Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
ОХРА ж. чырвона-жоўтая зямельная фарба; вохра, вохрыць, вахраваць.
ОХРАНЯТЬ што, каго, абаховываць, абасьпячаць.
ОХРАНА ж. абахоў, абасьпека.
ОХРНПЛОСТЬ, хрыпка, хрыпаты, хрыпун.
ОХРОМНТЬ каго, акульгавіць, кульгавы, кульгаць.
ОХРУСТАЛНТЬ што, акрыштдліць.
ОХУЖДАТЬ каго, што, агуджаць, гудзіць.
Згудзілі маю работу.
ОХАТЬ, стагпань, крактань; нохаць
ОЦАРАПЫВАТЬ каго, абдзіраць, абдзёр, абдз^рстаў сабе рукі.
ОЦВ"ЬТАТЬ, аквітаць, аквітаньне, акв^цьце, акветаўка.
ОЦ'БННВАТЬ што, ацаняць, ацзна.
ОЦ'БПЕН'БТЬ, адрантвгць, асьцербнуць.
ОЦ'ЬПЛЯТЬ ійто, акружыць ланцугом, вартай, акружаць, акаляць
ОЦ'БПЛЯТЬ, навешываць; апавгшываць, абвешываць Крамнік абвесіў дзьверы таварамі.
ОЦІіП м. рагатка на дарозе, а такжа асьвер пры студні; acbBfp, касарга, застава.
ОЧАГ м. под для вогнішча; агмгнь, вогмішчаПалажы загнет на вогмішча. Кавальскае аоімішча завецца гарном. Зьбілі под пад вогмішча.
ОЧАПНТЬ што, перасьверыць.
ОЧАРОВАТЕЛЬНЫЙ, чароўны, акудны.
ОЧЕВНДНЫЙ, ачав/сты, ачав/сьтасьць.
ОЧЕЛОВ'ЬЧЕНІЕ, ачалавечаньне.
ОЧЕНЬ прысл. вельмі. Вельмі добра Вельмі многа, мала. Вельмі, ня вельмі,—нятое каб надта, але хачу есьці.
ОЧЕРЕДЬ, пазьменная радоўка аднаго за другім; чарод, чародны, чарадаваць, чарадоўка; радоўка. Ці гэта ўжо мая радоўка на работу?
ОЧЕРЕТ укр. чарот, чаротнікі трасьнгк.
ОЧЕРЧНВАТЬ што, акрэсьляць, абрысовываць.
ОЧЕРК чаго, дбрыс; нарыс.
ОЧЕРСТВЬТЬ, ачарсьцьвгць; аскарзць; заскорбнуць.
ОЧЕРТАНІЕ ср. абрыс.
ОЧЕСТНТЬ гасьцей, ачаставаць.
ОЧННЯТЬ алувок, астругаць; само мейсца аструганае называецца—борк.
ОЧНПОК укр. чапгц, чыпак.
ОЧКН, акуляры; акулярнік, похва на.акуляры.
очко на дрэве, пучок; нупырок, апошняе больш адносіцца да завязі кветкі'
ОЧКОВАТЬ дрэвы, прышчапляць.
ОЧКУР м. укр. паяс, завязка пры штанах; матуз, матузы.
ОЧНУТЬСЯ са сну', прачхнуцца, ачунуцца.
ОЧУВСТВОВАТЬСЯ. ачухацца; ачуняць, ачунацца, ачунак.
ОЧУДНТЬ каго, зьдзівіць, уразіць; акудзіць, акудны, акудлівы.
ОЧУТНТЬСЯ, апынуцца.
ОШАРАШНТЬ каго, агалошыць, аглушыць
ОШЕЙННК м. ашыйнік.
ОІЦЕЛОМНТЬ каго чым; аглушыць, спаталыжыць.
ОШЕЛУДЙВ'ЬТЬ, ашалудзець, апаршывець.
ОШНБНТЬСЯ, памылгцца, памылка.
ОШПАРНТЬ; абварыць.
ОШТРАФОВАТЬ ням. аштрафаваць.
ОШУРКН вытапкі сала; сквдркі.
ОШШУЮ слав. левую, ляв/цу.
ОІЦЕЛКАТЬ што, аблузгаць
ОІЦЕТКННТЬСЯ. наставіць шэрсьць; насторшыцца.
