Невядомая вайна супраць Беларусі
Сакрэтная старонка сучаснай гісторыі
Віктар Сіўчык
Памер: 83с.
Мінск 1992
16
Горад цэнтр дэнацыяналізацыі беларусаў
пдгямУ 1НШЫХ гарадах колькасць гараджан, якія лічылі сябе бела
юнск. пХ^РХГс^ Z^01 Такіх га₽ад°ў в"ь“, XI ў глыб стагоддзя^ б^ру^ не Т°лькі ідУчы
ным сельскім беларускім акпужэнвяч р ням ’ але 1 этнічна аднародчэрпалі хатэрЫяльХС^Ж ГЭТ“Я ГарадЫ ₽амі 1
Дз.статкова Нсігадаць V nAttaTw w
Віленшчыны складалася ў асноўным з беларусаў ЛЭЯ насельні«тва кім чынам продкамі большасці 1 Віленскім краі.
якія зявляюцца та~ сучасных польскіх патрыётаў у Вільні
Віленская катастрофа XX
Адным з самых трагічных генацыду ў гарадах Веларусі ліцы Вільні.
стагоддзя
вынікаў польскарускай палітыкі этна3’яўляецца лёс нашай старажытнай ста
На працягу большай часткі
сваёй шнатвяковай гісторыі, ад загэты славянскі горад гаварыў, пісаў і Дзяржаўнай перы^^ Тыял^ТТдЛ "^1
наючы з XIX стагоддзя, ужо як сталіца паўночназахопр '•ПаЧЫ~ РУскую мову. перапіс 1897 года фіксуе ш^ў віТ^ УС‘ ' На ПІсляСгаВЯН’ 40 " яўрэяў 1 тольк1 1 працэнт літоўціў^ 56 Пасля грамадзянскай вайны у 1919 годзе захппйобо^ У
лі адыходзяць да Польшчы 20галпвы заходнебеларускія зем
каў на беларускіх землях характарызуецца не толькГвых ПІЛСудчы' самых жорсткіх сродкай для апалячвання ЛЛ^. ? выкарыстаннем тай Фальсіфікацыяй да^х аб ЭТНІЧ^ але 1 а«Р“
пісы насельніцтва ў такіх умовах ппян г, В1давочна, што перапалітычнай мэтай абХнтав^ГппГ^^^ У ПеРш*ю чаргу, з Гэта трзба мець на ўвазе поы анЖ"^^.3"^ да Польшчы. ніцтва у першай палове XX стагоддзя 3v Л^”1''1 польскага насельшэсце гітлераўскіх войск на Польшч» Т « J“Ky На Віленшчыне. НаЗаходнюю Бела^усь паклала Ка«₽^ ЧыРВонай Арміі ў
торыі. заселенай nepXLa бела^ акупацы! вялікай тэрыБрзснкая і Гродзенска^ вХсцГ^ ча”
край. Воляю "правадыроў наполай" Т ваяводстза 1 Віленскі
™ З.ХО«„„ Ст.лін.1 „ВІус
я™™^ ,_?„„ ,„арэ„ў ™, »»'Т „ГЛ’ГХс ZZ.
раджэння да апошніх дзён, думаў на беларускай мове.
тэхніка" 199?ЬгБвЛаЧ’ Черная “ я«тва в картах" Мн: "Навука I
17
свой бег: акупацыя вызваленне, зноў акупацыя. . . у абмвн за дазвол стварыць на тэрыторыі Літвы савецкія ваенныя базы (а таксама ўлічваючы патрабаваннв Гітлера) Сталін перадае Вільню і Віленшчыну буржуазнай Літоўскай дзяржавв.
Уражаныя віленцы сталі сведкамі "захопу" свайго горада без адзінага выстралу войскамі суседняй дзяржавы. Шхто не мог у той час сур'ёзна нават мвркаваць, што гэтая падзея _ не кароткачасовы эпізод у жыцці горада, што ўвод у горад чужаземнага і зусім чужога яму воінства, апранутага, паводле сведчання відавочцаў, у "смешнае аперэтачнае адзенне" і размаўляючага на незразумелай мове, вызначыць на дзесяткі гадоў наступ новай нвславянскай гісторыі горада.
Трагічным пачаткам гэтага перыяду сталі масавая дэпартацыя і знішчэнне дзесяткаў тысяч віленцаў славян і яўрэяў у 19401950 гадах. Затым пачалося паступовае засяленне горада літоўцамі, колькасць якіх на сённяшні дзень дасягнула 50 працэнтаў.
Аднак правесці дэславянізацыю сельскіх раёнаў 1 невялікіх гарадоў Віленскага краю аказалася немагчымым. На сёння колькасць літоўцаў тут нязначная. Большая частка карэннага насельніцтва славянскага краю, якая ў пачатку XX стагоддзя прызнала сваё бвларускае паходжанне, усё яшчэ памятае пра свав карані.
