Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
I раптам ні з таго ні з сяго ў ягонай свядомасці
бліснула маланка азарэння: «Яд! Пячонка расшчапляе яд... Вось адкуль пякельная смага і ваніты...» I адразу ўсе дэталі, як паслухмяныя салдацікі, пачалі лагічна станавіцца на пустыя месцы: і чаму гэтак лёгка ды хутка жонка знайшла яму пахмелку, і скуль узяліся тыя масляністыя кропачкі ў чарцы... Так, няма сумневу, жонка хацела яго атруціць, а потым зваліць усё на п’янку. Ен не разумеў, як магла пайсці на такое жанчына, маці дваіх дзяцей? Нават калі ён заслужыў у яе самай няшчаднай кары. Гэткім подлым, нікчэмным шляхам пазбаўляць чалавека жыцця... He, Бог ёй гэтага не даруе. I калі ён, Чуйкевіч, не здохне, ён яшчэ ўбачыць суд над ёю. Вось толькі сон...
Свайго жыцця Чуйкевіч не шкадаваў і не рваўся сябе ратаваць. Яму наканавана не гэткая смерць. Да раніцы яго калаціла, скручвала абаранкам. Пад языком уздуліся залозы, выпнуліся шурпатасцю вострай, бы грэчка, выдзялялі празрыстую вадкую сліну, якая бясконца бегла, а калі адкрываў рот — пырскала ценькімі фантанчыкамі. ГІадняцца з ложка ён. не мог...
Раніцаю на яго са страхам і недаверам глядзелі сыны.
— Каб ты здох! Чаму ты не здох? — накінулася, зайшоўшы, жонка. Ён, сцяўшы зубы, маўчаў. Падобна, яна не раскайвалася ў сваім злачынстве. Няўжо яна звар’яцела? Гогаль, здаецца, сказаў: няма болыпай Боскай кары, чым вар’яцтва.
РАЗДЗЕЛ 63
Чорную, бы з пачка фотапаперы, палоску часу разарваў званок Пятра Пятровіча. Ліслівы галасок сказаў, што Субач на ўліку не стаіць; значыцца, яна ў сваім розуме і нясе адказнасць за тое, што робіць.
— I што цяпер? — спытаў Чуйкевіч асуджана. Ен кепска цяміў, яшчэ горш адчуваў сябе пасля ТОЙ ночы.
— Экспертыза! — радасна, як выстраліў у сэрца, выгукнуў Пётр Пятровіч.
Чуйкевіч на ватных нагах пасунуўся ў свой пакой, сеў за стол. Па аркушы паперы пабеглі шнурочкі дробных разбэрсаных літар:
«Мілая Вераніка!
Прабач, што я не знайшоў мужнасці падтрымаць цябе ў жаданні мець наша агульнае дзіця. Цяпер я прашу цябе: абавязкова нарадзі яго. Нягледзячы ні на што. Дзеля гэтага я завяшчаю табе ўвесь свой грашовы запас, дзённікі і архіў (у ім, дарэчы, шмат ненадрукаваных рэчаў), якія покуль будуць захоўвацца ў майго брата.
На вялікі жаль (а можа, на шчасце?), я развітаюся з жыццём не па сваёй волі. Ты не паверыш у гэта. Але ў свеце багата з’яў, якім няма тлумачэння з пункту погляду звычайнага чалавека. Мая смерць — адна з іх.
Разам з пісьмом я высылаю завераны ў натарыуса тастамент і рэцэпт вечнай маладосці. Чаму не жонцы? Складаная і доўгая гаворка, а ты — свая, ты духовая.
Да сустрэчы! Так, так, да сустрэчы. Я чакаю цябе, але не падспешваю, бо сіе ад мяне не залежыць.
25 лютага 1989 года. Твой Кастусь».
Чуйкевіч заклеіў канверт і панёс пісьмо на пошту. Укінуў яго ў сіняе пуза скрынкі і зачыніўся ў кабіне міжгародняга тэлефона. Ен пазваніў брату і папрасіў яго абавязкова прыехаць — «па вельмі важнай, неадкладнай справе». Мусіць, па голасе ягоным, прагнутым і слабым, як павуціна, Глеб зразумеў, што брату сапраўды не да жартаў; паабяцаў «як-небудзь вырвацца».
Дні праз два Чуйкевіч атрымаў ад Глеба тэлеграму: ВЫЯЗДЖАЮ ТЧК.
Чуйкевіч сустрэў яго на вакзале. Ледзьве пазнаў. Глеб быў загарэлы, высахлы, як таран. Яны абняліся, і Чуйкевіч адчуў на спіне ў брата цвёрдыя косці. Цяжка было стрымліваць слёзы. He таму, што доўга не бачыліся, а таму, што брат паслухаўся і прыехаў. Міравецкі мужык, нічога не скажаш.
