Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Падалі рэдкія, лянівыя сняжынкі, на руках і твары адразу каналі. Тратуар быў прыцярушаны тоненькім слоем, акурат пасыпаны мукою. I гэтак жа, як мука, сняжок прыліпаў да падэшваў. Стракацелі ў вачах чорныя сляды, бліскучыя ад вады.
— Я цяжарная,— проста, без хітрыкаў сказала Вераніка.
— Праўда? — спытаў Чуйкевіч адно дзеля таго, каб мець паўзу падумаць. Ейныя словы ўдарылі па ім, як малаток па шкле, і толькі таму, што ён не быў шкляны, ён не рассыпаўся.
— He да жартаў.
— Можа, затрымка?
— Думала сама. Але заляцела тады ў вагоне.
— Тэрмін невялікі,— сказаў Чуйкевіч не без радасці, але і без намёку на якуюсьці падказку. Ен пакутліва думаў цяпер, чым можа пагражаць яму гэтая пастка, у якой апынулася Вераніка. У яго была свая даволі моцная. He хацелася заганяць і яе. Самая грозная небяспека зыходзіла, вядома, ад Веранічынага мужа, праўдзівей, ад прафесіі, якой ён служыў. Гэта — не дэградаваныя падонкі, што шантажыруюць яго. Нават не Пётр Пятровіч са сваім іезуіцкім расследаваннем. Тут работа тонкая і дзейсная. Усё, што стукне ў разгарачаную галаву мужа-раганосца, ажыццявіцца ў міг вока. Можа падкруціць так, што і за краты сядзеш. Навешае згвалтаванне — і будзь здароў.
— Бяда ў тым, што з мужам мы даўно не жылі і не пераканаеш, што ад яго. Ен у мяне чалавек уніклівы, дакладны. Нават ведае цыкл маіх менструацый і вядзе графік. У апошні прыезд па духу адчуў, што са мною нешта не тое. Запсіхаваў, і мы нават не клаліся разам у ложак.
■— А ты што, думаеш раджаць? — не зразумеў Чуйкевіч. I тут жа пашкадаваў, што не вельмі далікатна вырвалася пытанне.
— На выпадак выяўлення. Аборт — не самая простая аперацыя. Нават калі вакуум.
— Твой муж — бландзін? — спытаў Чуйкевіч. Вераніка ніколі не паказвала ягонай фоткі і не апісвала
знешнасці: ён забараніў яшчэ да шлюбу, узяўшы раёпіску.
— У тым і соль, што не. Я ўжо думала пра гэта. Гены брунетаў заўсёды мацнейшыя. Ен мне сам гэта даводзіў. I я таксама цёмная. А дзіця, чамусьці я не сумняваюся, будзе вылітае ты — светлае...
Голас: «Па думкалініях дваіх тчэцца з космасу зародак будучага чалавека».
Невядома, што было ў Веранікі на душы, але гаворку яна вяла так, быццам рыхтавалася да родаў. Выпадкаў багата было, калі жанчына дзеля каханага мужчыны, каб мець аб ім памяць, нараджала ад яго дзіця. Незалежна ад таго, здагадваўся муж альбо не. Вось на такую самаахвярнасць здольная жанчына, калі кахае. Самаахвярнасць — вялікая рэч, але гэтым разам Чуйкевічу не хацелася, каб Вераніка ёю сябе спальвала. У ношу праблем, пад якою ён і так гнуўся і стагнаў, уплішчыўся б яшчэ важкі груз. I — тады: ці вытрымае ягоны хрыбетнік, які, здаецца, ужо цяпер не ў адным месцы звіхнуўся? Вераніка, мусіць, разлічвае, што яны, творча адораныя людзі, народзяць генія. Каб жа... Хутчэй дэбіла ці вырадка.
Думкі ў Чуйкевіча рассеяліся, як зярняты, кінутыя на зямлю. Калі і чым якая ўзыдзе — было цяжка сказаць. Ен паклікаў на дапамогу неба.
«Вывяргай семя сваё сам, уяўляючы яе, а не чужаложствуй з ёю».
Чуйкевіч не зразумеў: ці так падумалася яму самому, ці пачуў Голас. Але спакою ад гэтага не дадалося.
Каля запляванай сметніцы сядзеў жабрак з лысай галавою; між абрубкаў ног ляжала стаптаная аблавушка, і Чуйкевіч кінуў у яе жменю медзякоў.
3 гулкага падземнага перахода па вільготных коўзкіх прыступках яны вынырнулі на вуліцу Веры Харужай. На правым баку выстраіліся шчыльна адзін пры адным барвяна-вішнёвыя гандлёвыя латкі, ці, іначай, «камкі». З’явіўся новы, даволі салідны слой у грамадстве — слой прадаўцоў. Прадавалі ўсё: гарэлку, адзенне, прадукты, кнігі, апаратуру, цыгарэты... Ніводзін з тых, хто прадаваў, нічога не вырабляў. Паралельна з прадаўцамі ў магазінах існаваў як бы неафіцыйны клан пралаўцоў, нагрузка на якіх цяпер была куды большая, чым на афіцыйных.
