Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Надвор’е не было спрыяльнае ні для адных, ні для другіх. Чамусьці пра гэта перш-наперш падумаў Чуйкевіч, хоць не быў ні вышукніком, ні вымагальнікам. Недарэмна ён лічыў, што з яго вышліфаваўся б добры следчы. Міліцыя не будзе мець мажлівасці здалёку назіраць. А бандзюкі будуць апасацца, што пад прыкрыццём снегавой куламесы могуць нечакана наляцець мянты. Калі і быў якісьці плюс у такім надвор’і, то адно для бандзюкоў. Як-ніяк, не возьмеш на мушку ў аптычны прыцэл, не разгледзіш у бінокль. Адзіным сродкам зносін між сабою застаецца рацыя.
Чуйкевічавы ж варункі гэтым снегападам яшчэ больш ускладняліся. Ен апынецца без нагляду ў пустэльным, замаскаваным месцы адзін на адзін з вопытным, мацёрым крымінальнікам. Без сумнення, на такую справу алкаша верхавод не пашле. Ужо хоць бы таму, што не даверыць яму вялікую суму грошай.
Яму ніхто не званіў. Вышукнікам не было сэнсу: тэлефоны яны праслухоўвалі. А бандзюкі, выходзіць, сваіх намераў не мянялі. На ўсякі выпадак пазваніў жонцы на працу і сказаў, што ідзе.
У гадзіну Чуйкевіч апрануў старую куртку, чорную трусіную шапку, узяў дыпламат, цяжкаваты ад «куклы». У парозе, стоячы тварам да дзвярэй, пацёр рукі, аж пацяплелі, звёў далоні над галавою шпілем і плаўна anycuiv іх паўзбоч. Як бы заключыў сябе ў ахоўны панцыр. Было такое адчуванне, што яму ў грудзі б’е моцны вецер, адпіхвае назад. 3 сумам глянуў на вокны сваёй кватэры. Правую палавіну вакна ў ягоным пакоі засланяла штора. Падкаціўся пад грудзі дакор на сябе: забыўся як след адсунуць шторы.
Снег крыху ўтаймаваўся, але ўсё роўна быў густы. За хвілю заляпіў Чуйкевіча з галавы да ног, асеў на бровы, на вусы. Дыпламат з чорнага перафарбаваўся на белы, патаўсцеў, нібы пяхцер. Чуйкевіч глянуў уверх: неба не было, зусім нізка трэслася перад ім, як ад ветру, палотнішча марлі. У адкрытыя вочы траплялі сняжынкі — холад праколваў, быццам біла токам.
У 13.25 Чуйкевіч падышоў да чорнага валуна з вызубленым вакенцам для надпісу. Непадалёку ад прыпынку таўклося некалькі чалавек. Звычайныя людзі. Ягоны візіцёр будзе ісці з процілеглага краю. Як яе знайсці, тую сцежку пад снегам, што перасякае па дыяганалі абшар парку і выходзіць да станцыі «Кульман». Трэба будзе перціся па цаліку.
Марудна цяклі хвілі. Тралейбус забраў на прыпынку людзей. Адзін мужчына — высокі, у лыжнай вязанай шапачцы — застаўся. Выпадкова альбо не? Хто ён: вышукнік ці з хеўры?
Падбегла маленькая рабая сучачка, прысела на снег і пакінула на ім жоўтую пляму.
Роўна ў 13.30 Чуйкевіч адчаліў ад валуна. Да болю ў вачах углядаўся перад сабою ў мітуслівае, мутнае марыва: ці ідзе хто насустрач? Вось, здаецца, і палова шляху. Нікога. «Можа, я скасіў і размінуўся?» — засумняваўся Чуйкевіч. У бакі было відаць метраў на пяцьдзесят-семдзесят, але ні злева, ні справа не чарнелася ніякай постаці. Толькі стаялі аблепленыя мокрым снегам ліпкі, падобныя стракатасцю ствалоў на бярозы, ды лысыя булдавешкі кустоўя.
Наперадзе захліпалі лямпачкі ў вокнах аўтастанцыі, масляніста-крывавыя агеньчыкі стоп-сігналаў. Усё! Пуста. Ніхто яму не сустрэўся. Што ж такое? Перадумалі і не паслалі візіцёра? Ці ўсё-ткі пры кепскай бачнасці размінуліся? «А можа?.. — Чуйкевіч упершыню падумаў пра гэта.— Можа, яны, нягоднікі, мяне проста разыгрываюць?» Сэрца ў яго шалёна заброхала ў грудзях. Ен перакруціўся разы са тры, пільна ўзіраючыся ў наваколле. Вышукнікі ў любым выпадку не акажуцца. I бандзюкі ж не дурні: можа, хочуць перш праверыць, упэўніцца.
