Невядомая вайна супраць Беларусі
Сакрэтная старонка сучаснай гісторыі
Віктар Сіўчык
Памер: 83с.
Мінск 1992
Жэнеўскі мемарыал аб Літве
™я™ааН°?ЧВАННе "НЯЭРУЧНЫ* фактаў" з нядаўняга мінулага дзеля спакойнага сенняшняга садзейнічав ўзнікненню домыслаў і неабгпднт^ІТлК’пГк Ла ** ЛІКУ патрэбна »f тэрытайль^я^эны яГд ' ЯКІЯ З’яв1ліся Ў ап^ні час. Яны выказа
ны як у яўным публікацыя карты Вялікай Літвы, так і ў завуаліраУскосна, але дастаткова рашуча пра гэта гавопыпк старшыня Зярхоўнай Рады В. Ландсбергіс у інтэрв'ю "Кохсонольской
ваным выглядзе.
Ускосна,
правде” ( ад 9. 04. 911.
R<„ У На просьбУ карэспандэнта абгрунтаваць права літвы на СССР V 20 м гп^ЫНУ’ 6 ' У прыватнас«Ь заявіў:"не ўсй абяцанае ”не /й" г °» г ₽аДаД?е^а Л1тве Ў 1939“ Нагадаен. што сціплае ненскай і мі ягЛ» «°Д™ 1 Ы” белаРУс« ’« гарады і вёскі Гародненскам і мінскай аоласцей.
іх насельніцтва нв могуць служыць ні аб'ектам закулісных махінацый і што устанаўліваюць справядлівыя мвжы ляжаць этнічныя 1 гістарычныя факты,
Іншага абгрунтавання права Літвы на беларускія землі ў згадаХвоГс^Т £ ,МЦЙ віяавна, шго пагадненне альбо
дагавор самі па сабе толькі фіксуюць права.
Відавочна, што тэрыторыі ні прадметам купліпррдажу, здзелак. у аснове рашэнняў, і паміж сусвднімі народамі, ляжаць этнічныя 1 TUM ЯлкбпУ7»ЦЬ абгРУнтаванне« права, знаходзячы сваё ўвасаблённе ў тым альбо Іншын пагадненні 1 дагаворы. у
ioAn?a™ азнаёміЎшыся з тэкстам дагавора паміж Літвой і Расіяй Гароднх в?лІню ГіТ ЗН0#ДЗвМ 1 там абгрунтавання права Літвы на та?о ^cv я^Г зах°я»вбаларускія землі ў складзе Польшчы
дадатковых 1пыо|„ «Рыму^лі нас звярнуцца да аналізу
дадатковых крыніц якія адлюстроўваюць літоўскую пазіцыю.
' Я ГаДЫ У вільн1 выдаюцца некалькі брашур пвысвечаных абгрунтаванню права Літвы на Віленскія 1 ГародненскІя землі »n«nv\3 Х ' ГЭТа яакУмвнт на Французскай мове, прадстаўлены літоўскай дэлегацыяй Лізе Нацый у Жэневе ў снежні 1920 года Затым . перакладавцца і выдаецца на рускай мове ў 1921 годзе v вільн! пад назвай " Жзнеўск 1 мемарыял аб Літве" Выл^не гзтага польскай мове пад назвай "Права Л!твы на bS і вГл^ынГ Ья3=35®==» жа павінна была прайсці гэта мяжа? Цытуем ' Як
™« ЕЕІ mJ •“’“;»““ »1,™» w«
умовах, пачынаючы ч «я 1920 г, v Маскве на наступных
нава) па цячэнню оакілпчй^ в усход ад Лруці (маёнтак Сафро
24
25
робяць спробу абгрунтаваць права Літвы на Вілвнскія і Гародненскія землі, населеныя на момант падпісання дагавора (1920), згодна з перапісам 1897 г. , у асноўным беларусамі і 1х апалячанымі нашчадкам і.
