Не аднойчы забіты
Уладзіслаў Рубанаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 1994
Должно быть, названне это Недаром Пропойску дано, Должно быть, н знму, н лето Там пьют беспробудно внно. Должно быть, в Пропойске по-русскн Грешнт до конца человек й пьет, как в раю,— без закускн Под дожднк, под ветер, под снег. Под нежным влняннем женскнм Мы все до конца там допьем, М город Пропойск — Протрезвенском, На радость всех жен, назовем.
Назвалі Слаўгарадам. He важна, як яго назвалі. Важна, у якім перажылі гора. Славы гораду і праўда перапала з лішкам. Толькі ў Вялікую Айчынную ён пабачыў крывавыя баі, тысячы палеглых на берагах Сажа і Проні чырвонаармейцаў. Сталіну далажылі: маўляў, няёмка пакідаць гераічнаму гораду назоў, які ўзнік ад непрабуднага п’янства мясцовых людзей. I ў 45-м годзе з’явіўся ўказ аб перайменаванні.
Насуперак абскурантызму, свайму і маскоўскаму, навука даказала, што назоў Прапойска паходзіць
зусім не ад заганнай з’явы, а ад слоў пропасць і пропуск.
Чуйкевіч лічыў: ад чаго б ён ні паходзіў, у ім гісторыя краю, нацыянальны каларыт. I Прапойск быў адзін, а Слаўгарадаў па краіне, здаецца, некалькі.
Барацьба з адметнасцю, індывідуальнасцю была дзяржаўнай палітыкаю.
РАЗДЗЕЛ 55
Пропасць — адсюлека ўсё-ткі паходзіць найменаванне месца, дзе Чуйкевіч нарадзіўся. Вунь колькі сінонімаў у гэтага слова: прорва, бездань, бяздонне, прадонне, пройма, пролубка, праломіна, дрыгва, багна...
Дзіва што ён цяпер прапа дае, ужо не на краі, а ў самой пропасці (з нараджэння).
РАЗДЗЕЛ 56
Чуйкевіч праспаў, як у казцы, тры дні і тры ночы і за гэтыя трое сутак пастарэў не на адзін дзесятак гадоў. Такі ён вылез са свайго берлагу. Цяпер ён быў вольны і не ведаў, што рабіць. Маршрут пралёг да кавярні «На рагу». У кішэні скульсьці з’явілася пачка дзесяцірублёвак. Ён выпіў сваю кроплю каньяку, закусіў падсохлымі да жоўтай бліскучасці лустачкамі сыру і ўспомніў, што колісь тут пазнаёміўся са студэнткаю, якую звалі Ала. Яму накруцілася на мазгі думка знайсці яе. Ен ведаў той інтэрнат, у якім яна жыла. Яшчэ студэнтам у ім бываў. Ягоны сябар там падчапіў ганарэю. Інтэрнат знаходзіўся за чыгуначным вакзалам.
Вахцёрка, пажылая жанчына, з круглым тварам і вялікай, як арэх, растрэсканай бародаўкаю на кончыку носа, не хацела яго пускаць. Прыгразіла міліцыяй. Міліцыянтаў ён заўсёды пазбягаў. Рахавацца з імі было небяспечна: для іх не існавала ні законаў, ні этычных нормаў. Што хочаш з табою вычвараць — і не дакажаш. Багата прыстойных людзей ад гэтага пацярпела. Сярод іх былі і Чуйкевічавы знаёмыя.
Чуйкевіч варушыў п’янымі мазгамі, шукаючы выйсце. Хіба ён не быў студэнтам і не жыў у інтэрнаце? Запыніў двух хлопцаў, якія, расчырванелыя, узбуджаныя, вываліліся з дзвярэй. Яны абмяр-
коўвалі кінафільм «Інтэрдзяўчынка». Чуйкевіч і на падпітку не страчваў пачуцця рэальнасці і такту. Павініўшыся, папрасіў іх, каб гукнулі «Алу з сорак пятага пакоя».
Яна выйшла з ліфта, які з грукатам расчыніўся, у квяцістым мультановым халаце. Разгублена шныпарыла вачыма — шукала, хто яе мог паклікаць. Чуйкевіча яна відочна не пазнала. Ён ступіў да яе, несучы на вуснах блазенска-п’янаватую ўсмешку.
— He палохайцеся, гэта я вас выклікаў... Памятаеце кавярню на рагу вуліц?
Яна зачырванелася, прыкрыла далонню вочы; запусціўшы ў валасы кончыкі белых пальцаў, паправіла прычоску.
— Кавярню помню, а вас не... Гэтак нечакана...
«Дзе ж яна мяне можа пазнаць, калі я пастарэў раптам не на адзін дзесятак гадоў?» — падумаў ён.