Чуйкевіч глянуў на гадзіннік: сем хвіль ён ішоў ад валуна да гэтага месца. Сем хвіль ліхаманкавай натугі і страху. Цяпер, загарэўшыся новай здагадкаю,
якая асяніла яго, ён раптам адчуў сябе ледзьве не самым шчаслівым чалавекам на свеце. Звар'яцелы ад радасці, кінуўся па сваіх слядах назад.
«Разыгралі... Разыгралі...»— стукала ў скроні кроў.
РАЗДЗЕЛ 51
Жанчына Няміла грацыёзна плыла па сутарэнні. Ніводная складачка не варушылася на ейных чорна-белых строях. Як улітая сядзела на галаве высокая падвічка. Жанчына Няміла спынілася пасярод сутарэння. Высеклася пад прамым вуглом левая частка тулава да пояса і такая ж частка з правага боку і знізу.
Дзверы ў сцяне расчыніліся шырэй, чым звычайна. Істоты беглі адна за адною. Гэтак і сталі. Здавалася, стаіць адна істота — доўгая, як змяя.
— Як дзейнічае банда?
— Аслабіла націск,— забалбаталі шарыкі ў адтулінах істот.
— Стол сюды!
3 дзвярэй прыплыў вялізны круглы стол з багатым пітвом і закуссю. Французскія напоі «Бенедзікцін», «Шартрэз», шампанскае, іспанскае віно, італьянскі лікёр «Амарэта», гарэлка «Польская» і «Гарбачоф». Пірамідамі бляшанак стаяла піва «Тубарга», «Карлсберга», «Будвайзера», «Хейнекена». У талерках ляжалі вэнджаныя куры, смажаныя парасяты, гусі, качкі, вяленая і фаршыраваная рыба, рулеты, вяндліна, карбанады, кумпякі. Былі тут усемагчымыя салаты, блішчэла каштоўнымі каменьчыкамі чорная і чырвоная ікра. Ад начасночаных квадрацікаў чорнага хлеба зыходзіў апетытны пах...
Істоты перастроіліся ў шыхт.
3 дзвярэй вываліла хеўра. На чале яе валюхаўся самавітай паходкаю прыстойнага выгляду дзяцюк — у «варонцы», клятчастых штанах і ў чорных туфлях.
Хеўра абступіла стол.
Жанчына Няміла цераз галовы ўзяла бутэльку «Бенедзікціну». Корак вылецеў як снарад з гарматы.
Хеўра пацягнулася кілішкамі да бутэлькі.
Пілі і елі доўга, але на стале піодя і страваў не змяншалася.
РАЗДЗЕЛ 52
Зняўшы з сябе неабходнасць быць пільным і насцярожаным, нейк незаўважна перанёсшы вагонны кір з Веранікаю, Чуйкевіч зноўку сарваўся. Цвярозай шкляной яснасцю бліснулі два месяцы, як ён пабываў у бальніцы. Можна ўжо было б трымацца і без грамаў! Ён і трымаўся б, калі б не сябры. Усе беды і трагедыі чалавека ад сяброў.
Пачалося з Цішкова.
Чуйкевіч позна сядзеў у рэдакцыі — стомлены і галодны: чакаў званка ад Пятра Пятровіча. Той паехаў у псіханеўралагічны дыспансер, што на вуліцы Бехцерава, праверыць, ці стаіць на ўліку Субач. Лепш бы не ўспамінаць пра гэты дыспансер. Мусіць, звесткі пра яго ўжо паступілі туды.
Зайшоў ІДішкоў з чорнай торбаю на баку. Працёр запацелыя шкельцы акуляраў. Сказаў, што ёсць пляшка «Зуброўкі». Паляпаў па торбе.
Чуйкевіч доўга аднекваўся: «Ты ж мяне ведаеш...» — Я перастану цябе, Костусь, паважаць,— прыгразіў Цішкоў. Псаваць адносін з ім Чуйкевічу не хацелася: Цішкоў беспартыйны і, можа, калі-небудзь прыдасца як сведка-абаронца на Трыбунале.
На смак «Зуброўка» здалася Чуйкевічу салодкай. Ен захмялеў ад кроплі.
Пётр Пятровіч чамусьці не пазваніў. Мусіць, штосьці ў яго там не зладзілася. А можа, працягвае псіхалагічны націск. Хутчэй за ўсё. Надта ж дзіўна зацягвалася справа. He справа, а дрожджы ва ўнітазе грамадства.
— У любым выпадку падавай на Субач у суд,— сказаў Цішкоў. Ён выпіў болып за Чуйкевіча.
