Невядомая вайна супраць Беларусі
Сакрэтная старонка сучаснай гісторыі
Віктар Сіўчык
Памер: 83с.
Мінск 1992
братнюю згоду, шю за гэтым ідзе дабрабыт, багацце і шчасце" Аляльковіч, "Беларуская дунка’’, 8, 14. 05. 1919г
. ”вілвнска,я Беларуская Рада, у склад якой уваходзяць прадстаўрозных кірункаў беларускай нацыянальнапалітычнай думкі (апрача бальшавіцкай), заўсёды стаяла на грунце незалежнасці і дзельнаспі Беларусі", (”Беларуская думка", 9, 1919 г.
... як цяжка беларускаму народу ўстанавіць свае грачіцы. седзі Беларусі палякі, літоўцы, расейцы, украінцы усе
час™ай тэрыторыі, якую засяляюць беларусы. Бела
» яЯЖлЦЬ^ Беларусь разбурана вайной. Беларусь не арга
нізазала сваёй збройнай сілы" . н
даць
Юрка
рача
непа
В ільна).
Усе суяны хо
("Беларуская думка", 46, 16.07.1919 г. Вільн^).
34
35
нацыянальнае войска абарон“ць нашы Han™"™3 ЧГ°: Т0ЛЬКІ нашав бы. абаппН|..й ,„.,„„ , ?._ ц° “ашы нацыянальныя 1 класавыя патрэнепадзельнасць і незалежнасць Белару
бы, абароніць зямлю I волю СІ". Б. Д. 14. 05. 1919, №8.
ввл1к1я'бЦ^™з^л^ХявХч«^^ БелаР^ь чакаюць новыя Гародзеншчыны, данагаемся ал напппя» МЫ' пРадстаЎн**І Вілеіппчыны і ў і ад усіх’, хГо р^^^ ад вялікіх дзярнепадзельная і ніхто з суседзяЛе сьм^ ЛоТ ’ 6 БелаРУсь была вае слабосьці, адрываль і nfnv„ . сьмеў карыстаючыся нашае часо«1 Усебеларускі ^ сябе беларускія зенлЕ Вял?Беларускую Рэспубліку Выбпяняа налажыў першыя фундаменты пад
3 езд Віленшчыны 1 Гародзеншчычы краю, з усёй
летась
неэалежнай Дзяржавай. краю, з усёй гілял Ла 'і адарваных пад час вайны ад рэшты s;: ўх\т^^ х~ =:;; ’^ «^
долю”. р * па свае" зямлі I дзяліць разак супольную долю 1 ня
зеншЧьшыаТ£ел^^ ” V1 Л^Об^^ 1 Гарод' снежні ДэХ^цыяТітвы в^ ° Расіяй, а ў 2“«р%й?рЛ^^ ^^’."^^
ххлг^^^
Згодна пастановы° В^леншчшіа8 Уя*° асобав ** пастановУ аб Віленшчыне. (кантон) павінна злучыцца зпрггімгябмя.,і^аМаКР^^ гаспадарка венскім) у адзінаГгаспалапетаГ *W^^ гаспадарствам (Колежнае кіраванне. Вядома. што пры такімЭразвязаньнГвІ°Н М“в Не3“’ = ня ў віленскія кантоне белРрусы 'де£жаГверх ТуТ^^
Далей чытаем:
дзяржа
вы? V3^SAaHTO« ’Віленшчына) (літоўскай або польскай уз яднаўся б з братняй матраполіяй.
V М^'КаВаНН? 1 ДэпУтаты~бвларусы ў сейме Польшчы
Р ■ I923 г' Прыводзіцца паведамленне Беларускага
скага *пУба Тут. у прыватнасці, заяўляецца:
Рыжекі трактат ад 18.4.21 г. быў падпісан без удзелу і
пасоль
без санкцыі беларускага народу.
