Невядомая вайна супраць Беларусі
Сакрэтная старонка сучаснай гісторыі
Віктар Сіўчык
Памер: 83с.
Мінск 1992
Но несмотря на все это, справедлйвость требует скаэать, что, к честй белорусов, онй стойко выдеряалй невыносймый гнет в теченйе целого ряда веков а всетакй в чйстоте сохранйлй свой яэык, обычай й весь уклад домашнего U хозяйственного быта, может быть нй одйн славянскйй народ не сохранйл max свой бытовые черты, как это до последнего временй удержалй белорусы во нногйх глухйх местах своей обшйрной эемлй. Вот почену в Белоруссйй та йлй йная релйгйя не может служйть покаэателем прйнадлежностй носйтеля этой релйгйй к йзвестноб нацйональностч. Как было указано выше, белорусыкатолйкй й бывшйе унйаты только no недоразумелйю прйчйслялй себя к полякам йлй лйтовцам, точно max же православные ошйбочно наэывают себя руссхймй в смысле велйкороссов, тогда хак no языку u no всей совохупностй свойх бытовых особенностей хах me, max й другйе прйнадлежат х особой славянской народностй, хоторую прйнято называть белоруссхой...
. . . Ны, основываясь на нйнолетных лйчных наблюденйях в разных местах Белоруссцй, е/це раэ првторяен, что этот народ, хах таковой, нйкогда не называет себя белорусамй, но счйтает себя "тубыльцамй" своего края, а обйтателям разных местностей прйпйсывает разлйчные наэванйя, хах, напрймер, жйвуцйм в лесйстой частй Белоруссйй дает названйе "полешуков", занймакяцйм полевые неста прйсвайвает найменованйе "полевйхов", йлй "лйцьвйхов", max как полевая часть Белоруссйй гранйчйт с Лйтвой й т.п. Вследствйе того, что сам народ не наэывает себя обш,йн определецным йменен й даже часто no случайнын релйгйозным прйзнакам прйчйсляет себя к чужой народностй, чуждый no языку, no всев бытовым чертам, нередко является путанйца в распределенйй народностей mod йлй йной нацйональностй.
Особеннс большую путанйцу в этом отношенйй вносят мало подготовленные статйстйкй, которые православных белорусов относят к велйкороссам, а католйков к полякам йлй к лйтовцам. К сожаленйю, все бывшйе всеобіцйе народные nepenucu чрезвычайно страдают указанным недостаткон, почему мы в настоятее время лйшены возможноста выяснйть точное колйчество белорусов".
"...ад прадэедаў спакон вякоў най засталася спадчына " ЧАСТКА ПЯТАЯ Якуб Колас
разарваная повязь часоу
Водгукі эаходнебеларускага друку
перагаво.аў з літоўцамі Vna £ 1 * ~..^м«м jr ІШП, ШГМ JI I
льШ э™нв6вларус\ая гРамД«асць I ў першую чаргу бвлавусы
„ ? u/.іаі/ г. ) Будзька дакладвае аб ходэв Справа ў тым, што літоўцы паграбавалі ад » r—^K/». Віленскую і Суваль
тоЎскаіі вядома, ні адна з іх не можа назвацца чйста л
але літоўцы ^ксама ДДмовіліся? б“^
^9І7г. )СПРаВа м1жнаР°"“ая" СВольная Беларусь" 8.' 21 ііпеня
«енар^ГТякУм ^Л Б"Р ""“Р^ае ЎРаДУ Польшчы
зямель. У п₽ыва1насР1> выказаны адносіны да беларускіх
русы*НЫГ''К^"^”! суселніх губерняў
на як/х жХР7Х^ ?*i Ўсв зенлі.
