Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
КАРАСЬ м. рыба Ciprinus carastus5 карась.
КАРАТЕЛЬНЫЙ, карны. Карная выправа.
КАРАТ м.усх. адзінка вагі для дарагіх камянёў, між 3 і 4 гранаўі карат.
КАРАУЛ м. людзі пастаўленыя да пілнаваньня; будынак дзе памяшчаюцца пілнуючыя чаго людзі; варта, вартаўнг'к, вартав«ць.
КАРАЧНТЬ што, каго: адпіхаць, адсуваць назад; наўзадзь пхацца; атступаць, не датрымліваць словаі паўзьці ракам, скукярэчыўшыся; вакрачыць, вакрачыцца, вокрач, вокраччу, вокрачма. Вокрачмя ўпхнуўся, ўпоўз у хату. Чаго-ж ты вакрачышся калі гэткі сьмелы. Вокрач дамоў прыпоўз, зн. ракам.
КАРАЧУН м. міт. мужское уасобленьне сьмерці (жаноче—Марва), цар цемры і падысподнай) зімовы паварот сонца 12 сьнежня5 мерат.
КАРГА ж. варона.
КАРДА ж. драцяная шчотка з збубьбямі праткнутымі скрозь скураную капку, да часаньня воўны, a такжа да надзіраньня кутра(ворсы) на сукне; грымпля, грэбліцы, гроблы.
КАРЕ ср. франц. шыхт войска чатыракутнікам, абліччам на ўсе чатыры староны.
КАРЙКАТУРА .V. фр. рысунак які па зьместу выражае насьмешкуі карыкатура, карыкатурны, сьмешны; карыкатурнік, хто рысуе карыкатуры.
КАРІАТНДА ж. грэцк. будаўніч. выабражэньне чалавека пастаўленае замест стаўба (кал/омны)) карьятыда.
КАРІЙ масьць, чорны, кары. Кары конь, карыя вочы.
КАРКАС м. франц. шкілет, кодаб чаго) драцяная форма дамскага капелюшаі суклгт. Навесь якую дзярміну, цілахмат на суклёт, вось табе і будзе патароча, пужаць верабьёў з канаплёў (Боркавічы). Каб добра трымаўся стог трэба сьпярша паставіць суклёт і намасьціць падвалу ды ўмацаваць стажар (шосгп).
КАРКАТЬ, крычаць падобна варонв! каркаць,
гаргаць, гракаць. Гаргаюць вароны ў гайку (Дзісна).
КАРЛНК .w. карштук, карштяты, карштавлць; карузьлік (Смал), курцік.
КАРЛУК м. рыбі клеіі; дарук.
КАРМАН м. мяшэчак нрышыты да вопраткі; кішень, кішанковы, кішзншчык, кішанковы злодзей; капсыль (Глыбокае).
КАРННЗ м. аздоба на сьцяне, на мэблях выступам; гзымс, рзмза, рэмзік. Шафа з чорнымірэмзамі. Трэба набіць рэмзікі на акяніцы.
КАРПЕТКА ж. нлзутка.
КАРТА ж. нарыс часьці зямлі, мора, неба; кдрта.
КАРТЕЛЬ ж. фр. вызаў на двубой (паядынак)і вызаў.
КАРТЕЧЬ ж. зборн. набой зложаны з многіх куль) картача, картачніца, картачны.
КАРТМНА ж. маляванае выабражэньне ў фарбахі малюнак, малеўны.
КАРТОН м. тоўстая папера; гартон, картон Гартонаўка твая размокла.
КАРТОФЕЛЬ расьціна Solatium tuberosum; бульба, бульбяны, бульбачка. Першапачаткова азначала наагул каранёвыя жаўлакі, а цяпер немаль выключна ядомую расьціну—б^льбу.
КАРТУЗ м. летняя шапка з казырком; шапка.
КАРЦЕР м. лац. вязьніца ў вучомных установах; катух.