2. Пытанне Віленшчыны, дзе палякі складаюць меньшасць у параўнанні з бепарусамі, ліцьвінамі і жыдамі, вырашалась аднабаксгва. Тану што ані беларусы. ані літоўцы, ані жыды у выбарах у Віленскі сойм не прымалі ўдзел.
3. Усходнія межы Польшчы па Рыжскаму пагадненню зьяўляюцца часовымі і могуць быць канчаткова ўстаноўлены ў згодзе з міжнародным правам і беларускім народам".
("Новаа жыццё", 1, 1923 г. ).
He перапыняецца спрэчка аб Вільні і ўвесь перадваенны перыяд. Многія выступледні беларускіх палітыкаў і публіцыстаў таго часу, нягледзячы на зменеішя за 60 гадоў гістарычныя ўмовы, пераклікаюцца э сучаснасцю. Яны могуць і павінны служыць жыватворнай крыніцай канцэпцый, якія жывяць сучаснае беларускае бачанне складаных праблем Вільні і Віленшчыны. Мы не сустрэлі экстрэмісцкіх поглядаў у беларусаў. Ад літоўскага 1 польскага бакоў, што ўдзельнічалі ў спрэчцы, яны выгадна адроэніваліся не толькі аб'ектыўнасцю сваіх пасылак і довадаў, але і імкненнен дасягнуць згоды бакоў. Забыццё ў наш час палітычнай барацьбы за Вілыдо, якую вялі нашы бацькі і дзяды, 3’яўляецца не толькі здрадай у адносінах да іх, але і зневажаннем інтарэсаў беларускага народа, адзінымі выраэнікамі якіх былі яньі ў той час і...застаюцца адзінымі і зараз. Эстафета палітычнай думкі была перарваная тэрорам, расстраляная ў шматлікіх Курапатах, на Калыне і ў Сібіры. Знішчалася інтэлігенцыя, спальваласл або заганялася ў спецсховішчы друкаваная прадукцыя. Толькі па дайшоўшых да нас крупінках ножна даведацца і ўзнавіць праўду пра нногае.
Як жа вырашыць праблену пераекнасці беларускай палітыкі ў абароне нацыянальных інтарэсаў? Выпаўшую эстафету і ўзняты віленцамі сцяг свабоды і тэрытарыяльнай цэласВасці Беларусі павінны падхапіць мужныя рукі. Так бачыць вырашэнне праблемы паэт з далёкага 1919 г.
"Беларусь, ты не аагінеш, Беларусь, ты не пачрэш, Волідолі не пакінеш, Ворагаў перамаяэш.
Беларусь, ты йаеш чнога Сёл, мястэчкаў, гарадоў, I дадуць яны даволі за свабоду ваяроў.
3 імі крыж свой цяжкі ўздымеш Той нядолі, што нясеш, Беларусь, ты не эагінеш, Беларусь, ты не памрэш!
к 1 я «У
В.
(Без подпісу. "Бел. думка", з, 3.5.1919 г. Вільна). Беларусэнігранты ў 20х гадах у Коўне згодны уступіць літоўскаму боЗрэшты, не "ад дабра”. Яны ў "Krunicy" прапануюць:
"Аўтаномная частка беларускай тэрыторыі (Вільня 1 Віленшчына.
С. ) у пашыранай Літве куды б лепш чулася б 1 культурна і эканамічна, чым цяпер пад цэнтралістычнай і абшарніцкай Польшчай, 1 хУтчзй вяла б да агульнага адраджэньня і ьызвалвньня ўсёй БелаРУс *
Віленскія патрыёты не пакінулі без увагі гэты "замах" ковен~ скіх беларусаў.