Міншчына, беларускія часпі наР°Д' значыць: Магілёўшчына,
СБеларускІ Д3° *ЫВУЦЬ У бопьшасШ бела
ВІДЫН Лзе*: "^еларускі з8^^"^ Г^^ Ф ^яхновіча ў Вільні разглядалася (у тым лікд |У® л і зо Тп'М’ спРэчка аб лёсе пры ўдзеле Польшчы і літвы але без км Нацый) як міждзяржаўная "Калі б Беларусь не была Та₽аС Навіна " I ша:
пераа усін гаварылі ббмаоусы э б^шав^ "° Ў спрове Вільві справа не вайной, а, спааэяёмся сатчпы ^ 1 э^ончылася б гэта цвіны знайшлі б сваё месца" ' С раунапраўных, у якім і лі
Ў Р»«О«. Л1г, „„„, легацыя Расіі. Умяшаннв яе е ’ павінна была абараняць дэ
біла б рашаючы ўплыў на раш/ннн лlг / цПаМа* Полыдчай і Літвой зрашчыны. Размова ж ішпя нне лігі Нацый аб далейшым лёсе ВІленаб "Паўночназахоіняй РуН«"ХлТГ10^‘ бЫЛ°Й Рас^ай ідпе^” беларусы, а не л^оўцы або палякі дл? Hac,Vb«1«TBa ™°* складалі ліся ад сваіх тзрытарыяльных nnaL« „ Расійскія дыпламаты адмовівы, што і зафіксавана ў вяпомын паЛ ”а В1леншчынУ на карысць Літні рускіх, ні ТЫМ больш беларусхіх тппм" ЭД 1207 ’92° г. НІякіх гэтага яны ў лізе Нацый прадстаўляць X п^'з^ ПаСЛЯ
Гэтая акалічнаспь дднаўленне РасіІ Р СЯ Не магл|начыта паводзіны большасці дэлегацый члінаС л^г^ЫйЦЬ » ТВЫ 1 выз' яна рукі і літоўскім дыпланатам. Л баючыся коыгыІТ Развязала мамчыся крыгыкі э рускага 1
32
33
беларускага бакоў, яны правялі інтэнсіўную апрацоўку сусветнай грамадскай думкі э мэтай абвяржэння вынікаў перапісу 1897 г. , заяўляючы ў вядомым ”Жэнеўскім мемарыяле", што беларускамоўнаё насельніцтва Віленшчыны гэта не беларусы, а літоўцы. Нядзіўна што: Гіманс унёс у Лігу Народаў новы праект аб Віленшчыне, па якому Віленшчына прызнаецца за Літвой як асобная аўтаномная правінцыя. Такім чынам, кантанальная будова Літвы, пры якой яна раз£32Л?Л?СЯ,6 на дзве часткі са сваімі асобнымі соймамі 1 ўрадам у Коўні і вільні, новым правктам Гіманса адкінута".
Толькі неафіцыйная, недзяржаўная заходнебеларуская дэлегацыя спрабавала ўмяшацца ў новы падзел Беларусі:
11,0921 г Прэзідыум Лігі Нацый прыняў беларускую дэлегацыю, якая ўручыла мемарандум па беларускаму пытанню". (Коўна
13. 09. 21 г. ) . * ■
". . . прапанова Савета ЛігІ Нацый аднаму з міністраў беларускага ўрада П. цьвікевічу зрабіць даклад 1 пазнаёміць Лігу Нацый са становішчам Беларусі.
Нам яшчэ невядомы вынікі і падрабязнасц1 размоў П. Цьвікевіча э прадстаўнікамі кіраўніцтва Лігі Нацый, акрамя заяў з 1х боку ао палітычнай падтрымцы І маральнай дапамозе беларускаму народу ў яго справядлівых і законных імкненнях. . . "
(Газета "Эхо", 221, 18. 09. 21г. ).
Выступіла з заявай і беларуская нацыянальнапалітычная нарада У.Браза. У Віленск ім пытанні нарада прызнала, што яно раэвязана Лігай НацыО беэ удзелу прадстаўнікоў беларускага народа і нават беэ фармальнага азнаямлення э яго воляй. Нарада будэе лічыць пастанову Лігі Нацый часовай да моманту склікання Вышэйшага Заканадаўчага Органа Беларусі, якому аднаму належыць права ўстанавіць паўсюдныя граніцы Беларусі. Нарада пратэстуе супраць пастаноў Лігі Нацый, прызнаючых беларусаў за нацыянальную меншасць у Віленшчыне. У адносінах Ва Літвы нарада мае пэўнасць, з нагоды векавой супольнасці палітычных і эканамічных інтарэсаў, знайсці адпаведныя шляхі да добрасуседскага гаспаВарскага сужыцця. Вільня мае быць яблыкам не раздору, але аб'яднання беларусаў э ліцвінамі".
("Беларускія ВедамасцГ, 7, 192ІГ).
У сувязі з ганеннямі на беларускую прэсу з боку польскіх улад большасць артыкулаў друкуецца ў беларускіх газетах г. Вільні без подпісаў. Вось што з’явілася напярэдадні пагаднення 1921 г. : "Беларусы Menu; усяго крычаць аб сваіх правах на Вільню, але гэта зусім не значыць, што яны адмаўляюцца ці не могуць абараніць свае правы на яе і аблягаючую яе зямлю. Цяжкія гістарычныя шляхі беларусаў, край якіх на працягу некалькіх вякоў быў полем змагання дзвюх болей дужых нацыянальнасцей: маскоўцаў і палякаў, знядужылі энергію беларусаў, ад якіх пачалі адрывацца самыя каштоўныя, самыя жывучыя элементы і Ісці ў рады байцоў таго ці іншага лагера. Русіфікацыя і палёнізацыя квітнелі на Беларусі мацней чым дзе, 1 з Беларусі выйшла нямала выдатных пісьменнікаў, паэтаў і вучоных, што аддалі свае сілы ці Польшчы, ці Расіі.
