Нормы камічных паводзін
Эміль Гакл
Выдавец: Логвінаў
Памер: 287с.
Мінск 2018
А скуль ты ведаеш, калі жыць дзесьці яшчэ ніколі не спрабаваў?
-Мне досыць з’ехаць некуды на тыдзень-два, і я ўжо бачу, што пачынаю там шалець ад ніштаватасці, ад такой адназначнасці, ад сур’ёзнасці, з якой там усе жывуць. Калі ты ўжо нарадзіўся шаўцолі, дык нічога іншага табе не застаецца, як усё жыццё трымаць іголку і да смерці шаўцолі і заставацца, бо ўсе так да цябе ставяцца, хоць ты кол на галаве чашы.
А што табе ў гэтым не падабаецца?
-Дык нудна ж! Узяць на сябе адну ролю і граць яе да поўнага распаду!
А тут?
-Тут жыццё разгортваецца так, быццам гэта нейкая камедыя або тупое італьянскае порна... Як замах на Гейдрыха ў інсцэнізацыі дзіцячага лялечнага тэатра...
-1 табе гэта падабаецца?
-Мне гэта вельмі падабаецца.
-1 што табе ў гэтым падабаецца?
-Якраз гэты тэатральны маштаб, гэтая малая прастора. Тое, як зэк тут можа сядзець побач з міністрам і наадварот. Гэтае дысідэнтцтва. Гэтае “Віця” ці “Мірык”, нягледзячы на ўзрост і пасаду... Усе гэтыя гюказкі, як нехта хадзіў на піва і гуляў у карты з прэзідэнтам...
Проста бардак.
Але вясёлы.
-А вось я з’ехаў бы адразу, калі б толькі была магчымасць! Калісьці ў мяне ў Бразіліі выйшла адна манаграфія і я мусіў туды ехаць на прэзентацыю, а паколькі тады яшчэ ў Сан-Паўлу жыў мой дзядзька Павел, дык я разумеў, што калі мяне выпусцяць з краіны,
то я ўжо не вярнуся. Але вы з Іванай былі яшчэ зусім малыя, каб я вас так кінуў, таму я плюнуў на ўсё і нікуды не паехаў. Гэта быў мой ідэал: дажываць жыццё дзесьці за мяжой, дзе мяне ніхто не ведае і дзе я нікому не патрэбны. Знікнуць на марскім узбярэжжы ці ў джунглях... Пайсці ў гэтыя мокрыя зялёныя джунглі і не вярнуцца, ніколі і ні да кога.
Павел гэта той, што праседзеў усю вайну ў амбасадзе ў Будапешце?
-Так, у партугальскай амбасадзе. Што гэта ты сёння ўсё распытваеш пра людзей, якія цябе ніколі ў жыцці не цікавілі?
Старэю.
-Старэеш, але ты яшчэ не стары, гэта вялізная розніца... Дзядзька Павел... Спачатку ён не ведаў па-партугальску ні слова, гаварыў толькі па-чэшску і па-вугорску, але за тыя пяць гадоў, што ён нават на вуліцу не мог выйсці, так прызвычаіўся да партугальскай, што пасля вайны адразу пераехаў у Лісабон, а тады з Лісабона падаўся працаваць банкаўскім клеркам у Сан-Паўлу, і там ажаніўся з негрыцянкай, на дваццаць пяць гадоў маладзейшай за яго. Так, Бразілія... А ты ж быў у Лісабоне, праўда?
Быў. Еў там рыбу-меч.
А скуль ты ведаеш, што гэта была рыба-меч?
— У меню было напісана. Я ведаю, што напісаць можна што хочаш...
-Вось!
Але што я хацеў сказаць... У мяне ёсць адна знаёмая, і яна сёлета была ў Перу...
Ты ж толькі што казаў, што Ганцы не здраджваеш.
Гэта проста знаёмая.
А што яна згубіла ў гэтым Перу, небарака?
-Хацела паглядзець, як яно там. Жыла ў нейкай вёсцы ў аднаго чэшскага мастака. А калі вярнулася, то расказвала, што там, у гэтай закінутай Богам вёсцы ў Перу на краі джунгляў, жыве маленькі хлопчык, якога завуць Гітлер.
-Гэта прозвішча?
Вось тое і дзіўна, што імя, бо ягоныя бацькі недзе пачулі, што быў сусветна вядомы чалавек з такім імем, але хто дакладна, гэтага яны не ведалі і назвалі сына Гітлер. “Гітлерыта!” так, нібыта, яго клічуць у той вёсцы. ‘Тітлерыта, збегай па цыгарэты!” і ён збегае і прынясе, бо ён вельмі добры, такі паслужлівы і сімпатычны хлопчык, яго там усе любяць.