„ 1 калі ж гэта, на думку "Krunicy", беларускі народ маё
стаць на ногі , раз ён санахойь пойдзе на падэел, зроблены беэ яго і за яго на падставе нейкіх "Тайных дагавораў" п. Ластоўскага 1 літоўсхамаскоўскага паразукеньня? Ла таго ж с. мо жыццё зланала
36
з старой
нейк і я
расейскалітоўскі тпактят ч
літоўскім урадам край даўно востра асулзііГ ^моау п' Ластоўскага з КЛІСЯ". "жыцьцё Беларуса" 4 1925 г Ў’ л<«віны яе зраУ артыкулё "Залаты ност" чыта₽м »
™]П>антаўбвларусаў " аддаюць" Літве Віл^ч^у Ур^^ ”вКаЛЬК1
v л Р°бяць там ПВ„К1Я , У 3 беларускага боку выступапаніТл^ХЛ?*.?8”™^ Нашы эмігранты. . паніж Літвой і Польшчай існуе яшчэ і
•амі на гэтае места 1 беместа Вільня была супольнай
н“"*аУоеларусаў аддаюць" Краю ' ВІЛЬНЯЙ. бёларускалітоўскія таварыствы. юць зусім безадказныя, *прача спрэчкі аб Вільні, і.„„іт „ІТВОМ
U“," S ^оЖЯ."7“"’"^ "'р“”
і. літруская, а беларуская •
МвННа бепаРУСкай культуры дык калі аРУСЫ маюць х>ба больш правоў на гэтае культуры, чым Ліцвіны. У гэтае
Мала таго:
ДалеЙ чытаам:
культурай I дзяржаўнай і Вільня была галоўнай апірацца на гісторыю, места кузніцу сваёй
турныУГпяп^Г*3"1”10 Вільні’ такая роля яа турным і палітычным жыцьці абодвух наппяя» супольным дзяржаўным жыцьцём. — Р Дау' які павінен быў бы цясьней аб уваскрасеньня".
ў гаспадарчым, куль. ■ „ " ■ эвязаных многавяковым
суліла ёй стацца "Залатым мастом" ■яднаць Беларусь 1 ЛІтву ў мамэвт 1х
™а£1 Л,іГЎСКаа д"”ржаўнаеУпал 1 тмі, ДЗвЛЯ гэтага ' в7з^Гв“Л^^ ДЗЯ~
якая імкнецца далучыўшы да
патрэбен пераэрабіць Вільню яе добрую пало
цыю
("Беларуская Шва". 5 24.2 1926 г
^ST usr” ж,’л:г^^
праванацыяналістычнага руху Пурыцкіса ‘ СТра’ прадстаўніка шага беларусаеді^Хсазй0^^ НеКал1 на«заядлей
пачынае вызваляцца ад упл’ывай „л^°^ская палітычная думка памалу кнуўся адгарадзХ VtXX муоам^ ЯКІ 1 м"
^Хн^Гпспакойна пв₽в^ ў
нага літоўскага сойлу ў вільні 0 ічпч J к1РУнкаў ад часу так зваржаўным ідэалам уключэньнр 0 ™абвясціла было сваім дзя(Віленшчыны f часць ratiomouinwi. t ? Ітвы такога беларускага абшару лі неньшасць, раўняючы ла ігулкмя ’ ма *м беларусы прадстаўляржаве, наперадабвяшчаюч^ пШвінаў у Літоўскай дзя
1 Гародзеншчыны гэта зу'сін нр бяля^пй^ насельн*йтва Віленшчыны ны". (Гл KHirv лІтпвЛЛ» беларусы, а абмаскоўленыя ліцві
седзГ), дЫК У ™вГннм^Яп^ Клімаса "Літва і яе су
нацыянальнасці. Гэткую пал/тычну» f^n? сапРаЎднай літоўскай самага свайго стваоэн^ У Ію ЛІІОЎская рэспубліка ад
ла як у сваёй унутранай' так 1 Паследавальна 1 няўхільна праводзівай палітыкі ў адносінах Ja » Э* >ПаЛІТ^^ Заклік да но
Не ныпяпя«..Г ° х Да беларусаў мы вітаем вельмі горача"
га боку U ПаД У8аг1 аўтара 1 сапраўдныя матывы літоўска