Быў вечар. Ліхтары асвятлялі будынкі — белыя, як злепленыя дзецьмі са снегу.
Яны хадзілі па вуліцах, і Чуйкевіч пасвячаў Глеба ў сваю трагедыю. Той, здаецца, не зусім усур’ёз яго ўспрымаў, лыпаў маленькімі чорнымі вочкамі. Разы два прапанаваў зайсці ў рэстаран, мяркуючы, што там, за чаркаю, гамонка пойдзе весялейшая. Вайсковец, ён быў, нягледзячы на худзізну, надта тоўсты для тонкіх матэрый.
Чуйкевіч хацеў аднаго: каб брат ведаў, уразумеў
на цвярозую галаву, што ў яго, пісьменніка Кастуся Чуйкевіча, ёсць дзённікі, якія той павінен узяць на захаванне і спагадзя трыццаць гадоў праз Косаву Вераніку Анатольеўну абнародаваць.
«Ды кінь ты, Косця! A то зараз стружку здыму»,— асаджваў яго брат. I Чуйкевічу ўсё больш здавалася, што таму ўвогуле не пад сілу асэнсаваць блытаную, блізкую да трызнення размову. Адзінае, аб чым цвёрда дамовіліся,— Глеб забярэ з сабою семнаццаць спісаных агульных сшыткаў, да якіх будзе прыкладзена пісьмо, у якім УСЕ тлумачыцца.
Шчыпаў, як дураслівы сабачка, мароз. Крыштальна расквечваліся ў небе белыя зоркі. Пад нагамі пешаходаў суха стагнаў снег, пратэстуючы супроць насілля над сабою.
Урэшце Чуйкевіч прывёў брата на прыпынак, каб везці дахаты. Такога гасцявання той, мусіць, зусім не чакаў. Быў спахмурнелы, збянтэжаны. Ужо ў тралейбусе, глянуўшы на яго зблізку, Чуйкевіч убачыў, што ў Глеба на лобе грае гармонік трывожных думак.
РАЗДЗЕЛ 64
Пётр Пятровіч падпіхнуў уверх акуляры і глянуў у вакно: крывавым набітым вокам зырчэла, чамусьці блізкае да шкла, закотнае сонца. Аправа залатых акуляраў стала чырвоная, бы аголеныя сасуды. Ен перавёў позірк на сейф, але замочная адтуліна доўга не праяўлялася.
«Ну што, пара выцягваць на свет Божы справу... Усё ясна, Субач стаіць на ўліку ў псіханеўрадыспансеры. У іску ёй адмоўлена. А Чуйкевічу я нахлусіў, няхай хвалюецца... Мяне ўжо новая справа чакае, гэтым разам жудасная — бацька згвалтаваў трохгадовую дачку... Ужо званілі, прапаноўвалі хабар у пяць тысяч долараў ЗША. Колькі-та часу?» — Адсунуў рукаў пінжака, намацаў кнопку падсвета на японскім гадзінніку: было а палове шостай. Можна было б яшчэ пасядзець, але адключылася электрыка: мусіць, дзесьці аварыя. Аварыя за аварыяй...
Соўгаючы па падлозе нагамі, ён пабраўся да дзвярэй, баючыся, што зачэпіцца ў цемры за штонебудзь і загрыміць касцямі. 3 маленства сядзіць у ім гэтая боязь, што ў яго слабыя косці і могуць лёгка паламацца.
Шкадуючы сябе, ён шкадаваў і другіх. Хоць і патурзаў Чуйкевічу нервы, але ж не засудзіў яго. А мог бы. Цяпер гэтае згвалтаванне... Ці такое ўжо яно жудаснае? He чужы ж чужую, а бацька родную дачку. Ён яе нарадзіў, ён за яе і адказвае. Цяжка ёй будзе, зганьбанавай бацькам,— няхай з яго і пытае. Пакончыць з сабою, як вырасце і ўведае, не выйдзе замуж — гэта іхныя сямейныя праблемы. А хабар, канечне, салідны... Мусіць, кааператар якісьці. Але — разбярэмся.
Пётр Пятровіч ішоў па тратуары ў натоўпе людзей і адчуваў сябе самым шчаслівым сярод іх.
РАЗДЗЕЛ 65
Каля дома чамусьці не гарэў ліхтар. «Ен ўжо даўно патух ці толькі сёння?» — падумаў Чуйкевіч, здзівіўшыся, што раней не зацеміў гэтую дэталь. Мусіць, як адчапіліся ад яго тыя нягоднікі, ягоны парог небяспекі павышэў. Зрэшты, зусім не забыўся, што яго падпільноўвае небяспека, але і не так часта пра яе думаў. Увогуле толькі Веранікаю і вярэдзіўся. Ейны муж скончыў службу ў Глыбокім і цяпер быў у Мінску; казала Вераніка, збіраецца прадаваць аўтамабіль.