ОІЦУЛНТЬ зубы, ашчырыць, вышчырыць.
О1ЦУШ,АТЬ, пачуваць, почаў, почаўна, пачовісты.
п.
ПАВНЛЬОН м. франц. летняя прыбудоўка да дому; прыдомак, прымень.
ПАВЛНН м. птах Pavo cristatus; павун, павун/ца, павук, пава, павіны.
ПАВНА, праток, ручэй на балоце які рэдка замярзае, гэта выплывы рэк і рэчак; патока, паток.
ПАВОЛОКА ж. стар. дарагія прывозныя тканіны, асабліва шаўковыя; павалока.
ПАГУБА ж. загуба, згуба; г/бель, паг/бель, папбельны.
ПАДАТЬ агульн. слав. падаць, пддае, паўшы, падкі; падзь, мейсца якое праваліўшыся ці дзе Hernia правалілася; падзежа; пддла, падл/на, сьцерва, труп палай, здохлай жывёлы; пажа, падзгжа, паданьне, падыханьне жывёлы; пасьць, правал, зеў; плстка, западка, лавушка на мышэй; падучая хвароба, эпілепсія.
ПАДАЛЬ, труп паўшай жывёлы; падл/на, падла; сьцб’рва.
ПАДЕНІЕ, падзежа, ішданьне, спаданьне.
ПАДКІЙ да чаго, квапны, сквапны, сквапл/вы.
ПАДУЧАЯ хвароба, эпілепсія, пры якой чалавек час ад часу падае без памяці ў сутаргах; пад_учая, пад>чка, кадук (смал.).
ПАЖНТЬ ж. пожня або поле дзе пасецца статак; паша, пасьвіць.
ПАЖ м. фр. хлопчык арыстакратычнага роду на ўслугах у пануючай асобы; паж.
ПАЗ м. вузкая і доўгая шчэль, глыбокая разора на цеслярскіх, сталярскіх і другіх вырабах; жалу-
біна, жалонка, жалубіць, жалубнік; паз, пазок, пазаваць; шпуга, шпугаваць.
ПАЗУХА ж. мейсца паміж грудзьмі і вопраткай над паясом; заглыбленьне паміж грудной клеткай і рукой, расійск. „мышка": пазуха, пдзушка, пазушны, пазушына. Атагрзў зьмяю за пазухай. Палажы люльку за пазуху. Паха, падпяха; заўлоньне. Вазьмі \хлеба ^заўлоньне. Атагрэў зьмяю заўлоньнем. Пахаваў ўзаўлонкі.
ПАЙ м татар. часыіь, дзель у складчыне, ў сябарстве, ўтаварыстве> бонда. бондаўка. Ужо Чэчот (.Piosnki wieSniacze z nad Niemana i Dzwiny' Вільня 1846 г,). ў слоўнічку даложаным да вышэй названай яго кнігі зрабіў памылку ў тлумачэньні слова ,бонда“. За Чэчоіам абмылку паўторыў Насовіч; за Насовічам пайшлі іншыя, як прыкладам, выдаўцы кнігіпраф. Янчука („Нарысы па гысторыі беларускае літэратуры. Старадаўны пэрыод". Менск 1922 г. (дзе слова „бонда', ў вынасцы, тлумачыцца так:—„бочка, кадь, (укр. бодня), дзе хаваецца асабістая маемасьць і хярчы; часамі значыць, выслужаная ўласнасьць—зямля'.
Слова ,бонда‘ вельмі пашыранае на ўсім абшары Беларусі і даўно ўжываецца ў беларускай нісьменнасьці. Гэтак, у „Судзебніку Казіміра, выданым у Вільні В. Кн. Літоўска-Беларускім Казімірам, 29 лютага 1468 году, пішацца: „Аколй чйй паробкйукрадуть што у кого... колй первоеукрадеть йно его не вгьшатй. а заплатйтй бондою его; а не будеть бонды, йно осподар его за него заплатать, а паробка сказнйтй *) й пробйтй’. (Янчук, Нарысы па гістор. бел. Літ. стр. 49).
