Нёманскі фронт
15-25 ліпеня 1944 года. Баі за Гродна: аналіз падзей, данясенні, успаміны, статыстыка
Дзмітрый Люцік
Памер: 331с.
Гародня 2012
Сярод нямецкіх гістарычных даследванняў варта ўзгадаць кнігу нямецкага гісторыка РольфаХінцэ “Das Ostfront-Drama 1944. Riickzugskampfe Heeresgruppe Mitte” (Stuttgart, 1987) . Кніга заснавана на літаратуры, выдадзенай у ФРГ у пасляваенны перыяд. Варта прызнаць, што яна не страціла свайго значэння і сёння. Другой, не менш каштоўнай, крыніцай была кніга Вольфганга Ваперсаля “SOLDATEN KAMPFER KAMERADEN. Marsch und Kampfe der SS-Totenkopf-Division” (Bielefeld, 1990) . Гэта кніга выдавалася ў пяці тамах (некаторыя з іх складаюцца з дзвюх частак) з 1983 па 1991 год у ФРГ у якасці юбілейнага выдання для ветэранаў 3-й танкавай дывізіі СС “Мёртвая галава”. Непасрэдна баям у раёне Гродна прысвечана першая частка пятага тома. Нягледзячы на некаторыя, уласцівыя многім заходнім работам недахопы (адсутнасць аналізу апісаных падзей, празмерная насычанасць фактамі і г. д.), кніга з’яўляецца ўнікальнай, бо ўтрымлівае практычна вычарпальную інфармацыю пра баявыя дзеянні ўсіх падраздзяленняў 3-й танкавай дывізіі СС “Мёртвая галава”, дапоўненую ўспамінамі яе ветэранаў і фотаздымкамі.
Адным з вядучых спецыялістаў па пытаннях ваенных дзеянняў на савецка-германскім фронце летам 1944 года з’яўляецца польскі даследчык Роберт Урублеўскі. Найбольшую цікавасць гэтага даследчыка выклікае гісторыя бранятанкавых злучэнняў Вермахта і СС (такіх падраздзяленняў як 12-я танкавая дывізія, 20-я танкавая дывізія, 3-я танкавая дывізія СС “Мёртвая галава”, 5-я танкавая дывізія СС “Вікінг” і інш.). Р. Урублеўскі выкарыстоўвае пры напісанні сваіх артыкулаў баявыя данясенні падраздзяленняў 4-й і 2-й нямецкіх армій у чэрвені ліпені 1944 года. Зараз усе гэтыя матэрыялы захоўваюцца ў Дзяржаўным архіве ў Александрыі ў ЗША. Р.Урублеўскі апісвае дзеянні з дакладнасцю да роты. Акрамя таго аўтар выкарыстоўвае ўнікальныя фотаздымкі, зробленыя пад час баявых дзеянняў у нямецкай арміі. Праўда, працам польскага даследчыка характэрна іншая крайнасць практычна адсутнічае інфармацыя пра савецкі бок, што варта лічыць істотным недахопам.
Мэта гэтай кнігі максімальна поўна і аб’ектыўна паказаць дзесяць дзён баёў у раёне горада Гродна на завяршальным этапе аперацыі “Баграціён” у ліпені 1944 года. Чалавеку, які не сутыкаўся з вайсковай тэрміналогіяй, літаратурай, прысвечанай апісанню баявых дзеянняў, чытаць кнігу будзе даволі цяжка. Нажаль, абысціся без гэтай тэрміналогіі нельга. Таму, паважаны чытач, трэба будзе звяртацца да спіса скарачэнняў, які размешчаны ў пачатку кнігі. Большасць з гэтых скарачэнняў агульнапрынятая для вайсковай літаратуры. Акрамя таго, у тэксце сустракаецца вялікая колькасць населеных пунктаў, якія размешчаныя ў раёне Гродна. Карты, якія змешчаныя ў кнізе, дапамогуць Вам лепш арыентавацца і ўяўляць нюансы тых ці іншых падзеяў. Тыпы і назвы населеных пунктаў падаюцца ў адпаведнасці з рэчаіснасцю тых часоў (напр.: мястэчка Скідзель, Друскенікі, Вільна, Коўна і інш.). Некаторыя тэрміны (напр. Свіслацкі фронт) з’яўляюцца асабістай распрацоўкай аўтара. Няхай Вас не палохаюць шматлікія падрабязнасці, пералічэнні вайсковых частак і г.д. Сапраўднае даследванне магчыма толькі пры наяўнасці як мага больш поўнай інфармацыі. Толькі даследчык, які мае ў сваім распараджэнні максімальную колькасць фактаў, сведчанняў сучаснікаў, мемуараў і літаратуры можа зрабіць правільныя высновы. Я прапаную аматарам вайсковай гісторыі далучыцца да справы пошука ісціны разам са мною.
