкі світэр з каляровымі ромбікамі спераду і сеў піць перад тэлевізарам чай.
За ім прыклеілася такая звычка: прыносіў у зал; кубак, заварніцу, квадратныя грудкі рафінаду альбс лыжку з мёдам (калі быў). Праз сітца наліваў у кубаі чай, завараны на травах. Сачыў, каб не трапіла ні воднай смецінкі. Жонка лічыла такое свяшчэннадзей
ства дурнотаю. Ей акурат падабалася, калі ў чаі плавалі і чаінкі, і лісцікі травы, і парушынкі.
У вузкі каля дна і шырокі ўверсе кубак наліў мутнавата-рудога чаю, укінуў грудку цукру — напаверх усплыў белы квадрацік пены.
Зазваніў тэлефон — тоненька, пяшчотна. Гэта быў новы апарат, тайландскі. Яны з жонкаю купілі яго нядаўна на Камароўцы ў спекулянтаў за шэсцьсот рублёў. Чуйкевічу ён падабаўся, як і ўсё далікатнае,— лёгенькі, кнопачны, з памяццю і аўтаматычным пераборам нумару. А галоўнае, не верашчыць,як той, ранейшы, і не злякае.
Чуйкевіч узяў трубку. Якоесьці імгненне ніхто не абзываўся. У яго заштурхалася моцна сэрца, адразу пад горлам. Хацеў адкінуць трубку, бы змяю, але не паспеў — пачуў:
— Алы-лё! Это біты... э-э, Чуйкевіч? — Бас незнаёмы, густы, прапіта-пракураны.— Беспакоят таварышчы...
— Хто? — сутаргава вырвалася ў Чуйкевіча.
— Таварышчы, кажу... Што, не ясна? — павысіў бас ноту,— Нам нада ад цябе бабкі.
У Чуйкевіча пацямнела ў вачах, хіснулася трумо, акурат дзьмухнуў на яго вецер, запыліў. У люстры ён бачыў свой размыты абрыс.
— Дзе я вам вазьму? — закрычаў Чуйкевіч: і несвядома, і свядома, каб паказаць, што ён не з баязлівых.— Я што, кааператар? Я беларускі пісьменнік... самы няшчасны ў свеце. Якія ў мяне грошы?..
— He касі, фраер! Ёсць,— басіў незнаёмец.— Збіраешся клячу купляць, правы маеш...
Чуйкевіч стаяў белы як смерць. У яго дрыжалі ногі, падступала пад лыжачку млосць.
«Усё-ткі, сволачы, не адсталі!..»
— На машыну мне брат паабяцаў пазычыць. Ен ваенны, падпалкоўнік...— Чуйкевіч яшчэ цяміў: наіўна думаў, што гэта адштурхне падонкаў.
— Мы многа не трэбуем,— настойваў бас.— Усяго пяць кускоў.
— Вы што, звар’яцелі?! — закрычаў у трубку Чуйкевіч.— Знайшлі, з каго здзіраць! Я беларускі пісьменнік... Нас так мала. Нам трэба адраджаць край, культуру, мову! («Можа, гэта іх спыніць?»).
— Нам без разніцы, хто ты... Гані бабкі, іначы будзе худа,— прыгразіў бас.
— Дык што, мне ісці, як вам, красці? — не здаваўся Чуйкевіч, адчуваючы, як сіла пакідае цела, праз ногі выцякае ў бетон дома.
— Я кажу: знойдзеш. Калган на плячах ёсць,— раіў жалезны бас.— Мы ведаем, калі твае спінагрызы ў школу ходзяць, дзе бывает мара твая, калі сам позна на сабраннях тусуешся...
Гэта быў моцны псіхалагічны націск, адпрацаваны ўдар пад дыхаўку, пасля якога воля ахвяры паралізуецца. Без сумнення, падонкі ўжо не раз яго выкарыстоўвалі. Лезці на сценку, зразумеў Чуйкевіч, карысці мала. Яны не адстануць. Покуль трэба ісці на замірэнне з імі. Мець час на абдумванне, раду, прыняцце якіхсьці захадаў.
— Ты хоць падумаць дасі, дрэнь? — здаючыся, зняважлівым тонам, не хаваючы ў голасе грэблівасці, праскрыпеў зубамі Чуйкевіч.
— Вось так, мазгуй,— памякчэў бас і стаў як бы крышачку нават вінаватым.— Але папярэджваю: пе бяжы ў кантору звякаць. Замочам. Я ісчо пазваню...
Чуйкевіч уявіў спітую, адутлавата-сінюшную морду, якая ўлезла перад ім у чаргу і нахабствам якой роблена абурылася фіфа.
Бас мог належаць толькі ёй, гэтай мордзе.