КАРЬЕР м. КАРЬЕРА ж. фр. дарога, шлях, ход, жыцьцёвыя дасьціжэньні; язда ва ўвесь разгон; карьера.
КАРЯГА ж. судзіна с кары, лубу; лубка, лубянка.
КАСА, КАССА ж. склад на грошы; касса. Пішацца з двумя с дзеля адрожненьня ад касы.
КАСАТКА ж. ллстаўка—вонкаўка
КАСАТЬСЯ чым да чаго, прыкранацца, кра-
наць, датыкаць. 1ы не датыкай не кранай гэтай снрабы.
КЛСАТЕЛЬНО датычка, датыкаць, даткнуць.
КЛСЛТЕЛ)>НАЯ лінія мат., простая датыкае крывой і не перасякаючы яе адыходзіць далей; да-шчная.
АЛСАТЕЛЬНОСТЬ, датычнасьць.
КАСНРОВАТЬ плстанову, касавяць касйція, касацгйны.
КАСКАД м. фр. вадавал.
нАСТОРОВОЕ МАСЛО, Oleum ricini; рыцына.
КАСТОР ;л. адмеяа сукна; пуховае сукно, пуховы капялюш зьбіты бытцам з бабровага пуху.
КАСТРЮЛЯ ж. р< ндаль.
КАТАВАСІЯ ж. ірмосы, якімі пакрываюцца песі-ні канону; ў штодзеншчыне: свдрка, таўпарня, склока.
КАТАКОМБЫ ж. мн. лац. падземныя ходы, мейсцы нахову; пячэры, пячэрскі.
КАТАЛЕПСІЯ ж. доўгае, падобнае да сьмерні амленьне; агульнае аняменьне ўсяго цгла часам з захаваньнем сьвядомасьці; каталепсія, кіталептык.
КАТАЛОГ м. рэестр, сыпс.
КАТАПЛАСМА ж. лек. прыпарка.
КАТАРАКТ м. вадавал з вялікай вышыні; сьлепасьць ад патускненьня крышталіка; катарлкта.
КАТАТЬ што па чым, качаць, качацца, каціцца, качаньне, качалка, качулаа, каціць, коткі, коткасьць.
КАТОІС м. да качанькх бялізны, качалкі, маглі; маленькае колка, якое прырабляюць пад мэблі, колкі; расчышчанае мейсца на лёдзе, каўзгль, скоўзьніца; гарнітур, 2 пары колаў да калёс, скот.
КАТАСТРОФА ж. грэцк. пераварот, пералом гі бель; катастрофа.
КАТЕГОРІЯ ж. грэцк, аддзел, парадак рэчаў; катэгорыя.
КАТЕР м. аднамачтавы вацаплаў; стружок.
КАТЕХНЗНС м. пачатковая, аснаўная навука хрысьціянскай веры; катэх/зм.
КАТОЛНК м, КАТОЛНЧКА ж. хто вызнае рыма-каталіцкі абрадак; каталгк, каталгчка, каталгцкі.
КАТУШКА ж. круглячок да навіваныія нітак; шпуля, шпулька; цэўка нацаўкл.
КАУРЫЙ татар. масьць каня; буллнЫ. Сіўі:а— бурка, вешчая буланка.
КАУЧУК дрэва гарачых краеў, сок яго; іумілястыка, гумілясны.
КАФЛЯ ж. печная плінта узорамі ці гладкая, найчасьцей паліваная; кахля.
КАФТАН м. татар.; жупан.
Хваліцца жупанам
Ды перад сваім панам;
Німа у пана
Такога жупана. (Ром.).
КАЧАЛКА ж. калыска, гойдаўка, калыбка.
КАЧАТЬ што, ківаць, калыхаць. калыблць, гойдаць. Зубу мяне ківаецца. Дзяцей налышуць у калысцы ці гсгйдаўцы. Зямля скалыбнулася.
