Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Чуйкевіч у гарачцы падскочыў да вакна і адчыніў фортачку. Яму здалося, што свядомасць выплывае зпад кантролю. Стаяў нерухома і глядзеў у цемрыва, на дамы, над якімі міргалі зоркі. У запалёны твар дзьмуў халаднаваты струмень. Ен адчуваў, як на ягоныя шчокі часта сыплюцца пругкія кропелькі слёз.
Чалавек, які мае вартасць, не можа не зафіксавац-
ца ў жыцці; справамі, учынкамі, памяццю людзей, мужчына — жанчынамі, жанчына — мужчынамі.
ВЕРСІЯ Чуйкевіча, на якую ён мае права:
Інтэлект кожнага, які б ён ні быў, уліваецца ў Вышэйшы Розум (можна толькі ўявіць, якая ў яго сіла!). Ён, В. Р., мае копію зямнога жыцця аднаго, імгліста-бялёса-блакітнага — як раніца — колеру і бачыць усё, што робяць людзі; прыкладам, памірае чалавек — яму відаць, як яго хаваюць, хто прысутнічае, што гавораць. Тады чаму ён, спытаеце вы, дазваляе злачынствы? Забраць душу ён не можа, гэта амаральна, але злачынцу падбіраецца такі варыянт жыцця, які ў рэшце рэшт і карае яго. (Адсюль і прарочыя сны — калі чалавекам ловіцца задума В. Р. яшчэ да ейнай рэалізацыі ў зямных справах). А ў свеце душ ягонай душы вызначаецца сціплае месца з боку без права кантакту з зямлёю.
РАЗДЗЕЛ 61
Людміла адкінула коўдру і ціхенька прайшла на кухню. За сметніцаю ў куточку мойкі стаяла бутэлька. Яна ўзяла яе: ведала, Кастусь устане, пачне шныпарыць па шафах, шукаць пахмелку. Гэта ёй ужо абрыдла, выцягнула ўсё жылле і сокі. Страшна не тое, што Кастусь піў, а тое, што праз гэтыя выпіўкі ён не жыў, пакутаваў сам і прымушаў пакутаваць сям’ю. Думка, якая пракалола ёй свядомасць і бегала,бы кольца карніза па дроце, была жахлівая: адным махам пазбавіць ад пакут і яго, і сям’ю. Ёй не патрэбны муж — проста муж, дзецям не патрэбны бацька — проста бацька. Ад яго павінна быць якаясьці карысць, выгада. Ад Кастуся карысці не было, адно абуза, шкода, слёзы. Навошта такі чалавек у кватэры. Другі год яна вымае з шуфлядкі і круціць вадзіцельскае пасведчанне, а машыны ў іх як не было, так і няма... I не будзе! Столькі нацярпелася з гэтымі правамі! Бойкую, языкастую, зусім разняволеную сярод чужых, яе адразу прымецілі ў групе і выбралі старастам. Лішні клопат, што і казаць: кожны дзень з журнальчыкам на занятках; якія змены ў раскладзе — усіх абзвані, паведамі; захварэў інструктар — папярэдзь асоб, у якіх ваджэнне. Але — падумала: гэтая начальніцкая пасада дапаможа ёй без праблем атрымаць правы. Так яно і вый-
шла, злашча ў яе завязаліся блізкія адносіны з выкладчыкам. Звалі яго Мацвей Аронавіч, ён быў яўрэй, гадоў на дзесяць старэйшы за яе. Са студэнцкіх часоў, калі сябравала з сакурсніцай Наташай Шнэерсон, у яе ўсталяваліся вельмі прыязныя адносіны да людзей яўрэйскай нацыянальнасці. Наташа багата на што адкрыла ёй вочы, збольшага пазнаёміла з сусветнай літаратурай, нават пару разоў звазіла ў Маскву ў Вялікі тэатр. Шкада, што гадоў колькі таму эмігрыравала ў Ізраіль.
Мацвей Аронавіч быў ветлівы, просты, часам да непрыстойнасці. У дадатак любіў чарку, што і сыграла сваю злую ролю. Яна таксама не лічыла сябе непітушчай. I часта, каб расслабіцца пасля дзённай мітусні, яны заставаліся пасля заняткаў у класе ўдваіх. З’яўлялася на стале бутэлька, закусь, цукеркі, нават шакалад і маленькія, бы грэцкі арэх, мандарынчыкі. Вядома, не з ейнай торбачкі, а з саліднага сакваяжа Мацвея Аронавіча.