Перад сабою я паставіў наступныя задачы:
• параўнаць метады вядзення вайны Чырвонай арміі і арміі Вермахта, іх узбраенне, падрыхтоўку і страты;
• разгледзець нямецкі контрудар сіламі 3-й тд СС “Мёртвая галава” па савецкіх войсках, якія фарсіравалі раку Нёман;
• зрабіць колькасны аналіз планаў і дзеянняў савецкага і нямецкага бакоў у баях за горад Гродна, а таксама ў баях на плацдарме на левым беразе ракі Нёман і ўздоўж ракі Свіслач
• высветліць прычыны няўдач у наступленні савецкіх войску раёне горада Гродна.
У канцы хацелася б падзякаваць тым людзям, якія ў той ці іншай ступені паспрыялі з’яўленню гэтай кнігі. Вялікі дзякуй ветэрану 99-га пантоннага батальёна, удзельніку вызвалення горада Гродна Сяргею Фадзеевічу Іванову аднаму з першых рэдактараў дадзенай працы; старшыні гарадскога Савета ветэранаў Аляк-
сею Міхайлавічу Кузняцову; краязнаўцам Алесю Госцеву, Янку Лялевічу, Мсціславу Сімаку і гісторыкам Анатолю Вапу і Сяргею Піваварчыку за дапамогу ў зборы матэрыялаў для кнігі. Асаблівую ўдзячнасць хацелася б выказаць Ігару Іванавічу Іўлеву за падтрымку, мудрыя парады і бясцэнны матэрыял; Андрэю Вашкевічу, які прыклаў немалыя намаганні ў справе напісання кнігі, а таксама Аляксандру Іосіфавічу Фядуту. Дзякуй і ўсім жыхарам прынёманскіх вёсак, якія падзяліліся сваімі ўспамінамі пра падзеі ліпеня 1944 года.
Дзмітрый Люцік
Спіс скарачэнняў, якія выкарыстоўваюцца ў кнізе:
Вайсковая тэрміналогія
Савецкая армія
ап артылерыйскі полк;
Гв Гвардзейскі;
кк кавалерыйскі корпус;
зап знішчальны авіяцыйны полк;
зстабр знішчальна-супрацьтанкавая артылерыйская брыгада;
зстап знішчальна-супрацьтанкавы артылерыйскі полк;
ісб інжынерна-сапёрны батальён;
кп кавалерыйскі полк;
кап карпусны артылерыйскі полк;
азстд асобны знішчальна-супрацьтанкавы дывізіён;
арр асобная разведвацельная рота;
арс асобная рота сувязі;
амінж. бр асобная матарызаваная інжынерная брыгада;
атбр асобная танкавая брыгада;
атп асобны танкавы полк;
апіб асобны пантонна-інжынерны батальён;
ашісб асобны штурмавы інжынерна-сапёрны батальён;
ашісбр асобная штурмавая інжынерна-сапёрная брыгада;
габр гарматна-артылерыйская брыгада;
сап.бр сапёрная брыгада;
ск стралковы корпус;
сд стралковая дывізія;
сп стралковы полк;
can самаходны артылерыйскі полк;
тп танкавы полк;
тбр танкавая брыгада;
шап штурмавы авіяцыйны полк;
шад штурмавая авіяцыйная дывізія;
Нямецкая армія
ак армейскі корпус;
гп грэнадзёрскі полк;
пд пяхотная дывізія;
пмд пяхотная матарызаваная дывізія;
палп паліцэйскі полк;
палсп паліцэйскі стралковы полк;
пп пяхотны полк;
тгр полк танкава-грэнадзёрскі полк;
тд танкавая дывізія;
ІІ./«Еіске», ці IL/«E» 2-гі батальён палка «Эйке»;
1/«Е» 1-я рота палка «Эйке»;
Panzer-Aufklarungs-Abteilung (Pz. АА) танкавы разведвальны батальён;
SS-Panzer Regiment (SS-Pz. Rgt.) танкавы полк СС.
Скарачэнні вайсковых званняў:
г.-а. генерал-арміі;
г.-арт. генерал ад артылерыі;
г.-і. генерал ад інфантэрыі (пяхоты);
г.-л. генерал-лейтэнант;
г.-м. генерал-маёр;
г.-п. генерал-палкоўнік;
г.-ф. генерал-фельдмаршал;
к-н капітан;
л-т лейтэнант;
м-р маёр;
обрл-т оберлейтэнант;
палк. палкоўнік;
ппалк. падпалкоўнік;
с-на старшына;
ст. с-т старшы сяржант;
Іншыя скарачэнні:
НП назіральны пункт;
СПА супраць паветраная абарона;
СТР супрацьтанкавае ружжо;
БФ Беларускі фронт
ДАК -даўгачасовая абараніцельная кропка;
ГСС Герой Савецкаго Саюза;
СТА супрацьтанкавая абарона;
РГК рэзерв галоўнага камандвання;
PC рэактыўны снарад;
САУ самаходная артылерыйская ўстаноўка;
СУ самаходная ўстаноўка;
StuG (Sturmgeschiitz), штурмавая гармата.
