Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Чуваць праз сцяну, як сапе жонка ў суседнім
пакоі. Сыны спяць ціха. Яму было шкада іх. Менавіта іх, а не сябе. Якая ганьба, што ў іх бацька алкаголік. А можа, рабОтаголік? Так мянуюць тых, хто не можа без работы. He, ён не рабОтаголік, а рабАтаголік.
«Хвароба, гэта хвароба...— скрыпеў зубамі ад бязлітаснасці прысуду.— Раз хвароба, ужо ўсё роўна. Мне не ўваскрэснуць!» Хворае грамадства — хворы і ён. Заражаны ўсімі тымі хваробамі, што і грамадства. Іначай і быць не можа, бо ён з’яўляецца клетачкаю грамадскага арганізма. Ен свядома вёў сябе да адчаю, каб рухнулі апошнія, ужо кволыя падпоркі. У якісьці момант ён адчуў, што сумленне дарэшты вычарпана і на самы маленькі дакор яго не засталося. Ён не ўсё і не да канца яшчэ праверыў і выпрабаваў на сабе. Дзяржава, якой ён сумленна служыў, не можа нават забяспечыць яго цывілізаваным напіткам. Што застаецца — брыдота?
Ціхенька адчыніў дзверы свайго пакоя і на дыбачках, абліваючыся потам, празыбаўся па вітальні на кухню. У «слупку» на верхняй паліцы быў ягоны здароўны куток: электрабрытва, дэзадаранты, тубы з жэле пасля галення, адэкалон. Дрыготкая рука вылавіла галоўку бутэлечкі з адэкалонам. Цяпер уся ўвага хваравіта засяродзілася на гэтай плоскай бутэлечцы з наклейкаю «Саша» — прыгожы сексапільны твар маладога мужчыны,
«Эх, Саша!..» — уздыхнуў Чуйкевіч. «Саша» не выдасць, не напіша данос, абы толькі не прачнулася жонка. Узяў хрустальны кілішак — шырокенькі, на тоненькай ножцы. У халадзільніку знайшоў яблык, паклаў у кішэню трыко і адчуў сцягном халадок.
Пракраўся, як злодзей, у свой пакой. Паставіў кілішак на падваконнік. 3 рыльца бутэлечкі здушана, з кароценькім свістам булькнула. Цякоміна апякла горла. Спёрла — не прадыхнуць. Праз нос ірвануў на волю горкі, якісьці мыльны пах. Сцяўшы дыханне, Чуйкевіч адкусіў яблык, адчуўшы на языку сок, але не смак. Глытнуў — зжаваная кашка яблыка перасела дзесьці між горлам і страўнікам: пругкі напор з сярэдзіны глыбей яе не пускаў. Ен йдкусіў яшчэ і ледзьве прапіхнуў кепска перацёртую зубамі кашку ў страўнік. Быцер з вачэй едкія, як бензін, слёзы.
Лёг на канапу. Свядомасць не адключалася, з ейнай вашчыны натужна вызубліваліся думкі. Бачыў квадрат вакна. У шкляной сіні неба калюча мігцелі
зоркі. Ён наліў яшчэ кроплю і выпіў з меншай цяжкасцю. Свядомасць затуманілася, але танюткая павуцінка яшчэ трымала долю яснасці ў ёй. I гэтую яснасць ён абарваў трэцяй кропляю. Бутэлечку і кілішак, не задумваючыся, шпурнуў у фортачку. Кілішак аб штосьці звякнуў, а бутэлечка слізганула па ўтаптаным снезе і мякка, бы пінгвін, выехала акурат на ходнік. Блішчэла там, як скручаная зялёная змейка.
«Бог з ёю, хто здагадаецца, скуль яна выпала?» — падумаў Чуйкевіч і лёг. I раптам яго апаліла: «Мусіць, гэта той кілішак, да якога дакраналіся вусны Веранікі!..»
РАЗДЗЕЛ 37
Са скляпеністай столі бункера выпаў і з’ехаў убок круг метровай таўшчыні. 3 люка бязгучна апусцілася на мармуровую падлогу жанчына Няміла. Зверху над падвічкаю выпстрыкнула антэна. Акурат па ёй палова жанчыны па вертыкалі знікла.
Як па камандзе, перад палавінкаю жанчыны Нямілы выстраіліся чорныя струкападобныя істоты.
— Пакажыце аб’ект!
Са сцяны выпнуўся дрыготкі, жывы, як вада, экран. Праз секунду на ім праявіўся клазет. Над ракавінаю, абняўшы яе рукамі, курчыўся ў сутаргах голы мужчына. Напружвалася худая спіна, жывот уцягвала да самай хрыбціны, з рота міліметровай лёскаю цякла вязкая сліна. Вочы ў мужчыны лезлі на лоб, чырванелі, як вішні, а шчокі былі белыя, як папера. 3 плячэй курэла пара. Грудная клетка ад частага дыхання хадзіла ходарам, рэбры выпіналіся, як мяхі гармоніка.