"Католік эначыйь літовец"
Звернемся да аргументаў складальнікаў мемарыяла: 'Тэтыя землі ў далёкім мінулым складалі этнічнае ядро літоўскай дзяржавы. Таксама тэрыторыя былой Гародненскай губерні, якая знаходзілася на поўдзонь ад названай этнаграфічнай граніцы, цесна сутыкалася з гэтых ядром, згодна з данымі гісторыі ВКЛ. Гэта была векавая калыска літоўскіх плямён: мы знаходзім 1 зараз жывыя сляды яцвягаў, пераможаных 1 задушаных сваімі славянскімі сусвдзямі, на поўдзень ад Нёмана ў Слонімскін павеце. . . Рэлігійная аднароднасць (каталіцтва) насельніцтва тэрыторый Літвы ў асяродку этнаграфічных межаў знаходзіцца ў непарыўнай сувязі э этнічным літоўскім характарам тэрыторыі.
.. . Вядома, што ўсе рускія народнасці прынялі хрысцIянскую веру ў канцы X стагоддзя. У гэты перыяд і потым, да паловы XIII стагоддзя, літоўцы жылі асобныкі плямёнамі, пазбаўленымі нацыянальнай арганізацыі 1 выключна ў этяаграфічнчх межах.^
Сцвярджэнне аб тым, што ''ўсе рускія народнасці прынялі хрысціянскую ввру ў кашы X стагоддзя”, нельга трактаваць так, як гэта робяць аўтары мемарыяла, а хенавіта: пагалоўна ўсё славянскае насельніцтва Беларус1Л1твы на абшарах яго рассялвння ў X стагоддзі прыняло праваслаўе.
Улічваючы супрац1ўленне насельніцтва пры навязванні яму новай рэлігіі, а таксама цяжкадаступнасць многіх зямель, уяўляецца непераканаўчым тэзіс аб тых, што лідэрам праваслаўя ўдалося дасягнуць у X стагоддзі таго, для чаго добра арганізаванаму каталіцкаму руху ў XIV стагоддзі спатрэбілася больш як 200 гадоў. Калі ”працэс пераходу да новай ввры (язычнікаў Віленшчыны I Літвы. В.С.) цягнуўся два стагоддзі, а можа 1 больш", то можна ўпэўнена сцвярджаць, што ў X стагоддзі засталіся язычнікамі не толькі балты, але 1 жыўшыя побач з імі шматлікія групы славянскага (крывіцкага, або беларускага) насельніцтва. У крывічоў, жыўшых на этнакантактнай тэрыторыі Віленшчыны 1 Гродзеншчыны, меўся вельні просты спосаб захавання паганскай абраднасці 1 веры продкаў. Ластаткова было схавайь сваю этнічную сутнасць, што ва ўмовах змешвання крывічоў з балтамі, якое адбывалася на гэтых тэрыторыях, не патрабавала эначных намаганняў. У многіх славянскіх паселішчах гэтага раёна ў той перыяд меліся балтамоўнЫя прадстаўнік1, якія маглі "абвясціць сябя" не славянамі перад прыбыўшым для хрысціяніэацы! праваслаўным духавенствам, каб пазбегнуць рэлігійных змен як для сябе, так і для іншых жыхароў вёскі. Ці магла быць у той час Іншая інфармацыя аб нацыянальным складзе насельніцтва этнакантактвых тэрыторый? Гэта і спрыяла ўхіленню ад хрысцIянізацыі вялікіх груп славянскага насельніцтва аж да канца XIV стагоддзя. У выніку рэлігійны заслон асініляцыйным працэсам, калі такі ўвогуле Існаваў на ранніх этапах прыняцця хрысц 1 янства, аказ.ўся з вялікімі прабоінамі.