Чуйкевіч часам любіў каля «камкоў» прыпыняцца,
каб пабачыць, якія тавары ёсць у свеце. «Бясплатны музей»,— іранізаваў ён. Хоць не да жартаў тут было. Хадзілі чуткі, што мафія перахоплівае гуманітарную дапамогу з заходніх краін і перапрадае па шалёных цэнах. Вузенькая, з палец таўшчынёю, у маляўнічай абгортцы амерыканская шакаладка каштуе трыццаць рублёў. А ў інстытуце радыялогіі галадаюць хворыя на лейкемію дзеткі, вывезеныя з чарнобыльскай зоны. Які чалавек выжыве ў гэтым свеце? Скуль напасці і за што на людзей кара? Дзе яшчэ гэткае можа быць, якая ўлада такое дазволіла? Ва ўладзе засталіся ТЫЯ ж, толькі разбэшчаныя без страху перад партыйнай дысцыплінай.
Голас: «Улада для сябе, а не для цябе».
Раптам яны пачулі крыкі. На пляцы каля магазіна «Мэбля» мітусня і беганіна. Мусіць, там успыхнула бойка. А неўзабаве і відаць было, як хеўра чарнамазых у цёмна-рудых дублёнках каўказцаў насядала на тройку даўгалыгіх стрыжаных хлопцаў, якія, стаўшы спіна ў спіну, адбіваліся рукамі і нагамі. Ногі ўзляталі высока, да самых твараў.
— He падзялілі сферы ўплыву,— ціха сказаў Чуйкевіч пачутыя колісь ад Мякоты словы. Вераніка ўзяла яго пад ручку.— Давай пяройдзем на другі бок, a то яны і аўтаматы могуць пусціць у ход...
Звычайна Вераніка здзіўляла Чуйкевіча тым, што тонка прадумвала ўсякія дробязі ў іхпых узаемнасцях. Цяпер жа, праз гэтую ейную цяжарнасць, ён бачыў яе няўпэўненай і разгубленай. Прадчуванне горшага пахаладзіла Чуйкевічу спіну: «Япа пойдзе на рызыку!» I ён ніколі не зможа ёй сказаць, каб яна перапыніла цяжарнасць. He тая жанчына. Яна расцэніць ягоныя словы як здраду. Лепей смерць, чым здрада ў каханні.
— Можа, тэрмінова з’ездзі да мужа,— сказаў Чуйкевіч без цвёрдасці ў голасе.
— Hi разу, уяві, не ездзіла. Ен адразу ўсё зразумее,— не прыняла падказкі Вераніка.— Дый,шчыра кажучы, баюся: уначы магу назваць яго Косцем.
Мужчыны — дзеці. Чуйкевічу палесціла тое, што сказала Вераніка. Яна ставіла яго вышэй за мужа. I таямніца між імі была велькая. Чуйкевіч быў у тупі ку, як ужо не аднойчы за апошні час. Абаім развесціся і стварыць новую сям’ю? Але ці хопіць у яго сілы на другую сям’ю? Хоць адчуваў — гэта найперш
выратаванне для яго. Мужчына, жаніўшыся ў другі раз на жанчыне з якасцямі менавіта жаночымі, неверагодна і хутка перарабляўся.
Ён не сказаў Вераніцы пра гэты самы крайні запасны ход.
— Ты і так, Косця, у вялікім трансе,— улавіўшы разгублены Чуйкевічаў позірк, сказала Вераніка.— Я больш не буду цябе турбаваць, бяру ўсё на сябе.
У ейным голасе не было звыклай пяшчотнасці. У ёй адразу прачнулася жанчына-пантэра. I экіпіроўка адпаведная — чорная, толькі вочы не белыя.
«Узяць на сябе цяпер ты можаш, а чым павернецца справа пасля?» Сумненні крамсалі Чуйкевічу душу, У няпэўнасці жыць, ведаючы, што хтосьці вырашае твой лёс, ён не мог. Мусіць, сапраўды гэты ягоны лёс ужо нічога не варты, калі не ён над ім валадар. Па ўсіх кірунках, як трэшчыны па шкле, пайшло разбурэнне. ён ужо не мае стваральнай сілы. Як стваральнік.ён сябе, відаць, вычарпаў. He цікавіць праца, тармазнула творчасць. He задавальняе ён сыноў як бацька, а жонку як муж. Ягонай душы пара адлятаць на неба. ёй месца не ў бедламе і брыдоце, а сярод лагоды і спакою. ён мог бы яшчэ ўтрымацца ў гэтым жыцці, калі б пісаў,— тады б не бачыў вакол крыві, зла, боек! Але яму не пісалася.