Умоўныя тактычныя сімвалы
кавалерыйская дывізія
танкавы развед-
пехотная дывізія
вальны батальён
танкавая дывізія
3-цідывізіён
кавалерыйская брыгада
знішчальнікаў танкаў СС
р
пехотны полк
3-ці танкавы сапёр-
р
кавалерыйскі полк
ны батальён СС
■
танкавы полк
артылерыйскі полк танкавай дывізіі
р штаб корпуса
> пехотны батальён
РАЗДЗЕЛ 1
АПЕРАЦЫЯ “БАГРАЦІЁН”
а) Планаванне аперацыі. Сілы бакоў
Летам 1944 года на савецка-германскім фронце перавага Чырвонай арміі была відавочнай. У выніку папярэдніх наступленняў савецкія войскі занялі большую частку Украіны і Палесся, выйшлі да Прыбалтыкі.
Вызваленне тэрыторыі Беларусі пачалося яшчэ восенню-зімой 1943 г. Гэтыя аперацыі пачаліся паспяхова. Войскі Беларускага фронта вызвалілі гарады Камарын, Хоцімск, Клімавічы, Касцюковічы, Крычаў. 26 лістапада быў вызвалены Гомель. Аднак савецкія войскі панеслі вялікія страты ў папярэдніх баях, адчувалася стомленнасць. Тым больш што нямецкая абарона нарастала. He мелі поспехаў і зімовыя аперацыі (вызвалены г. Мазыр і Калінкавічы) і вясеннія наступленні ў Беларусі. Адной з прычын няўдач наступлення Заходняга фронту ў Беларусі зімой 1943-1944 гг. была яго малая аператыўнасць, расцягнутасць пазіцый. Акрамя таго, генерал В. Сакалоўскі вельмі дрэнна сябе паказаў на пасадзе камандуючага Заходнім фронтам, за што і быў адхілены ад кіравання.
У 1944 годзе лінія фронту ў Беларусі апісвала моцна выгнутую на ўсход дугу. Гэты выступ атрымаў назву “Беларускі балкон”. Захаванне нямецкай групай армій “Цэнтр” лініі фронту ў Беларусі давала ім шэраг выгод. Старшыня аператыўнага ўпраўлення Генеральнага штаба Сяргей Матвеевіч Шцеменка характарызаваў іх наступным чынам: “Ён (маецца на ўвазе фронт у Беларусі Д. Л.) мог служыць плацдармам для флангавых удараў праціўніка ў выпадку наступлення савецкіх войск на межах Усходняй Прусіі і ў роўнай меры пагражаў нашаму флангу і тылу ў паўднёва-заходнім накірунку контрдзеяннямі адсюль магло быць сарвана наступленне на Львоў і Венгрыю. Акрамя гэтага, з Беларусі можна было здзяйсняць авіяцыйныя налёты на Маскву. Нарэшце, войскі праціўніка, што займалі “Беларускі балкон”
і мелі магчымасць хутка манеўраваць па добра развітых чыгуначных лініях і шашэйных дарогах, скавалі тут даволі моцныя сілы Савецкай Арміі”6. Для савецкага камандвання існаванне “беларускага балкона” давала рэальную магчымасць паспрабаваць акружыць значныя сілы групы армій “Цэнтр”. Безумоўна, гэта была б грандыёзная аперацыя, аднак, яе ўдалае завяршэнне давала магчымасць распачаць вызваленне Еўропы.
Адным з рашэнняў Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандавання (далей Стаўка) было разбуйненне Заходняга фронту і стварэнне на яго аснове 2-га і 3-га Беларускіх франтоў. Камандуючымі франтамі былі прызначаны адпаведна генералы І.Я. Пятроў і І.Д. Чарняхоўскі. Для апошняга гэта было першае прызначэнне на пасаду камандуючага фронтам. Да гэтага генерал І.Д. Чарняхоўскі камандаваў толькі арміяй. Аднак, улічваючы яго вялікі вайсковы вопыт, Стаўкай было прынята рашэнне прызначыць камандуючым 3-м Беларускім фронтам менавіта яго. Адначасова Беларускі фронт, які ўзначальваў генерал К.К. Ракасоўскі, перайменавалі ў 1-ы Беларускі. Гэтыя крокі сведчылі аб тым, што вярхоўнае камандаванне Чырвонай арміі ўлічвала няўдачы зімовага наступлення. Будучае летняе наступленне павінна было праводзіцца іншымі метадамі. Разгледзім нямецкія сілы, якія супрацьстаялі савецкім франтам у Беларусі.
КНІГІ ОНЛАЙН