-Я б у Перу пераехаў не вагаючыся, нават калі б там кожны другі зваўся Гітлерам, уздыхнуў бацька. Але я ўжо ледзь поўзаю, што б яны там са мной рабілі... Тады, калі мог, вы яшчэ былі малыя, а цяпер ужо я стары...
Што ты ўвеь час скардзішся!? кажу я.
— Я не скарджуся, я ж табе казаў, што нават не ведаю, як гэта робіцца.
-Ты скардзішся ўвесь час, што я цябе знаю, проста прызнай гэта!
Ну так, ты яшчэ не ведаеш, што гэта такое, калі знаёмыя вакол цябе старэюць, тупеюць, бясконца паўтараюцца і канаюць, бабы пастаянна чагосьці хочуць, але ніколі не кажуць, чаго канкрэтна, а калі ты ім гэта дасі, адразу ж цябе кідаюць. I дзеці з цябе смяюцца, бо думаюць, што яны будуць жыць інакш і лепей.
Ну, трохі я пра гэта ведаю, у мяне ёсць пару знаёмых, якім яшчэ няма і сарака, а яны ўжо ўвесь час гавораць адно і тое ж, а я ім усміхаюся і раблю выгляд,
што ўсё ў парадку, бо альтэрнатыва толькі застацца ў адзіноце. Зрэшты, апошнім часам я пачаў заўважаць, што, калі нешта расказваю, іншыя неяк бянтэжацца, і калі я пытаюся, што не так, то кажуць: “Нічога, усё добра, проста ты пра гэта ўжо расказваў заўчора...”
Ды ладна, я ж ведаю, як цябе распірае ад жадання жыць на гэтым свеце! Табе гэта заўсёды падабалася! Мой бацька таксама да самай смерці любіў жыццё; ён быў дэспатычны халерык, і хоць яго пастаянна штосьці даставала, але ў яго не было часу на нейкую там філасофію пра небыццё і ўсё такое... А ты ўвесь у яго, ён таксама бачыў у табе сябе! Аднойчы ён нават праз знаёмых дастаў для цябе вялізны набор з канструктарам ажно з Італіі...
Я памятаю, “Меркурый”.
-Так, “Меркурый”. Бацька трымаўся старасвецкага прынцыпу, што толькі найлепшае можа быць дастаткова добрым. Але калі я ў дзяцінстве прасіў яго купіць нейкую цацку, ён мяне нават не слухаў, у мяне быў толькі такі бляшаны матрос, які ўвесь час салютаваў, адно што ён мяне выводзіў; я хацеў сапраўдную стрэльбу, а бацька мне яе не купляў, тады я зрабіў сабе драўляную і калі цэліўся ёй у дарослых, шторазу гучна пярдзеў. А потым нехта данёс пра гэта бацькам, і я за абедам атрымаў такую поўху, што даўся галавой аб стол, а паколькі на стале стаяла міска з супам, то суп выплеснуўся на калені цётцы Олі, якая была ў нас у гасцях, цяпер мне здаецца, што бацька з ёй цішком таго... у выніку я атрымаў яшчэ адну поўху... Ну так, цяпер да мяне даходзіць, што ў мяне зусім не было цацак, а пры гэтым у бацькі была цэлая цацачная фабрыка! Вось такі ў яго быў погляд на выхаванне...
У мяне цацак хапала.
— У цябе ўжо так.
— У мяне была “дакота” на паплаўках, а тады яшчэ такая ракетніца, якую калі як след зарадзіць, то страляла даволі высока...
-Яе я добра памятаю, бо ты ёй разбіў шыбу, і мне давялося яе мяняць.
Прабач. А потым яшчэ ў мяне была вялікая пластмасавая падводная лодка з пнеўмапрывадам...
-Так-так, памятаю...
-Я яе вельмі любіў, але ўтапіў у жабінай сажалцы ля чыгункі...
-Ты яшчэ мяне ўпрошваў, каб я палез яе дастаць, і я парэзаў там сабе нагу, а падлодка так і засталася на дне...
-Яшчэ гусенічны трактар на батарэйках, паравы цыліндр з бляхі, два танкі адзін звычайны, такі бліскучы, а другі як нейкі аптымістычны марсаход; яшчэ вадалаз, у яго знутры на шкле ў шлеме быў прылеплены коміксавы твар адзін у адзін як у Фэрэнца Футурысты... Потым такі пластыкавы канструктар, у якім былі каляровыя дэталькі з дзірачкамі і кнопачкамі, такія жоўтыя, чырвоныя, чорныя, аранжавыя, зялёныя бананчыкі, якія так і прасіліся ў рот, і я аднойчы не ўтрымаўся і парачку іх сапраўды праглынуў. А потым тыдзень палачкай правяраў, ці яны ўжо выйшлі.
-Выйшлі?