Ен ішоў побач з Веранікаю, як апушчаны ў ваду. Нядобрыя прадчуванні вярэдзілі яго.
РАЗДЗЕЛ 50
Цягам наступных дзён Чуйкевіч не знаходзіў месца: клінне стрэсаў няшчадна расшчапляла яму мазгі. Насуперак волі грувасціліся па гэтых расколінах думкі пра бязмэтнасць жыцця і самагубства. Але ён яшчэ валодаў сабою. Крэпасць псіхікі не была разбурана дашчэнту. Сілы абарончага рэфлексу яшчэ сядзелі ў ёй, мелі боепрыпасы. Хоць і ворагаў было залішне.
Голас: «Ты — гэта крэпасць, напоўненая ворагамі».
Чуйкевіч разумеў, як бязлітасную ісціну, што смерці яму не мінаваць. Адно жахала і не хацелася, каб яна прыйшла ганебным чынам: праз самагубства альбо алкаголь. А ён, мусіць, генетычна схільны да самагубства, бо ім скончыў жыццё ягоны дзед Арцём.
Мільгала вар’яцкая думка — як выратаванне, як шчасце! — пагібель ад рук забойцаў — найлепшы варыянт. Няшчасны выпадак... Абурэнне, шкадоба, спачуванне забяспечаны. Калі браць з пункту погляду звычайнага чалавека. А ён незвычайны — даўно пераканаўся і колісь нават з гэтага радаваўся. Тут лепей стасуецца і да смерці незвычайны падыход. Скандальны! Ці, ва ўсякім разе, у трагічных асабістых варунках. Так сканчала жыццё багата знакамітых людзей. I тады на іх біяграфіях лямпачка цікавасці ззяла вечна. Яна вабіла, але ўражанне ад яе было адно: асуджэнне. He заваяваная часцінка крэпасці менавіта гэткую і рабіла Чуйкевічу раскладку смерці.
Ад кожнага тэлефоннага званка Чуйкевіч здрыгаўся, і ў яго імгненна псаваўся настрой — відочная нездаровая рэакцыя. Ен баяўся званкоў і жадаў, каб тыя падонкі хутчэй што-колечы зрабілі з ім. Гэта быў псіхалагічны парадокс: баяўся званкоў і не баяўся смерці.
— Зноў прывет табе ад таварышчэй,— загундосіў бас, калі Чуйкевіч узяў у сына трубку.— Няма калі шалаболіць. Карочы, каб заўтра ў гадзіну ітрыццаць мінут бабкі былі ў парку «Дружбы народаў». Знаеш такі парк? Эта возля плошчы Бангалор... Там ляжыць вялікі валун. Пастаіш пяць мінут ля яго, тады пачэшаш па дарожцы ў напрамку аўтастанцыі на вуліцы Кульман. Цябе перастрэне кент і скажа: «Белагорлага бульдога не бачыў?» Эта пароль. Ты ўсучыш яму бабкі. Прывядзеш за сабою хваста, лішым жызні ў два шчота.
«Нарэшце!..»
Чуйкевіч адчуў сябе страшэнна спустошаным. Сілы магло хапіць хіба што на заўтрашні дзень.
Чуйкевіч ужо даўно насіў у дыпламаце «куклу» — пакунак са стосамі паперы, які яму ўручылі ў міліцыі. Менавіта яе трэба несці вымагальнікам.
Багата падзей было зведана Чуйкевічам, але ні за адну з іх ён так не перажываў. У сустрэчы з бандзюкамі ўсё для яго было новае і звязанае з немалою рызыкаю. Да таго, што тоіць у сабе смерць, трэба вельмі доўга прывыкаць. А ён не альпініст, не шахцёр, не падводнік, нават не лётчык, а ўсяго толькі звычайны, мірны інтэлігент. I прафесія ў яго самая што ні на ёсць мірная — пісаць ды чытаць, чытаць ды
пісаць. У якія ж несхадзімыя нетры завалакло цябе грамадства, Чуйкевіч, што ты нясеш на плаху сваё не такое ўжо працяглае жыццё і не надта шкадуеш?
Раніцаю, адсунуўшы левую, з боку фортачкі, штору, Чуйкевіч убачыў, што на дварэ валіць снег. Чуваць, як хлапякі суха чырхаюць па шкле. За сто метраў суцэльная імгла, нічога не відаць. На кузавах легкавікоў выраслі белыя «піраміды Хеопса». Чорны сухарлява-тугі англійскі дог з асалодаю качаўся па белым снезе, як па разасланай пасцелі. Каля яго стаяў жыватасты гаспадар — у ботах, спартыўных штанах з трыма белымі палоскамі і ў куртцы «Аляска». Цяпер шмат хто заводзіў сабак. Покуль сабака яшчэ быў надзейным сябрам.
КНІГІ ОНЛАЙН