КАЧЕЛН, калыска, арэлі. Калыску веійаюць на вяроўках, а арэлі на аглаблех і ў нізе іх маецца толькі адна напярэчка, на якой можна вагамі .'таяць.
КАЧЕСТВО, якасьць, якасны, якасьлівы. Мяе патрэбен ня лік а якасыіь. Дкой яісасьці іпвае тавары. Цана дарагая, але добрая якасьць.
КАЧКА на моры, гойдаўка, гойдае, чагойда ла. I дзень і ноч цябе вада гойдае аж на сэрцы млосна. Як гайдані гойдаўка ўверх, а пасьля ўніз.
КАЧНУТЬ што, гойднуць, хібнуць, калыхнуць.
КАША ж. агульн. слав., каша, кашка, кашпы, клшнік, кашавар, кашаед.
КАШЕЛЬ м. празябная хвароба якая выражаецца сутаржным выдыханьнем; кашаль, клшляць, кашлянуць, кашляньне. Кашаль не хвароба, гарбуз не ягада.
КАШНЕ нескл. фр. цёплая хуста на шыю; шалік.
КАШТАН м. дрэва Fagus castanea; каштан.
КАІДЕЙ м. міт. эпітэт мужскога уасобленьня сьмерці, цара цемры і падысподнай; таго-ж самага парадку эпітэт што і карачун. У нас вядомы дзенедзе пад найменьнем-эпітэтам—мерат (па аналёгіі з жаночым уасобленьнем—Марва, Мара). Слова кашчэй, кашча выводнае ад нашага „касьць" бруд гідасьць і „косьць”, мярцьвец, труп, вымаўляюць: касьцей, кастым, кастыш падобна як эпітэт сьмерці: кастуся.
КАЮТА ж. фр? пакойчык, каморка на вадаплаве; у падзьвіньні пакойчык-хатка на ганкох і на стругох называюць йайка.
КАЯТЬ каго, (хаяць) ганіць, асуджаць; карыць.
КАЯТЬСЯ, прызнаваць свой праступак; жалець таго што зрабіў; каяцца, кдяньне.
КА0ЕДРА ж. грэцк. падвышэньне з якога гаворяць казаньні ў гьвятынях; выкладіюць навукі ў школах, гавораць прамовы на сабраньнях; катадра.
КВАДРАТ м. роўнастаронны чатырабочнік; квадрлт, чатыракугнік.
КВАКАЦЬ, крычаць ква-ква, падобна качкам, жабам; квакаць, квактлць. Аб жабах кажуць яшчэ крахаюць, крэкчуць.
КВАРТА ж. мера цеклацяў: адна восьмая часьць вядра нашай меры; кварта.
КВАРТАЛ м. лац. чвёрць, чатыракутнік гарадзкіх домоў абмежаны вуліцамі; квартал, агранец. У другім агранцы за рынкам, зялёны. дом (Байсагола).
КВАРТЕТ м. лац. музыка на чатыры галасы або чатыры інструманты: квартзт.
КВАРТНРА ж. (ад лац. qvarta--4ambipw), патоўпішча да жыцьця людзей; некалькі пакояу становячых адно жыльлё ў доме, для аднэй сямьі; гаспода. У даўнай нашай актовай мове ужывалася заўсёды слова гаспода, гэтае слова мясцамі датрывала і дагэтуль сярод мяшчанства; мне прыходзілася яго чуць ад жыдоў у Вітабску.
КВАРЦ м. крамяністы камень, лбо дзікі крэмянь; крэмянь. квлрц.
КВАСІЯ дрэва Quassia amara; брузэлія.
КВАС м. агульн. слав. квас, квасы, квасны, квас/ць, квашан/на, квасьнік, квасьніца, квасьна, квасаварня, квлскасьць квасіцца, кваснуць, квашн/ца, накрыцыіё з палатна на дзяжу.
КВАСЦЫ мн. м. соль Alumen; галун.