Дзеля''ХоНЛ^бУдХ^^^ патрэбны ліцвінам ТОлькі
ЦЛГ4^^
«елі ’б^гтяйя і Р УЛЫ ШЧ»РУЮ Сымпатыю да літоўскага народа, мы ха1 Лоў^ЛіХ^”^ ‘ найбліжэйшыя адносіны паміж нашым J • родамі. Але мы не можам звужаць пытанне аб беларус
калітоўскіх адносінах да нейкае служэбнае ролі нашага грамадства ў Заходняй Беларусі адносна да імкнення ліцвінаў стацца гаспадарамі беларускае Віленшчыны. Беларусь нешта вялікшае за той кусочак нашае зямлі, аб якім гэтак доўга ўжо сварацца між сабой ліцьвіны з палякамі, жадаючы "навярнуць" яго то на Літоўшчыну, то на Польшчыну. I кы дзеля супольнае карысьці беларускага і літоўскага народаў раілі б новым палітыкам працаваць у кірунку беларускалітоўскага збліжэння". ("Голас Беларусі”, 6, 1925 г. ).
Чуецца з Еўропы "швейцарскі голас аб Вільні":
"Рэдактар жэнеўскае газеты п.Мартэн, які нядаўна прыязджаў у Вільню асабіста пазнаёміцца з "віленскім пытаннем'' у гутарках з дзеячамі ўсіх нацыянальнасцяў. надрукаваў цяпер абшырны артыкул у сваім часопісе, пасведчаны справе Клайпеды 1 ВІдьні.
Далей цытуюцца ў пераказе словы пана спадара Мартэна аб тым, што: "Пасколькі Віленшчына не зьявляецца польскай, дык яна беларуская. А беларусы ў ровнай мвры не хочуць слухань аб Літве, як і аб Польш' >Г .
"...Літвіны ня хочуць гадзіцца э Польшчай, спадзяваючыся, што польскарасейская ці польсканямецкая вайна дасьць ім Вільню. Спадзяванні Літвы беспадстаўныя. Бо калі Расія некалі захопіць Вільню, дык не дэеля таго, каб аддаць яе".
(Толас Беларуса", 9. 1925г. ).
Адкак нядаўняе горкае мінулае сведчыць аб тым, што: "за кошт Беларусі Масква ўладэіла адносіны з Літвой, яна прьізнала эа ёй Вільню і Гародню, эа кошт Беларусі ўладзіла адносіны іпая ж Насква з Польшчай^ адмовіўшыся на яе карысць ад эаходнебеларускай зямлі". ("Жыццё Беларуса" , . 3, 25.8.1925 г. ).
Польшча на гэтых землях праводзіць палітыку татальнай, гвалтоўнай дэбеларусізацыі, імкнучыся ў найкарацейшыя тэрміны паланізаваць беларускі народ, які трапіў пад польскае прыгонніцтва. Нота, накіраваная А. Чарвяковым (г.Нінск) міністру замежных спраў Польскай рэспублікі п. Скірмунту ад 21.8.1921 г., сведчыць аб пачатку крутой лініі ў адносінах да беларусаў.
“Мясцовыя польскія ўлады зачыняюць беларускія грамадскакультурныя ўстановы баз прад1яўлення якіхнебудзь абвінавачванняў, як, напрыклад, Гародзанскі (Гродзенскі) беларускі камітэт; забараняюць культурнаасветніцкую работу: са 150 беларускіх школ, што былі там раней, засталося 2...“
(Зборнік С.С.Г.Бад 1921г. )
Цікавая інфармацыя аб Вільні і краі змяшчаецца ў выдадзенай у 20я гады "Геаграфіі Беларусі" А. Смаліча.
КНІГІ ОНЛАЙН