Яна не была ўпэўнена ў сваім мужу. Пры ягоных паводзінах, адрынутасці было б дзівам, калі б ён не здраджваў; аднойчы нават ляпнуў, што любіць усіх жанчын с в е т у. Так думала яна ў тыя моманты, калі п’янаваты Мацвей Аронавіч далікатна лапаў яе за локці, запускаў руку пад паху, стараючыся пальцамі дастаць да грудзей. Калі ўжо зусім страчвалі ад выпітага розум, ён прасіў яе аддацца. I аднойчы, расцвеленая ягонымі ласкамі і млявым мармытаннем каля вуха пунсовых гарачых губ, яна рашуча задрала спадніцу і ўперлася рукамі ў стол... На брудную, затаптаную падлогу легчы не асмелілася, а са стала маглі скаціцца і пакалечыцца.
Доўга яна дакор не насіла, а цяпер дык і радавалася патаемна, што зрабіла такога мужа раганосцам.
...3-пад ліфчыка Людміла дастала спярэшчаны чорнымі лацінскімі літарамі празрысценькі пакецік з белым бліскучым парашочкам. Яго пад вялікім сакрэтам даў ёй сваяк, муж стрыечнай сястры, які працаваў урачом-рэаніматарам на станцыі «Хуткай дапамогі».
Надрэзала нажніцамі ражок пакеціка. Рукі ейныя дрыжэлі, бы ў алкаголіка, бы ў Кастуся нараніцу. Яна нахіліла пакецік над чаркаю і пастукала па ім указальным пальцам, усё роўна як збівала попел
з цыгарэты. Дробненькім сняжком парашочак смыкнуўся ў чарку. Сутарга звяла ёй пальцы, яны не слухаліся яе, акурат былі драўляныя. Яна не ведала, што рабіць. А раптам зараз устане Кастусь і прыйдзе на кухню? Ейнае цела ўсё ўміг аслабела, кімсьці выпілася з яго сіла. Яна ўжо не магла рухацца, ступаць; ёй хапіла адно ўмення прыплысці ў паветры да ракавіны, але расціснуць пальцы не ўдалося, быццам яны ўраслі ў чарку.
«Божачкі, што рабіць?!.»
Няўжо гэта ён, сам Гасподзь Бог, прымушае яе давесці задуманае да канца? Ну гэтак жа. Ен трымае яе за пальцы. Людміла памкнулася левай рукою адкруціць кран, і — о, дзіва! — пальцы расслабіліся. Вада лінулася ёй на руку і змыла здранцвенне. Вада была халодная, а хваля па целе пайшла цёплая.
Яна стала на табурэтку, якая хістанулася пад ёю, адчыніла вісячую шафку і паставіла чарку з парашочкам побач з такой жа чаркаю і бутэльку.
Пачула, нарэшце, крокі — устаў Кастусь, дыбае на кухню. Яна зноў сцялася, як дажджавы чарвяк, калі паўзе. Глянула на яго і ледзьве стрымала слёзы: нягледзячы на азызласць, смяротную бледнасць, твар быў да болю свой, родны, як братаў усё роўна. Калі б ён мільгнуў дзесьці ў натоўпе, яна незвычайна ўзрадавалася б.
Кастусь сеў за стол, абхапіў рукамі светлавалосую галаву і прастагнаў працяжна, бы паранены звер на апошнім подыху:
— У-у, бляха!..
— Цяжка? — Яна палахліва зіркнула на яго.
— He тое слова. Дай грамок, памру... Я ўжо, лічы, забіты.
Яна доўга маўчала, кусала вусны. Знутры яе душылі слёзы. Шкада было Кастуся як чалавека, але не як мужа. 3 ім, як кажуць, усё ясна. Трэба хутчэй пазбаўляцца ад яго, тюкуль яшчэ маладая. Яна ж таксама чалавек і хоча па-чалавечы жыць, урэшце, зразумець, што такое муж. Пражыла колькі гадоў у замустве, а мужа, фактычна, не мела. Гэта ж не муж: мала што ідыёт, вылюдак, дык яшчэ спіўся. Яна, без сумнення, знойдзе мужчыну. Прыстойнага, уважлівага, дзелавога. Бізнесмена. Ці хоць бы MapBen Аронавіча, які нейк намякнуў, што разводзіцца з жонкаю. А што? Пажэняцца і махануць у Ізраіль
альбо ў Амерыку. Хоць дзеці пажывуць без гэтай радыяцыі і нітратаў. Вось толькі бацьку ім, канечне, ніхто не заменіць. Але той бяды! Дзеці пра яе, як вырастуць, не падумаюць, не паклапоцяцца. А хтосьці ж павінен абагрэць ейную старасць.
Людміла ўступілася на табурэтку.
— На, адкаркуй,— падала яму бутэльку.