-He, не выйшлі, мо й да гэтай пары ўсё яшчэ сядзяць унутры.
— Я памятаю, што да вайны бацька меў найбольшы прыбытак не з цацак, а найперш з манекенаў, якія рабіў для крамаў са шмоткамі... Аднойчы ён атрымаў вялікую замову ад гандлёвага цэнтра ў Сараеве, але ім былі патрэбныя толькі мужчынскія манекены, дык
бацька адправіў ім вагон мужчынскіх. Праходзіць нейкі час, і цэлы вагон вяртаюць назад. Тады ён сабраўся і паехаў у Сараева, каб разабрацца, што ім у гэтых манекенах не спадабалася. I вось дырэктар таго гандлёвага дому прыняў яго і тут жа пачаў крычаць: “Тое, што вы мне адправілі, гэта ніякія не мужчынскія манекены, тут вам не жарты і плаціць я вам нічога не буду!” “Дык а чаго ім нестае?” пытаецца бацька. “Вы яшчэ пытаецеся, чаго ім нестае? крычыць дырэктар. Ды самага галоўнага, што робіць мужыка мужыком!” “I што ж гэта такое?” бацька зусім сумеўся. А той ледзь не лопаецца ад злосці: “Як вы можаце пра такое пытацца? Вы што не бачыце?! Nema brko!!!” у сэнсе, вусаў няма... Тады быцька вярнуўся назад і загадаў усім манекенам прышпандорыць пышныя вусы, зноў пагрузіў усіх у вагоны, і ўрэшце Сараева было задаволенае.
— У яго ўвесь час былі нейкія планы, азваўся я. Ён мне яшчэ за пару гадоў да смерці распісваў, што прыдумаў нейкі патэнтавы вулей і што хоча перабудаваць гараж і вырабляць там гэтыя патэнтавыя вуллі ў малых серыях на замову...
Калі гэта было?
Я ж кажу, за пару гадоў да таго, як памёр, я быў тады ў Кланавіцах на канікулах.
Ну так, ты ж яшчэ ездзіў туды на канікулы.
Ага... Калі сюды прыпёрліся рускія, я там прабыў усе два месяцы, вельмі спецыфічныя былі канікулы, пастаянна нехта званіў, у фатэлях сядзелі нейкія людзі са збялелымі тварамі, смаркаліся ў хустачкі, пілі каву і казалі: “Але ж і сітуацыя, вось вы паездзілі па свеце, спадар Бэнэш, што вы пра ўсё гэта думаеце?”, а дзядуля махаў рукой, наліваў ім каньяк і казаў: “Яны
нас праглынулі, спрадар Скружны, гэх! Што я вам буду гаварыць, спадар Бржэзіна, гэх!” У мяне перад вачыма быццам цяпер карцінка, як аднойчы раніцай ён схапіў мяне за руку і кажа: “Хадзем!” і мы пайшлі да шашы, якая ідзе па мосце ад Уезда, па якой тады, пэўна, ужо дзён пяць з ранку да вечара ездзілі танкі.
-1 што вы там рабілі?
-Стаялі на тратуары, дзядуля трымаў мяне за руку і праз аднолькавыя інтэрвалы паўтараў: “Блчыш? Заполші гэта! Бачыш? Зтюлші гэта!”
Ну бачыш, ты гэта памятаеш...
-Так, памятаю, быццам заўчора было; гэта ж быў першы раз, калі я бачыў сапраўдныя танкі, я проста ашалеў ад іх, маторы раўлі, дым валіў, танкі лязгаталі адзін за адным і канца ім не было! Мы стаялі там да вечара, дзядуля гразіўся ім кулаком, а я ўпотай, каб ніхто не бачыў, махаў рукой... Памятаю аднаго маленькага вусатага афіцэрчыка ў гэтай іх пляскатай фуражцы, якую ён зусім на патыліцу ссунуў, ён усё азіраўся на нас з транспарцёра і не мог дацяміць: дзед кулаком пагражае, а малы махае...
-Табе ж ужо дзесяць было, ты ўжо мусіў разумець, што да чаго, назіраць...
— Я і назіраў! Як усе лавіравалі, як стараліся, каб і напіым і вашым, як бясконца трындзелі пра нешта там з чалавечым тварам і пры гэтым абсерліся аж па вушы, і ў нас дома таксама, маці з Пэпам увесь час насіліся з нейкімі ўлётксшг і пры гэтым хваляваліся, каб не заўважылі суседзі, а мне ўсё гэта было агідна. Я быў рады, што дзядуля пагражае, гэта было хоць нешта, але ж мне гэтыя танкі проста дзіка падабаліся, таму неяк само сабой выйшла, што я ім махаў... Дзядуля ўрэшце падняў з тратуара каменьчык і неяк
КНІГІ ОНЛАЙН