Неймавернай прыгажосці вока жанчыны Нямілы міргнула.
— Узмацніце ўздзеянне! I пара выходзіць на міражы смерці.
Істоты наперахапкі пабеглі ў нару дзвярэй.
РАЗДЗЕЛ 38
Хтосьці ўладарны накручваў у грудзях спружыну. Яна тужэла, набіраючы ў сабе сілу. I гэтая невядомая сіла кідма кідала Чуйкевіча па кватэры. ён не знаходзіў сабе месца. Ён ні на чым не мог засяродзіцца. У яго ўсяродку наспяваў якісьці вы-
бух. Шумела ў вушах, бы там засела мыльная пена, Скрозь гэты імглісты шум незразумелы Голас паклікаў яго: «Кастусь, хадзі!» Ен падумаў: было б добра, каб прыйшла жонка. Але ў вітальні нікога не было. Выходзіць, здалося? У люстра трумо ўбачыў на скроні касмыль сівізны. Спалохаўся: «Раптам пасівеў?..» Але гэта прыліпла пер’інка з падушкі.
Сеў на канапу, сілячыся ўтаймаваць сябе. Загадваў: «Супакойся! Усё нармальна! Нічога з табою не адбываецца!..» А чаму ў пакоі столькі пылу? I чаму ён лятае, калі зачынена фортачка і няма ветру? На фоне цёмна-вішнёвай сценкі-секцыі ляталі белыя пылінкі. Ён глянуў на вакно. Неба было чыстае, блакітнае — і ў ім кружылася чарада шпакоў. Што за дзіва? Скуль цяпер, узімку, у горадзе шпакі? Можа, гэта вароны? He, на варон таксама не падобна.
Чуйкевіч прылёг і заплюшчыў вочы. Вейкі трэсліся, і трэслася цемрыва, у якім раптам пачалі з’яўляцца прыгожыя твары, смяяліся, плакалі, грымаснічалі. Часам сярод іх мільгалі знаёмыя, як толькі ўспамінаў — хто, яны мяняліся. Калейдаскоп твараў!
Ён адплюшчыў вочы — твары зніклі. Позірк запыніўся на вакне — зноў чорны мак птушак. Чуйкевіч перакаўзнуў позірк на штору — і на месцы ўзораў, выгнутых, бы канькі-снягуркі, лісцяў, пачалі вымалёўвацца твары. He выродлівыя, а зграбныя, правільныя, у абрысах выгнутых лісцяў. Ну, сапраўды лісце так выткана, што падобна на твар. I чаму ён раней гэтага не заўважаў?
Чуйкевіч перайшоў у свой пакой, абклеены светлазеленаватымі шпалерамі з букецікамі белых кветак. Калі ён засяроджваўся на якім-небудзь пялёстку, з яго вынікаў тут жа партрэт. I гэта не быў сон альбо галюцынацыі. Чуйкевіч дзівіўся: няўжо вось гэтая кветка, здаецца, малачаю, не падобна на мужчынскі твар? Падобна, бо нічога не мяняецца ў контурах гэтай кветкі. Хіба што сама яна як бы імгліцца. Дзіўная творчасць адбывалася ў яго на вачах. Яна зусім здалася Чуйкевічу неверагоднай. Як толькі ўяўляў чыйсьці знаёмы твар, ён тут жа з’яўляўся на кветцы. 3 мёртвых. Прыгадаў Брэжнева — і да кветкі прыклеіўся ягоны партрэт: дабрадушная ўсмешка, ямачкі на шчоках, патузваюцца густыя чорныя бровы. Госпадзі, ну не звар’яцеў жа ён! Усё разумее, кантралюе, усё адчувае. Няўжо гэтакім чынам адбываецца ад-
плыццё ў «мнр нной»? Ён слухаў, як хваравіта часта торгаецца ў грудзях сэрца.
Яго ахапіла няўтрымнае хваляванне. ён не баяўся смерці, але надта моцна ў ім сядзеў інстынкт жыцця. Дзе лунае, куды перанеслася ягоная свядомасць? У зменены стан? Чаму менавіта ў гэты момант? «Няўжо чахол?..» Трэба шукаць выйсце, нейк ратавацца. У галаве кіпелі мазгі, раздзіраючы швы чэрапа. Ён узяў у рукі круглае люстэрка: белы зблажэлы твар СМЕРЦІ глядзеў на яго ягонымі ж чырвонымі, налітымі вачыма.
Ён зразумеў, што сам сябе ўратаваць не зможа.
РАЗДЗЕЛ 39
Ледзьве трапляючы ўказальным пальцам на белыя фасоліны кнопак, Чуйкевіч набраў 03.