— Шчыра кажучы, у любым выпадку мне не хочацца з ёю судзіцца, хоць заява падрыхтавана,— вялым голасам сказаў Чуйкевіч,— Які сэнс?
— А што яна, сука, тэрарызуе?!. — успыхнулі злосцю вочы ў Цішкова. У яго не клеілася з жонкаю. Здаецца, ён падазраваў яе ў сувязях з дырэктарам гасцініцы. Нейк, моцна п’яны, прагаварыўся.
— Гэтым яна сябе і карае....— з філасофскай шматзначнасцю прамовіў Чуйкевіч.— Што мне дасць гэты суд? З’есць толькі нервы... Ты ж ведаеш нашу казуістычную юрыспрудэнцыю. Ды крыху пацешыцв маё самалюбства...
— Ты абароніш сваю годнасць!
— Няма ў мяне ўжо гэтай годнасці... — Голас у Чуйкевіча задрыжэў.— Забілі яе, растапталі. He змог я адстаяць яе, зламаўся. Ці то рана, ці то позна, мусіць, нарадзіўся... He мой гэта час наступіў, вось што я табе скажу. Я не магу жыць. Я спрабаваў шукаць ратунак, але... Замудохаўся я, браце!.. — не сказаў, а прастагнаў Чуйкевіч.
— Жанчыны ва ўсім вінаватыя... Яны! — Цішкоў не ўтойваў свайго антыфемінізму.— Костусь, не абагаўляй жанчыну, не маліся на яе... Яна гэтага не варта! Колькі маральнасці ўпала праз яе, наколькі рух прагрэсу затармазіў, колькі талентаў не раскрылася — ты ведаеш? — Цішкоў выняў з кішэні хусцінку, працёр акуляры. Ен глядзеў на Чуйкевіча: не разумеў і не пазнаваў яго. He той гэта быў Чуйкевіч, якога ён упершыню ўбачыў у Доме творчасці на Новы год. I ён падумаў, што трэба ратаваць сябра.
Яны пайшлі ў рэстаран «Патсдам».
— Ты мне скажы, чаму ты дагэтуль ходзіш у сакратарах партыйнай арганізацыі? — калі ўзялі чаркі, рубам паставіў пытанне Цішкоў. Пагневаўшыся на жанчын, ён перакінуўся на партыю.
— Я лічыў, покуль існуе партыя як структура, якая ўплывае, няхай у ёй будзе больш людзей творчых, нацыянальна свядомых, чым звычайных чыноўнікаў-выканаўцаў, варожых беларускасці. Ад іх, можа, і не вялікая карысць, затое шкоды менш... Гэта адназначна.
— Можна пагадзіцца,— пакруціўшы лысай галавою, нечакана хутка здаўся Цішкоў.
Прачнуўся Чуйкевіч уранку дома. Ен разумеў, што яго панесла, бы трэску быстрыня, якая ведае адзін кірунак. Дзіўна, але ў такім стане ён мог востра, з незвычайнай праніклівасцю аналізаваць усе свае праблемы. Яны міма ягонай волі ўсплывалі ў свядомасці, высвечваліся ва ўсіх, раней не заўважаных тонкасцях.
Незразумела, як быць з Веранікаю. Яна стала нервовая, у апошнюю сустрэчу сказала, што цяжарнасць — гэта ейная асабістая справа. Што яна задумала? Відочна — нячыстае. Перш-наперш у адносінах да сябе самой. Жаночае каварства мяжуе з вар’яцтвам. Ад таго яно і небяспечнае, і непрадказальнае.
3 Субач ён наважыў цвёрда: ні сілы, ні часу на яе траціць болып не будзе. Годзе! Абы толькі адчапілася яна. Чым дурнейшы чалавек, тым больш разумна з ім трэба сябе паводзіць. Зрэшты, цяпер яму ўжо ўсё роўна. Быццам яблык, толькі з неймаверна большай хуткасцю, саспявала рашучасць напісаць дзве заявы: «Прашу звольніць...» і «Прашу вызваліць мяне ад абавязкаў сакратара партыйнай арганізацыі...». (Ен тады яшчэ не ведаў, што стане «апошнім з магікан» — апошнім сакратаром партарганізацыі ў рэдакцыі часопіса «Ідэі перамагаюць»; а гэта ўжо гістарычны факт). Няхай там у райкаме Гракавалава з Малкавай разбіраюцца. Чуйкевіч не сумняваўся, піто партыя стаіць перад крахам. Давер у грамадстве яна ўжо не заваюе. Можа, і на шкоду сабе, але народ хоча паспрабаваць іншага. У новым ёсць заўсёды зародак спадзявання на лепшае, на існае. Без спадзявання на лепшае жыццё не мае сэнсу.
КНІГІ ОНЛАЙН