Акаталічванне беларусаў
Новая хваля хрысц1янізацыі (XIVXVI стст.), на гэты раз у каталіцкую веру, падтрымлівалася не толькі касцёлам, ала 1 дзяржавай. Пераварочванне у новую веру выконвалася безадносна да этнічнай прыналежнасцI паганца. Больш таго, аказваўся значны націск на праваслаўных дзеля пераходу іх у каталіцкую веру. Факты пераходу
26
UUUS6i:i ruutw nuMMMWUUW v**tiu>«n J О6Ы «MU»» 61 AC "Otu*l/ " Мй*МЭЭО9 лвж«я
Adoeojof/ Амемймй w менмвжоі/май 'яЮех wommmbYou э мехэ ывнметчнэяА юАэетемом емммоодэ 9
Размежаванне паміж Расіяй 1 Летувай паводле дамовы 1920
ад праваслаўя да каталіцтва характзрныя для большасці вядомых кня жацкіх, Хагнацкіх, шляхецкіх родаў, уключаючы вялікіх княэёў Гзта адбывалася пад націсках (выдача прывілеяў католікам) польскай каралеўскай адміністрацыі і пры актыўным удзалв езуіцкага ордэна праз яго сістэму адукацыі і выхавання нашчадкаў магнатаў 1 юных шляхцічаў.
Рэлігійная метамарфоза сярод буйных і сярэдніх феадалаў не магла не паўплываць на лёсы залежных ад іх дробнай шляхты і сялянства. Найбольш актыўным феадаламкатолікам у шэрагу выпадкаў vnaвалася пераадолець "канфесійны кансерватызм" вясковых жыхароў. Аб тым, што дзеля дасягнення гзтых ''узвышаных" мэт не скупіліся на сродкі, сведчаць пабудаваныя ў невялікіх бвларускіх вёсках цудофныя і магутныя культавыя збудаванні касцёлы.
Складаны працэс уцягвання беларускага народа ў каталіцкую рэліг‘ю' Распачаты Ў канцы XIV стагоддзя, доўжыўся некалькі стагоддзяу. У выніку гэтага на сённяшні час больш чым чвэрць жыхароў Беларусі аводле ацэнак шэрагу прадстаўнікоў каталіцкай рэлігіі ™ГУЦп бЫЦЬ аднесены да «аталіцкае веры. Аб ролі. якую адыгралі і н?«чяйЖ^ЮЦЬ адыгРЬІДаЦЬ польскамоўныя касцёлы ў пераарыентацыі зткай п?эсеЯ«еМадзін реаз₽УСКаГа НаСе"ЬНІЦт' згадвалася ў беларус
Формула "католік гэта паляк'', дзейнічала і прадаўжав дзейн стаў’ нГтоГкі "^лГ3001 ксяндзоў 3 Польшчы і польскіх шавіністаў, не толькі на Віленшчынв, Беласточчыне, але 1 на ГародненсГНупапЎ Кутх “«атпакутнай і пакуль безабароннай Белару
Да апошн«га часу адмаўляўся не толькі ўмешвацца ў маніпуляванне нацыянальнай свядомасцю свайго народа з боку царквы і касцела, але I прызнаваць існаванне гэтай праблемы. Урадавыя В Kill! Я Й III Я РУ У Я звышінтэрнацыяналізму як
™ лі™л|?На|ЦІ' Пвра? ЯК°Й ЧЬНЯНеюЦЬ надзённыя нацыянальныя дзмтя? «лопД нікчэмным і не адпаведным дзяржаўнаму маштабу іх дзеянняў клопат аб нацыянальнан самасвядомасц1 беларусаў.
А найбольш празорлівыя і бессаромныя з іх і тыя хто з Бэнтпа «асяцігоддзі кіраваў Іх " ІнпрХяналІ^ , лзеянняні на карысць вялікай дзяржавы не без падстаў меркавалі, што развітая нацйянальная свядомасць і'кансалім^хХ^нн^ ГпТГ ДЛЯ .ЦЭНТРа’ ДЛЯ ЯГ0 ланіяльных аз^на
' ваенных і палітычных інтарэсаў. Небяспечнай яна была і лля наненклатуры, якая зрабіла стаўку на службу Цэнтру.