Стаяў каля вакна і чакаў «хуткую дапамогу». На суседнім шасціпавярховым доме дзядзька ў вушанцы адбіваў ломам са страхі вялікія ледзяшы. Яны былі матавыя ад марозу. Ледзяшы грукалі аб асфальт і далёка разляталіся, мільгалі аскалёпкі.
Перад ім быў свет — неўладкаваны, хворы, са страсцямі, радасцямі, урэшце, слязамі, але — сапраўдны. Чуйкевіч выпраўляў сябе ў свет знявечаны, перакручаны, пераніцаваны. У свет такіх жа адрынутых, як сам, які толькі для людзей збоку быў таксама жорсткай, нявыдуманай рэальнасцю.
Белай растлусцелай гускаю нячутна падплыла да пад’езда «хуткая», з маячком, падобная на тую, што падбіла на шашы сабачку. 3 яе вылезлі тры рухавыя, спружыністыя мужчыны. Адзін з чамаданчыкам.
— Што здарылася? — спытаў з насцярогаю мужчына. Чуйкевіч загадзя адчыніў дзверы.
— Мне цяжка... Здаецца, што я паміраю...
— Збірайцеся! — уладна загадаў мужчына. У яго былі порсткія чорныя вочы.— Вы алкаголік!
— Як, за што браць? — не зразумеў Чуйкевіч.— Я мала і рэдка п’ю.
— Адзявайцеся. Вазьміце пашпарт. Мы ведаем, што робім.
«Бясслаўны канец»,— сядзела, як цвік, у мазгах думка ўсю дарогу да Навінак. Ён разумеў і бачыў у заінелае вакенечка, куды яго вязуць. Пастаноўка на ўлік, лячэнне... Далоў пасведчанне на кіраванне аўта-
мабілем, таварыства паляўнічых і рыбаловаў, паездкі за мяжу. He маючы амаль ніякіх правоў, ён пазбаўляўся і гэтага мізэру. Ен ужо не вінаваціў грамадства, бо такі прысуд вынес сабе сам.
У рэгістрацыйным пакоі на яго завялі амбулаторную карту. Чуйкевічу было блага, яго заліваў пот. Ледзьве стаяў перад рэгістратаршаю — яркавуснай жанчынаю; на пераносіцы ў яе была глыбокая складка, якая надавала бровам хіжы злом, а вачам драпежны выраз. Яна не запрашала яго сесці, быццам ён якаясьці бронзавая статуэтка, а не хворы чалавек.
— Хадземце са мною,— нарэшце сказала рэгістратарша. Завяла яго ў кабінет з таблічкаю «Псіхіятар-нарколаг».
За сталом сядзеў высокі малады мужчына з шыкоўнай светлай барадою, бруснічнымі, дзіцячымі губамі. Ен, відаць, быў з тых, хто бараду носіць не дзеля моды, а дзеля таго, каб схаваць недахопы твару — масіўны падбародак і россып бародавак на шчацэ. 3-пад лоба ўважлівасцю свяцілі праніклівыя вочы.
«Напрактыкаваны позірк»,— падумаў Чуйкевіч. Доктар паказаў рукою на выцертае да нітак крэсла каля стала. Задаваў пытанні тактоўна, не прыніжаючы годнасці Чуйкевіча. Хутчэй нават спачуваў свайму пацыенту. Адказы на тры пытанні яго, падобна, здзівілі: якая прафесія ў Чуйкевіча («журналіст»), ці мае дзяцей («двух сыноў») і ці піў сурагаты, адэкалон («адэкалон»),
Чуйкевіч і сам дзівіўся, бо кепска піў і пераносіў нават звычайную гарэлку. Выходзіць, усё адбываецца не з ім, а з ягоным героем: пішучы раман, ён наўмысна ездзіў да мужа жончынай сяброўкі, аднаго кіношніка, які два разы лячыўся ад алкагалізму.
— Вы разумееце, спадзяюся, як гэта называецца,— сказаў на заканчэнне доктар.— Мы прывядзём вас у форму, а далей падумаем, што з вамі рабіць. Ідзіце ў працэдурную. Там усё раскажуць. Я напісаў, якое лячэнне.
Чуйкевічу доктар спадабаўся. Без цынізму, грубасці. Мусіць, яшчэ не паспеў сапсавацца: па выгляду, гадоў на пяць-сем быў маладзейшы за Чуйкевіча. «Толькі ад чаго лячэнне — не разумею... А ўвогуле тут людзі адзін цуд, апроч рэгістратаршы, вядома»,— падумаў Чуйкевіч, убачыўшы медсястру ў працэдурнай. Нават ігаміраючы, трэба любавацца на жанчыну.
КНІГІ ОНЛАЙН