— Без нечаканасцей нецікавае жыццё. I я вось нечакана змяніўся... Ты можаш мяне правесці?
— He. Дый у нас дзяўчат цэлы пакой.
—• Гэта ж добра.
— Я разумею. Але ці добра ім? Вы п’яны...
— Уразумеў. Давай тады сустрэнемся заўтра.
— He магу.— Яна апусціла вочы.
— He магу ці не хачу? — Ен быў назойлівы.
Ала маўчала. He хацела яго крыўдзіць? Яе, мусіць, бянтэжыла тое, што ён п’яны і невядома, як заўтра паглядзіць на сваё дамаганне.
— Каля паштамта. У шэсць вечара. Буду чакаць.
Адказу ад яе ён так і не пачуў. Раздражняцца, тым больш злаваць — не меў права. Умомант працверазеўшы і ўсёкшы, што да іх прыглядаецца вахцёрка, зразумеў: пара адчальваць. Іначай дачакаецца двух хлопцаў у форме і з дубінкамі ў руках. На развітанне яшчэ раз сказаў Але: «Чакаю, юная спадарыня...»
У каханні ён быў наіўны і летуценны. Думаў, што і ўсе такія. Чакаў ад людзей паводзін, якія ў яго самога, а яны аказваліся заўсёды не такімі.
Назаўтра,прачнуўшыся, адразу ўспомніў пра свой няўдалы візіт у інтэрнат. У дэталях і падрабязнасцях. Ен не сумняваўся, што Ала прыйдзе. Чаму ёй не прыйсці? Ен не сноб, не грубіян, не якісьці нягоднік. Гэта відаць. I нават малодачцы відаць. Пах гарэлкі з рота — для мужчыны не загана, а ў цяперашніх умовах як бы нават абавязковасць. Яна павінна гэта
разумець. He давяраць яму ў яе няма грунту. Тады ў кавярні яны хораша пагаманілі і ветла рассталіся. I цяпер на большае, чым на размову, на толькі самую мажлівасць пабыць з юнай істотаю, ён, здаецца, не разлічвае. Ен не здрадзіць Вераніцы, не прамяняе яе. А яна, Ала, таксама няхай падумае, чым ён цікавы і патрэбны ёй.
Адчыкаў шэсць гадзін квадратны гадзіннік на фасадзе, і Чуйкевіч зразумеў, што спатканне правалі лася. А без пятнаццаці шэсць, калі толькі ўзышоў на мармуровыя прыступкі паштамта, у ім амаль не сумняваўся. Ен пільна ўглядаўся ў людзей на процілеглым баку праспекта. Можа, яна і прыйшла дзеля цікавасці, каб упэўніцца, што ён не хлусіў, не балбатаў сп’яна, але не пакажацца. Пацікуе скульсьці з-за вугла, усміхнецца цнатліва-белазубай усмешкаю і памахае ручкаю. I правільна зробіць. Чуйкевіч зусім не крыўдаваў на Алу. Якое права ён мае яе змушаць? Ен проста спадзяваўся на нейкую лучнасць, інтарэс альбо штосьці такое. Раз не спрычынілася — значыцца, так трэба было.
Ён пастаяў яшчэ каля пятнаццаці хвіль. Азірнуўся і зыгнуўся з мармуровых прыступак. Настрой быў ушчэнт сапсаваны. He праз тое, што яго праігнаравала дзяўчына. У яго проста быў пусты вечар. Ён наўмысна нічога не задумваў на яго. У яго шмат было страчаных вечароў, дней і начэй. Здаецца, да гэтага ўжо прывык і не дакараў, як колісь у маладосці. Тады ён горка засмучаўся ад самай маленькай няўдачы, нягожасці.
У прыцемках ляніва церусіў блакітнаваты снег. Крапчаў невялікі марозік. На тратуарах сцяўся тоненькі, як цэлафан, здрадлівы лядок.
РАЗДЗЕЛ 57
А раніцаю ўспрыманне ягонае яшчэ больш абвастрылася. Назойліва, як галодная восеньская аса, лезла думка пра Алу. Мусіць, не так сабе ён шукаў з ёю сустрэчы. Так проста нічога не бывае. Розум, і праўда, тлумачыў усё рамантыкаю, быў атручаны ўкусам зялёнага змія і мог штурхаць на бязглуздыя, легкадумныя крокі. А тое, што было вышэй за яго, сядзела пад замком у падсвядомасці, цяпер вызірнула па-зладзейску на свет і сказала яму:
ты, калі б спрыгалубілася, саграшыў бы і таемна спадзяваўся, каб Ала панесла ад цябе; табе хочацца раскідаць сябе па свеце як найхутчэй. У гэтым ты бачыш Боскае наканаванне: лічыш, што пасеянае табою ўзыдзе толькі дабром, якое падмацуе сілы барацьбы са злом. Але дарэмна ты гэтак лічыш. Ты нічым не лепшы за тых, з якімі змагаўся і якія загубілі цябе. А адводкі твае будуць яшчэ горшыя за цябе. Ты — маральны злачынца і нясеш пакаранне.