Ен здзівіўся, што хутка ўдалося ўгаварыць жонку. Падкалупнуў відэльцам шапачку, сарваў яе зубамі, адчуўшы, як чыкнуў па губе востры беражок. Засаланіў у перасмяглым роце прысмак крыві. Аддаў жонцы адкаркаваную бутэльку,
Людміла так, каб бачыў ён, лінула ў чаркі — яму і сабе.
Падала яму няпоўную чарку. У яе пабялеў лоб: «Хома хоміні лупус эст...»*
Кастусь убачыў на паверхні гарэлкі дробныя масляністыя кропачкі, але не да разважанняў было, скуль і што гэта за кропачкі, можа, алей капнуў у чарку. Пераадольваючы агіду, выцадзіў гарэлку, адчуўшы, як зашчымела парэзаная губа. Адкусіў яблык, які ляжаў каля вазона на падваконніку.
Людміла тут жа, у яго на вачах, выпіла сваю долю і паставіла чарку перад ім на стале. Выйшла з кухні. Глянула на сябе ў люстра, быццам на лобе ў яе павінна быць напісана, што яна злачынка.
Хацела заняцца ў ваннай мыццём, але адчула, што коўзае бялізнаю па пральнай дошцы абы-як, а ў галаве ТОЕ. Яшчэ, чаго добрага, звар’яцее: зацыкліцца і звузіць свой інтэлект да адной вузкай шчылінкі. Дурніца, навошта пайшла гэтым шляхам? Няхай бы лепш ён сам сканаў ад гарэлкі ці трэба было падстроіць штосьці такое, каб смерць ягоная выглядала як няшчасны выпадак. А тут жа павязуць на экспертызу, будуць браць аналізы крыві. Выявяць яд — пачнецца расследаванне... Божа, навошта яна гэта зрабіла? Вярэды не паменела, а дадалося яшчэ больш. Вострыя кіпці рвалі цела знутры.
У кватэры яна заставацца не магла. Неўзабаве яд пачне дзейнічаць, і бачыць смяротныя мужавы курчы — гэта звыш усякай моцы. Яна чула, як ён пайшоў назад да сябе ў пакой і рухнуў на канапу. Уяві ла, які ён будзе ў труне.
* Чалавек чалавеку воўк (лац.).
Яна хуценька сабралася і выйшла з кватэры, каб перастрэць на вуліцы сыноў са школы і паехаць з імі да сяброўкі.
РАЗДЗЕЛ 62
Гэта быў новы, ніколі раней невядомы пратэст арганізма. Чуйкевіч адчуў гэта адразу. Чаму пасля адной чаркі так доўга спаў? Цяжкая, тугая санлівасць спавіла яго. Праз нейкія прамежкі ён прачынаўся — рот быў каляны, сухі. Дацягваўся рукою да слоіка з вадою, прагна піў... Яму спалася. Было добра, спакойна і не хацелася гарэлкі. Цягам часу вады арганізм патрабаваў больш і больш.
Ен хадзіў у ванную, наліваў слоік і асушваў яго. Надвечар яго пачало ванітаваць. Сутаргава, праліваючы на сябе, піў ваду, і яе тут жа вывяргала (ён прынёс памыйнае вядро). Так ён перапампаваў праз сябе, можа, дзесяткі два трохлітровых слоікаў. Цьмянай іскрынкаю прашывалася па свядомасці думка: што такое, чым закусваў? Нічога такога, што магло б атруціць, не прыгадвалася: яблык... Колькі радыенуклідаў ці нітратаў у ім ні было б, так не падзейнічала б. Гарэлка выключаецца: не так шмат ён выпіў.
Уначы, калі ўжо ўсе спалі, ён адчуў, як справа, у падрабрынні, пачаў наклёўвацца боль. Востранькі, бы ад дроціка, які хтосьці тузае за канец. Чуйкевіч круціўся, выбіраючы, як зручней легчы, але боль даймаў незалежна ад паставы. Неўзабаве ён разросся да такіх памераў і сілы, што трываць было немагчыма.
Быццам крумкач-В сядзеў і моцнай глюгою дзюбаў у печань...
На здранцвела-непаслухмяных нагах пайшоў у залу да жонкі, крануў яе за плячо і сказаў:
— Выручай. Штосьці са мною нядобрае робіцца...
Яна спрасонку падхапілася, дзіка заверашчала, сыплючы напаўцямныя праклёны і мацюкі. Ён зразумеў, што напалохаў яе, моцна заснутую ад снатворных, і хуценька выкуліўся. Боль вар’яваў, і Чуйкевіч курчыўся на падлозе, ловячы голым целам ейны холад, запіхваў у рот край дывана. Ягоныя стогны, мусіць, чулі суседзі зверху і знізу.
КНІГІ ОНЛАЙН