Формула каланізацыі
Вясной 1990 года ў Літве публікувцца і шырока распаўсюджвавцца карта з мвжамі Літвы, што праходзяць паблізу Мінска, з дадатковым ” далучэннем" многіх беларускіх гарадоў і вёсак. Грамадзянін, які не ведае тайны правядзення такой дзіўнай "мяжы" паміж Беларуссю 1 Літвой, няжы, што праходзіць сярод зямвль, спрадвеку засвлвных па абодва бакі далёка на поўнач і яшчэ далей на поўдзень бвларусамі, здзіўлена ўсклікае:"На якой падставе?!!" А чалавек з гумарам дадасць: "I Мінск уключыць туды ж 1 будзе не менш абгрунтавана, чым усё астатняе на гэтай карце, разам з Вільняй".
Чалавек, знаёмы з этапамі "асваення" далучанага ў 1939 годэв ла Літвы Вілвнскага краю, абавязкова скажа, што " мяжа разумная. . . МІнск нельга ўключыць у склад Вялікай Літвы, паколькі рускамоўных мінчан нельга. . . апалячыць. . . Яны ўжо русіфікаваны амаль на сто працэнтаў".
" Але чаму б 1х не л1тувIзаваць?" запярэчыць грамадзянін, не дасведчаны ў нашым гістарычным мінулым. /
"Часу не хопіць, у тысячагоддзе не ўложацца", удакладняе гумарыст.
Разважанні і спрэчка трох грамадзян ля карты прывялі нас да "магічнай формулы”, як каланізаваць землі, заселвныя бвларусамі. Формула каланізацыі троххадовая. Пвршы ход (тэарэтычная база) заснаваны на атаясамліванні Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ) з балцкай дзяржавай (ВКЛ Лвтува). Другі крок паколькі бвларускія землі ўваходзілі ў ВКЛ, а Вільня была яго сталіцай, то яны могуць быць запатрабававд сучаснай Літвой, як прамой пераемніцай ВКЛ. Гэта і адбылося ў працэсв перамоў у 20х гадах паміж Літвой і Расіяй. Апошні ход заключаецца ў тым, што для ўтрынання адарваных зямвль з пвраважна бвларускім насельніцтвам нвабходна забіць яго нацыянальную самасвядомасць. Гэта дапакожа падавіць магчымы беларускі сепаратызм у Літве. Заблытаць "тутэйшых" людзей так, каб стварыць нейкі ”новы этнас”. Ідэальна было б "літув1заваць" гэтае насельніцтва, ае паколькі гэты працэс запатрабув занадта многа часу, то варта ўсямерна садзвйнічаць яго паланізацыі. Аднак тэарэтычная аснова "формулы" негрунтоўная: славянскі характар ВКЛ такі ж нваспрэчны, як балцкі сучаснай Літоўскай рэспублікі, дзе рускамоўнав насельніцтва складав каля 20 працэнтаў. Скарыстаўшы гэтую тэрхіналогію, можна сцвярджаць, што ў ВКЛ "літоўскамоўная частка"
часткI,
Л^ “ сл^=йНТ?бел^^ 6o
дзяржавв суджана было распасц! с7 на ’слав^ку^'і ^еславянску" Л0М адбыўся па эя«л‘. што на поўнач ад вільнТ У
п.л.каў J™^' ’ ""₽•»«“"■
5~~^
аднаго боку, нввялічкая rnvna ■• П сйнняшні дзень з
палітычна актыўнай пішучай УІ ппяпяяо праЎлнамУ польскіх" патрыётаў тэйшыя” люЛ і П1шучай 1 прапаведуючай эліты. з другога ” tv
5”i; “S’:1 ?“”*■ c”“««”"«» «п.р.™з"«’““ ” bi'"““ нікоў іэноў узнікшага польскага этнасу".