Таемна ты радуешся і таму, што ад цябе зацяжарала Вераніка. I толькі рабскі страх перад дзяржаўнай структураю, да якой належыць ейны муж, прымушае цябе вагацца. Ты на кожную жанчыну глядзіш як на самку, якую трэба апладняць. I ты не вінаваты: так задумана прыродаю. Неба звязана з тваёй падсвядомасцю, яно праходзіць праз яе нябачнай плоскасцю, якая рассякае падсвядомасць усіх людзей зямлі, і кіруе. Чалавек пра гэта проста не думае. Вучылі, што ў сабакі інстынкт. He, ім таксама кіруе неба, як і чалавекам, толькі на ніжэйшым узроўні, адпаведным дадзенаму віду. Інстынкт не можа забяспечыць на кожны выпадак. Скажыце, які інстынкт — прыродны ці набыты — мог прывесці аўчарку Вясну з Сібіры, дзе яе пакінуў гаспадар, зноў у Мінск? (Пра гэты факт пісалі газеты).
Наасфера выбрала цябе і пасвяціла ў многія свае таямніцы. Табе адкрыўся духовы свет, які існуе па-за матэрыяй. Ты апусціўся ў глыбіні душы, ейны туман... Дом не будуецца адразу, перш у галаве архітэктара ствараецца праект. Карціна не з’яўляецца раптам, перш задума ўзнікае ў галаве мастака. I чалавек, яшчэ больш складаны матэрыял, не нараджаецца проста так. Перадусім у Кагосьці ўзнікае думка, ЯКІ будзе чалавек, а тады ён такі нараджаецца, ужо з доляю, напісанай гэтым Кімсьці. I вось калі зможа індывідуум якімсьці чынам пранікнуць у свет гэтых схаваных ідэй-думак, ён можа там тое-сёе пачэрпнуць пра сябе, знаёмых людзей, задуманыя падзеі... Такі індывідуум становіцца прарокам тыпу Настрадамуса.
I ты зусім не спіўся, а шчыра падумаў, што спіўся, каб растлумачыць сваё празарэнне. Ад кропель не співаюцца.
Голас: «Так. Але ты маўчы. Людзі не здольныя покуль цябе зразумець, твой час не наступіў. Яны
палічаць цябе за дурня. Алкаголь — тваё выратаванне. Усё спішуць на яго. Але не бойся. Думку забівае не алкаголь, а быт». (Ен і праўда заўсёды баяўся быць незразуметым).
Чуйкевіч падхапіўся з канапы. Ен спаў і чуў усё гэта ў сне, як нярэдка апошнім часам бывала, ці разважаў? Падобна, не спаў і чуў. Голас звінеў выразна, дакладна, выграньваў кожнае слоўца.
«Спакойна. Усё нармальна. Зараз не выходзь на вуліцу. Пачакай трыццаць хвіль і можаш смела ісці»,— зноў пачулася Чуйкевічу.
«Чаму?» — спытаў ён.
Голас не адказаў. Вушы заканапаціла тугая вашчына цішыні. Яна залівала гарачынёю і галаву. Здаецца, разломіць яе. Хоць бы якісьці гук. Прыслухаўся. Знізу, з двара, далятае: цюк-цюк-цюк...
«Прыбіральшчыца?.. Дарагая... Ты самая прыгожая ў свеце...»
Глянуў у вакно. Гэта яна, якой таемна сімпатызаваў, выратоўвае яго. У цёмнай целагрэйцы, сінім трыко з дзвюма белымі палоскамі па швах, у сіняй хустцы; на нагах лямцавыя боты з кароткімі халяўкамі. Трымаючы аберуч цяжкі лом, адколвае наледзь на дарожцы. Вялікі палец на правай рукавіцы парваўся і адтапырыўся, уздрыгвае пры кожным удары лома. На ступакі ботаў сыплецца дробная ледзяная пацяруха. Яна часта робіць перадых і азіраецца па баках. Мусіць, саромеецца, што хтосьці са знаёмых убачыць яе за такім грубым заняткам.
Чуйкевіч прымеціў гэтую маладую прыбіральшчыцу яшчэ з мінулага лета. Яна была тады ў сукенцы колеру хакі, якая шчыльна абцінала ейнае дужае цела. Зграбала на газонах скошаную траву. Па тым, як яна ўвіхалася з граблямі, Чуйкевіч зразумеў, што яна любіць і ўмее працаваць. Без сумнення, яна была дзіцём вёскі, а не кволым парасткам гарадскіх камяніц, які чахне ад ляноты і нерухомасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