КВАШНЯ ж. дзяжа.
КВННТА ж. італьян. усякая пятая нота з ліку сямі; апошняя найцян^йшая струна ў скрыпцы; аб ноце квшта; аб струне рымка.
КЕГЛЯ ж. ням. точаны стоўбік да гульні: іх ставяць дзевяць і зьбіваюць палкай—бітком; краглі, чурк/. Гуляць у чуркі.у краглі.
КЕДР м. хвойнае дрэва Pinus cedrus', кедр.
КЕЛАРЬ м. мніх які пераховуе манастырскае дабро або займаецца сьвецкімі справамі манастыра; ключнік, канапар.
КЕЛІЯ ж. грэцк. пакойчык для мніха у манастыры; келятка, кгляць, келятмік. Келятка сьвятой Прузыны ^Полацак).
КЕЛЕЙННК м. манастырскі слуга; келятнік, стопнік, слугар. Ен быў келятнікам у манастыры.
КЕПН ср. фр. суконная шапка; кяпурка.
КЕРАСЙН м. адно з наймён ачышчанага выкопнага клушчу; карасіна. Мясцамі называюць карасіну, што ужываеіша да лянпаў—газа. Зьбегай у крамку купі гаэы. Як думаеш, солі купіць трэба, газы—трэба, зялеза—трэба, a 3 чаго?!..
Кесарь—Кнновар
256
КЕСАРЬ м. тытул рымскіх імпэратараў; цэсар. Аддай цэсарава цэсару, а богава Богу.
КНБНТКА павозка з будкай на гнутых абручах— балагола; пераноснае жыльлё кіргізаў кібгтка
КНВАТЬ агульн. слав. ківаць, кіўнуць, ківацца, кіў, ківок, ківу/н, ківач, ківайла, к/вы, кімігі. Ен абы толькі на вуліцў ды на ігрышча, дзе кімігі ды скокі. Годзі ўжо гэтых спацішка кімігаў (ківаў і міганьня). Нямому толькі на ківы што скажаш. К і в у н о м называюць паказчы палец: пястук, ківун, даўгай, пярсьцец, мезяны (Кабыльнікі).
КНВЕР м. вайсковая шапка з цьвёрдай скуры плосмаверхая; к/вар.
КЯВОТ, КІОТ, скрыначка да сьвятых ікон; гэбрайцы пераховывалі табліцы закону у кедравай скрыні убранай золатам; скрынка, скрыня. Скрыня ўгоды.
КЯДАТЬ агульн. слав. кідаць, к/нуць, кідацца, кіданьне, кідок, кгдзь, кідны, к/дкі, к/дчывы, кгдкасьць.
КНЗНЛЬ м. дрэва і плод Cornus mascula дрон, драноўнік.
КНКАТЬ, КНЧЕТ (лебедзь), кіпкаць, кіпча. Чайка кігіча, згінь ты куліча.
КНЛЬ м. ісподны брус вадаплава які творыць еярэдзіну днішча, ён выдаецца сьпераду палазом; стаяк, хрыбет; рэбры з бакоў называюць—апругамі.
КНМВАЛ м. або КНМВАЛЫ м. архаіч. музыкальная прылада дзьве масяжовыя талеркі, якімі бьюць адну аб адну; цымбалы. Цяперашнія цымбалы gaзываюцца тым-жа словам, але гэта іншы, струнны інструмант.
КЙІІЖАЛ м. восграканечны абастаронна восгры нож; корд, кордзік.
КМНОВАРЬ ж. выкопнае ярка чырвонага колеру; цынобра. Купіў цынобры маляваць сьцены.
КНПА (ад купа), куча зьвязка, пук; купа; аб паперы рэза.
КйПАРНС м. дрэва Cupressus sempervirens кіпрыс, кіпрысовы. Кіпрісовая ікона. рэзьба.
КНІГІ ОНЛАЙН