Чуйкевіч стаяў аглушаны і атупелы. Тое, чаго баяўся, што прыгнятала яго, з’ядала радасць жыцця, здарылася. Падонкі не забылі яго. Мусіць, яны вядуць банк дадзеных на сваіх ахвяр, і вось надышла ягоная чарга. Ім пляваць, што ён пісьменнік, патрэбны культуры, народу. Яны такія ж бязлітасныя, як ЛЮБАЯ — па колькасці — група людзей, аб’яднаных мэтаю. Для іх ён — грашовы кліент, як яны кажуць, лакшавы фраер.
Чуйкевіч сціскаў зубы, якія дробна пастуквалі. Прыйшлі з вуліцы Вася і Арцём. Аблепленыя снегам з ног да галавы — як белыя мядзведзікі.
— Тата, чаму ты такі... страшны? Ты п’яны? — спытаў Арцём.
Чуйкевічу хацелася рыдаць, ірваць валасы, тупаць нагамі ад бяссілля. Сынам пра бяду, якая звалілася на сям’ю, ён сказаць не мог. 3 жонкаю трэба параіцца. Але што яна параіць, жанчына? У яе ўсё будуецца на эмоцыях, а не на здаровым розуме. Самы лепшы тут дарадчык, вядома, генерал. А можа, звярнуцца да Веранікі і праз яе да ейнага мужа? Як-ніяк, КДБ не
параўнаеш з міліцыянтамі. Але ж проста так не адкрыешся Веранічынаму мужу, а ён не возьмецца абыкаму дапамагаць. Раней не было б пытанняў: сказаў бы ў райкаме, і ў адзін міг дзесяткі вышукнікоў горада сталі б на абарону партыйца. Як гэта разумець — замах, пагрозы сакратару партыйнай арганізацыі?
Чуйкевіч набраў службовы нумар генерала. Ішлі працяглыя зумеры — ніхто трубкі не падымаў. Чаго ён будзе так позна на працы? Дахаты Чуйкевіч генералу ніколі не званіў. Цяпер было не да інтэлігенцкіх далікатнасцей. Адказаў прыемны, мяккі, бы ў Папялушкі, галасок — генералава дачка:
— Папы нет. Он на меропрнятіін.
«Хоць бы не ў адпачынку»,— маліў Бога Чуйкевіч.
У Чуйкевіча было такое адчуванне, што ён заляцеў у космас. Там усё і адбываецца. Гэта — сон, фантазія, пераход у паралельны свет, але не рэальнасць. Зараз ён прачнецца і з палёгкаю ўздыхне: *Фу-у-у, добра, што сон!..» I яшчэ доўгі час рэальнае будзе здавацца яму сном.
Чуйкевіч уяўляў, як будзе раскручвацца шпуля падзей: ад самага шчаслівага зыходу для яго да самага жудаснага. He, ёсць жа Бог на свеце. Ен павінен зрабіць так, каб зло не перамагло. Хоць агрэсія цёмных сіл моцная, а чалавек мала ведае сродкаў барацьбы з імі.
Нецярпліва чакаў з лазні жонку. Дарослы чалавек, з ёю можна раіцца.
Людміла паставіла ў парозе сівенькую скураную торбу, з якой тырчаў наўскасы адсечаны лычык BeniKa. Твар ейны свяціўся ружовасцю, памаладзела блішчэла смуглаватая скура. Здаецца, нават чорная слязіна пад вокам пасвятлела.
— Абрадую цябе,— сказаў Чуйкевіч адразу. Знерваваўся, чакаючы яе. Нічога не лезла ў галаву.— Ужо атрымаў ультыматум ад «таварышчэй».
— Бляха-муха!..— выдыхнула жонка і падціснула вусны.— Што цяпер рабіць? He вылазіць з кватэры?
— Параюся заўтра з Міхаілам Антонавічам. Я ж ім не кааператар, які грабе шуфлем дармовыя грошы,— апраўдваўся Чуйкевіч.
— А мог бы быць,— і тут не забыла падкусіць яго Людміла.
Собіла ж яму ўблытацца!
— Кінь ты! Які з мяне кааператар?
— Дык і яны ж, мусіць, не сапраўдныя рэкеціры. Звычайныя падонкі, былыя зэкі, алкашы, якім няма за што выпіць.
I раптам, як гэта часцяком бывала, у свядомасць Чуйкевічу ўпілася яшчэ адна атрутная жыбулька: гэтыя акурат без усякіх тармазоў, для іх не існуе ні гонару, ні маралі, ні выпрацаваных у сваім асяродку законаў. Іхныя паводзіны непрадказальныя. Аб гэтым папярэджваў, помніцца, і нябожчык Мякота.
КНІГІ ОНЛАЙН