боку прадстаў
Новы напамінак аб старым доўгу
нак плёнам6^" НамЛ “новая" ка₽та вялікай Літвы не ДамоўлвХ^Г^^^^
V 20—V r J *
3’ яўляецца ад
У 20і7.ш7^;еТ^ На Г^ "^Дася^у^ буржуазнай Літвой. (Зусім няда^ні ЛІтяя »Л ТарНЫМ РМЫМан Рас1і 1 гэтага ганвбнай змовь/) у выніЛ%ЛпЛ ЎРачыста адзначыла юбілей Расія набыла саюзні^Лакога пагаднвння ў 20х гадах роднай Ізаляцыі, у абмвн на абяйанн? « « ГЭТЫ пе₽ыяД міжнакімі ад рэальнага жыцця гэтага оэгіёня з Я ЎЯЎЛЯЛІСЯ вельні далёсталіцай Вільняй заставалася Г склап™ Т^ БвтруСЬ са «айй анексіі з боку Літвы, ні тым бплм.іппЛІ Польшчы, не чакаючы ні яе. Дзялвнне бвларускіх зямель япЛчД Раахвотнага "ўваходжання" у енных дзвянняў паміж Польшчай і plciaV ^DU^aZ ВЫ'“ку буйных валарускую зямлю, а таксама bmhIv! Прыкла« іх агрэсіі на бвстаўнікоў Літвы таго часу падзелу зявіліся для прадўдзвл ва ўзбровным захопв ў Л1Твы было"^^0^ аННЯ' Аднак сіл на абмежавацца "агрэсіяй ча паперы' 6 недастаткова, таму давялося
так што гэтая
«6 Праўда, пагадненне было выканана « пТ ува«бле»на Ў жыцдомых прычынах Сталін (паскупПсяТ? ™ Ў «°УНЫМ абёмв. Па невяправа ўводу на яе тэры^рьпо савецііх вп^У?еРаДаВМ^ Літве эа кіх зямель. так што застаўся за ссгр ск частку зг однебеларусакупіраваных Польшчай заходнебелапугкіvДаўЖ°К Н® ^С6 абяцанае э годзе. Можна дапусціць, што менавіппя зямель атРымана ў 1939 тыя, хто вясной 1990 года перавыдаў гэ?уЮ карТу°ЎГ Жа“Л' нагалаць
18
19
ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
ЛЁГКАЯ ЗДАБЫЧА
Аэартныя гульні
Вялома, што Вільня і Віленшчына з даўніх часоў больш за 1000 гадоў назад была заселена славянскім племьнем крывічоўпродкамі сучасных беларусаў. У летапісах упамінаецца 1 ранняя назва горада Крывы горад. У нямецкай хроніцы XIV стагоддзя Вігант Марбургскі ўпамінае рускі горад ВІльна.
"Ловольно обшнрные запяся о Вяльно появляются прежде всего в летопмсях крестоносцев, в связя з мх нападенмем в 1390 г. на Внльно, когда ммн был взят я сожжен Крявой город.
...Для определенйя временй вознйкновенйя городйіда, ймеет, несомненно, значенйе самое наэванйе "Крйвой город" й вопрос его пройсхожденйя. Во всех йсточнйках, на раэлйчных языках его наэванйя сходны, а йменно — являются переводом славянского "крйвой"... Однако можно предполагать, что первоначальное его названйе могло йметь й другое значенйе. Вопрос о свяэй названйя "Крйвой" с топографйческой крйвйэной возбуждает сомненйе, так как город не стоял на какойнйбудь выдаюцейся крйвйзне. Обтепрйнятое в XIV в. обозначенйе городйіца термйном "Крйвой город", воэможно, скрывает в себе более древнее названйе, связанное с предполагаемымй основателямй этого города, а йменно с крйвйчамй. Пройсхожденйе наэванйя "крйвой" от "крйвйчй" вполне вероятно. Этому не протйворечйт также й самая йсторйя вйленскйх эемель. Древнерусское городйце Вйльно могло суцествовать как "Крйвйчгород“ уже в ХІХІІ вв., когда полоцкому княжеству прйнадлежала u часть лйтовскйх земель. Подведем краткйе йтогй:
. . . На основанйй археологйческйх данных, которымй мы располагаем, можно отнестй его основанйе ко временй ранее XIV века. ІІсследованные нанй памятнйкй укаэывают на тесную связь этого города с русскймй эемлямй. Относяцееся к XVI в. названйе "Крйвой город" можно рассматрйвать как пройсхоВятее от более древнего наэванйя "Крйвнчгород". (В.ГОЛУБОВНЧ я Е.ГОЛУБОВНЧ (Вяльнюс) Краткяе сообценяя янстятута ястормн матеряальной культуры. Язд. AH СССР. 1945 г. )
Да пачат”у XX стагоддзя, згодна з перапісам 1897 года, у Віленскім краі пражывала 65 працэнтаў славян (57 працэнтаў беларусаў + 8 палякаў) і 17 працэнтаў літоўцаў. Прычым сканцэНтроўваліся літоўцы ў асноўнын у паветах, што прымыкалі да іх этнічнай тэрыторыі. На астатняй тэрыторыі краю і ў горадзе Вільна іх колькасць не перавышала f 1 працэнта. Тым не ненш перадвавнныя ўлады буржуазнай
вЧХч^ЫГ^ выступалі за далучэннв тычная агрэсія" сталТна многія сутнасці, "дыпламалітыкі Літвы. Я гады асноўнай задачай знешняй па
тычнага ыцця пачатку казванн!.
аб пашыр£н“С?^ Л,твы ^ыўва ставіць
мель, былі звязаны з няўстойл 1 вым^тясусвднІХ славянскіх зятын рэгіёне пасля ппапягляЛ I становішчах, што склапася ў гэдоў. Нёаднаразовая аКЦЫІ 19141920 га
замацаваннем эа Польшчай захп™»«^ ? завяршылася да 1920 года
КНІГІ ОНЛАЙН