Беларусыліцвіны
аанняДм1С^“^В»"'арЫСТаНЫ літоўскай дзлегацыяй для абгрунтаж Л тоўскай дзяржавы на заходнія беларускія эенлі звя:х: ^',M“^ '^т'~ п~ тпягі™!?!ем' ШТО ЯШЧЭ ў ХХ стагоддзі ha ўвесь свет гучьпіь назва Кпчгт пі і ДЛЯ Беларусі дагавора, заключанага ў гооалзе БрэстЛітоўску (сучасны Брэст). у 20х галах хтх орадзе
ва" ^аС?аВДЭНЦМ 3 расіі у наваколле Мінск ішла па'^^“1" белар?с^Г вёс?у “^ нядаўна перапіска сасланага ў
27
што апяваў бязмвжна любімую ім радзімуНавагародчыну ў паэмв, якая пачыналася словамі "Літва Ойчызна моя".
Да сярэдзіны XIX стагоддзя яшчэ моцная была памяць ва ўсіх слаях народа аб Вялікім княства Літоўскім, асноўнае насельніцтва якога складалі бацькі, дзяды і прадзвды гэтых ліцвінаўбеларусаў. Таму вынікі апытанняў і перапісаў, якія праводзіліся ў сярэдзіне XIX стагоддзя (калі мінула ўсяго 6070 гадоў з моманту падзелу Рэчы Паспалітай і анексіі Расіяй яе федэратыўнай часткі ВКЛ), дэманструюць яўную залежнасць ад выбранага метаду фіксацый нацыянальнай прыналвжнасці: па мове або па самавызначэнню
Складальнікі мемарыяла не прамінулі пакарыстацца блытанінай, якая мела мвсца ў пачатковы пврыяд вывучэння нацыянальнай прыналежнасці насельніцтва гэтага рэгіёна прадстаўнікамі Расійскай дзяржавы навукоўцані 1 вайскоўцамі. Цытувм стр.6: "Згодна са звесткамі, сабранымі Акадэміяй навук у 1861 годзе, ва ўсёй Віленскай губерні было 49,98 працэнта літоўцаў і 20,17 працэнта беларусаў. Паводле даных Гёнеральнага Штаба, ў гэты час было 46 працэнтаў літоўцаў і 29,4 працэнта беларусаў. Крыху пазней (каля 1884 года), паводле Рытціха, працэнт літоўцаў раптоўна (!! В. С. ) падае да 23,7 працэнта, а беларусаў неверагодна (!) узнімавцца да 46,9 працэнта. Нарэшце, з:одна са звесткамі 1897 г. , літоўцы складаюць толькі 17,59 працэнта усяго насельніцтва, у той час як колькасць беларусаў узрастае да 56, 05 працэнта".
Што яшчэ можна дадаць да сказанага? Тое, што толькі звесткі 1897 г. з’явіліся сапраўды навукова дакладным і поўным перапісам насельніцтва, дзе ў аснову нацыянальнай прыналежнасц1 прымалася мова. Усе астатнія даныя атрыманы з апытанняў і саступаюць у мвталычным 1 навуковым планах, аб чын і сведчыць адзначаная палярнасць вынікаў 1861 і 1884 гг. Відавочна, што большасць насельніцтва віленшчыны і Гародненшчыны згодна з навуковыні данымі (перапіс 1897г.) былі беларусамі, а не літоўцамі, якія у асноўным жылі на землях, што суседнічалі з этнічнай Літвой. I было б зусім слушным патрабаванне складальнікаў немарыяла прызнаць Лігай Нацый права Літвы на гэтыя невялікія тэрыторыі (у якія не ўваходзілі Hi Гародня, ні Вільня). Аднак жаданнв дэлегатаў Літвы адабраць як мага большы кавалак тэрыторыі Расійскай імперыі, што распалася ў 1917 г. , вызнаЧыла іншы план дзеянняў.
КНІГІ ОНЛАЙН