Ён мінуў купку клёнаў, што былі абкладзены глінянымі глыжамі, і раптам пачуў ззаду крамяны хруст чыіхсьці паспешлівых крокаў па снезе. Усяродку ўсё здранцвела, патыліцу быццам сціснулі абцуга мі і здзіраюць скальп. Ен баяўся павярнуцца, бо ведаў, што гэта бяжыць да яго ягоная смерць. На дзвюх ці на чатырох нагах — ужо ўсё роўна.
Ён хацеў закрычаць, ды не было голасу. Плёнка, колісь убачаная ім у сне, пракруцілася з шалёнай хуткасцю, і на апошнім кадры чорны цень матлянуўся ў Чуйкевіча за спінаю, і ён адчуў, як пад напорам спружыны разарвалася ў яго скронь... 3 яе паваліў чырвоны дым і, густы, ліпкі, як мёд, запрудзіў наваколле...
Бандзюкоў было двое. Ударам кастэта ў скронь яны збілі Чуйкевіча з ног. Ен застагнаў і скурчыўся. Галава ляжала на снезе белая, яркая, бы вялікая гуля бручкі са зжаўцелым лістам.
— Во табе прывет ад таварышчэй, член парціі! — Маленькі, каранасты бандзюк спрактыкавана ўдарыў
два разы Чуйкевічу нагою ў жывот пад рэбры. Вышэйшы падхапіў яго, абмяклага, як вадзянога, пад пахі і павалок па дарожцы да пад’езда дома. Маленькі палахліва азіраўся па баках. Ускочыў на прыступкі, адчыніў левыя дзверы.
— Цягні сюды хутчэй, падла! — прашаптаў хрыплым голасам.
Гэтым ходам жыхары дома хадзілі пешкі, калі не працаваў ліфт. Тут было цёмна, ані светлай кропачкі, ад смуроду займала дых.
Бандзюкі зацягнулі мёртвае цела на самы апошні паверх, кінулі на балкон. Ім здавалася, што ахвяра яшчэ жывая. Вышэйшы выхапіў з кішэні фінку і колькі разоў усадзіў яе ў схаладнелыя грудзі.
— He абіжайся на нас, пісацель...—прахрыпеў зларадна-сутаргава. Яму перакасіла рот, і ён не мог сціснуць падковы сківіц.
— Дзелаем ногі, Каланча!
На цёмным нізкім небе не было нават месяца, які мог бы стаць сведкам гэтага дзёрзкага забойства. Адно спадзяванне на выдатныя следчыя навыкі Пятра Пятровіча.
РАЗДЗЕЛ 66
3 фольгавай усмешкаю на бязлітасна прыгожым твары жанчына Няміла, апусціўшыся з люка, самаўладна прамаршыравала па сутарэнні.
Струкападобныя істоты ў верхняй частцы так патанелі, што гарошыны выпіралі, бы скулы, у бакі.
— Аб’ект! — загадала жанчына Няміла.
Было ўражанне, што ў істот затрэсліся чорныя шчокі.
На экране сцяны з’явіўся празрысты, бясконцы ў вышыню цыліндр. У гэтым цыліндры плыў у неба чатырохканцовы чорны драўляны крыж — моцны, як са шпал. На ім была распята чалавечая душа. Па канцах крыжа яе абкручвалі бела-чырвоныя, з саламянаю ўстаўкаю паясы, вытканыя палосачкамі, крыжыкамі, грабеньчыкамі і ромбікамі, аздобленыя пухнатымі кутасамі.
Жанчына Няміла, насупіўшы бровы, памкнулася да экрана, але перад ёю вырас шлагбаум. I яна дзіўна і мякка, бы ануча, перагнулася і, плоская, абвісла на брус шлагбаума.
РАЗДЗЕЛ 67
АПАВЯДАННЕ з архіва Кастуся Чуйкевіча:
Чалавека зняважылі — гэта ў нас умеюць лепш, чым у Японіі рабіць тэлевізары. Ен прыйшоў дахаты сумны і расхваляваны. Сонца пасля паўдня свяціла ў вокны, і ў пакоі было душна. Чалавек адчыніў фортачку і сеў на кульгавае крэсла. Глядзеў у вакно, на кароценькую шчыльную траву, па якой пранырліва бегаў чорны, аж бліскучы, шпак і торкаў белай дзюбкаю ў зямлю.
Чалавек сядзеў і думаў пра сваё бяссілле.
У адчыненую фортачку заляцела аса, цвёрда застукалася ў шыбіну. Церлася аб яе спінаю і брунжала фіялетавымі крыльцамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