Гэткі парадак, створаны цяжкай гісторыяй, без сумнення, знядужыў моц нацыянальнага руху беларусаў, не маючых пакуль магчымасці пахваліцца пэўнай аднасіайнасцю нацыянальнай думкі. Але ўсё ж беларускі рух расце, асабліва дзякуючы падзеям цяперашняга часу, 1 недалёка тая пара, калі народ беларускі, пасля ўсіх злыдняў далёкай пройшласці і цяперашчыны, пераканаецца, што толькі ўласнай рукой і ўласным розумам ён зробіцца гаспадаром у сваёй хаце, а не батраком...
I мы. беларусы, не баімся зрабіць прапазіцыю , каб развязаць пытанне аб той ці іншай спрэчнай пагранічнай паласе спосабам пле
бісцыту. Мы надта ўпэўнены ў тым, што віленскія беларусы, мяжуючыя а ліцвінамі, не скажуць, што яны ліцвіны, а гародненскія беларусы, мяжуючыя з палякамі і ліцвінамі, не скажуць, што яны палякі ці ліцвіны. . .
Значыць мы, беларусы, гатовы пайсці да тых, хто хоча ўжо цяПер лічыць Вільню з зямлёй і розныя іншыя спрэчныя месцы нашага краю ці польскімі, ці літоўскіні, з прапазіцыяй скончыць спрэчку так, як скажа насельніцтва спрэчных мясцовасцей. Даволі анексіянісцкіх і ўсялякіх іншых авантур. Калі палякам ці ліцвінам удасца спосабам плебісцыту дабіцца прылучэння Вільні з зямлей да Польшчы ці Літвы, дык мы, беларусы, нягледзячы на тое, што Вільня заўсёды знаходзілася 1 цяпер знаходзіцца на беларускай тэрыторыі, згадзінся з фактам, але мы ведаем, што нават калі будзе верх палякаў у Вільні і яе землях, нельга будзв далучыць гэтыя мясцовасці да Польшчы, калі гродненскія беларусы і ковенскія літоўцы, аддзяляючыя Вільню ад Польшчы, не згодзяцца аддацца пад Польшчу. Верху ліцвінаў у вільні і яв землях мы зусім не спадзяёмся, бо ліцвінаў у Вільні і яе эемлях занадта мала. Для таго мы спакойна назіраем на польскалітоўскія спрэчкі за Вільню. I тым, і другім мы даём добрую раду: меней гаманіць аб сваіх правах на Вільню і землі, бо калі пытанне будзе раэвязана плебісцытам, дык гоман не паможа, калі ж сілай, дык аб чым гаманіць?
Але, быць можа, нагчына згода паміж апанентамі без плебісцыту. У такім выпадку і Польшча, 1 Літва павінны пакінуць клопат аб павелічзнні сваіх абшараў за рахунак Беларусі і лічыцца з усё больш моцным голасам беларускага народа аб сваёй непадзельнасці і дзяржаўннай самастрйнасці".
("Спор за Вільню", "Беларуская Думка", 8, 1919 г. , г. Вільня).
'Вымаганні ліцвінаў, каб віленская 1 Гродзенская губерні былі цалкам далучаны да Літвы, мы лічым несправядлівымі. 3 Віленскай і Гродзенскай губерняў могуць быць аддадзены Літве толькі тыя часткі, дзе сяляне чыстыя ліцвіны 1 гавораць палітоўску. У справах выдзялення тэрыторыі тону ці іншаму народу перад усім павінен іграць галоўную ролю прынцып этнаграфічны. За гэтым толькі прынцыпам ногуць ісці прынцыпы гістарычныя, культурныя і эканамічныя...
...У XIV, XV, першай палове XVI стагоддзяў культурна ў Вільні. пераважаюць бвларусы. Першыя друкарні Ф. Скарыны, Бабіча, Мамонічаў былі беларускімі, і вось дэеля гэтага культура Вільні заўсёды будзе дарагой сэрцу кожнага беларуса. 3 XVI стагоддзя бярэ верх польская культура, затым, з канца XVIII стагоддзя, пачынаецца руйнуючы ўплыў маскоўскай культуры, якая нічога не будуе, адно ніштожыць усё каштоўнае, здабытае працай цэльг стагоддзяў. Дзеля ўсіх такіх прычын Вільня павінна быць месцам, дзв спаткаліся бы ўсе народы, разгледзелі ўсе справы, паставілі бы такую або іншую палітычную федэрацыю адным jnoeaw надавалі б кірункі палітычнаму суседскаму жыццю. Толькі такое вырашэнне спорнага пытання можа
КНІГІ ОНЛАЙН