Гэты тэкст „Судзебніка' для нашага народу і цяцер саўсім зразумелы, бо і сягоньня яшчэ аплата парабка бывае траякая: а) аплата бондай, б) умоўленай сумай грошы і бондай, в) толькі грашмі, гатоўкай. Трэба думаць, што даўней, пры натуральнай
*) Слова—казна, казьня ўжывалася ў старой Беларусі ў значеньні ,кара"; ,Прабіць“—знача кляйміць прабіцьцем дзіркі на вуху або поздры.
гаспадарцы, аплата працы прадуцтамі зямлі была найболей пашыранай формай; цяпер гэта форма сустрачаецца толькі мясцамі, як перажытак. Пры разрахунку з парабкам .бондай", за яго працу ў гаспадара, робіцца умова аб тыМ, якую часьць ураджаю атрымае парабак за вядомы пэрыод працы, або якая часьць зямлі будзе дадзена парабку на яго долю. Парабак дае толькі сваю асабістую працу, гаспадар дае зямлю, інвэнтар, харчы і насеньне. У меншых гаспадарках,—на адну, дзьве, тры сахі,— найчасьцей, парабак вытарговуе, як „бонду* сабе, часьць ад агульнагаураджаю, часам нават, пры умове на 2—3 гады, ў парабкаву ,бонду" іддзе часьць і прыплоду ад скаціны. Гэта форма аплаты наемнай працы ў народзе вядома пад яазьваньнем „служыць з бонды“.
Другая форма—аплата парабка грашмі 1 бондай, да нядаўна яшчэ была вельмі пашыранай, а ў малых гаспадарках практыкуецца і цяпер. Mae яна галоўным чынам на мэце „шчырасьць* у працы „старэннасьць" і „прыхільнасьць' увайшоўшага ў сямью чалядніка. Калі гэта парабак, то яму, акром пэнсыі гаспадар „застарэннасьць* абяцаедаць „бонду’ бульбай або збожжам; каіі наймаецца дзеўка, то ей даецца „бонда” зазвычай ленам ,на кашулі", калі — пастух, то яму як .бонда' паступае парасё ці ягнё. У гэтым здарэньні „бонда' зьяўляецца дабравольным наддаткам да пэнсыі найміту, для захвоты яго »да шчырай працы’.
У сялянскіх семьях, асабліва вялікіх семьях, дзе жывуць разам, на ненадзеленай гаспадарцы жанатыя браты, кожды працаздольны семьянін мае сваю „бонду* ў агульнай гаспадарцы. Падрастаючым дзяўчатам засяваюць гарнец, другі лёну ,на палотны", акром таго даюць у ,бонду* цялушку, парасёнка. У прыпадку выхаду замуж,— ,бонда* дзяўчыны зьяўляецца яе пасагам, ею самой запрацаваным. Падрастаючым хлашюм даюць у „бонду' гадаваць жарабёнка, а ўзросламу .дзяцюку" даюць мерку, другую збожжа на яго безкаятроіьныя выдаткі. Пры падзеле братоў, ,бонда* падзелу не падлягае.
Пры пячэньні хлеба, з паскорбкаў дзяжы, гаспядыня лепіць маленечкую булачку, якая завеіша „бондачка” г. зн. піражок, які традыцыйна пячэцца на долю пастуха выходзячага ў іюле—„пастуская бондачка”, „каб лепш пасьвіў“.
У гаспа іарках, дзе практыкуенца хатняс рэмясло, напр. бондарства, пі выраб лыжак, пайміт, за падмогу ў гэтай рабоне, дастае „бонду" вырабамі, паводле яго „пранавітасыіі“, незалежна ад гадавой платы.
„Бондай" кождага семьяніна, ў нашых сялян, зьяўляецца яго адзежа, часам рамесьленны інструмант. Слова „бонда“ гэткім чынам тясуецна да ўсякіх рэчаў і прадуктаў, абазначаючы іх выключнасьць з агульна-сямейнай ўласнасыіі.
У часе гэтай вайпы нашы сяляне, разумеючы саму істоту слова, ўжывалі, саўсім ііравільна, слова „бонда“ замест, нічога іх сэрцу і розуму не гаворачага, расійскага—„ііаёк“. Атрымала бондэчку і г. п. (Барыслўскі павет, а такжа качя Орніы).
Што датыча слова „бодня", то яно у нас мае больш разьвітыя формы чым у Украінцаў, у якіх маецца толькі адна форма для абазначаньня вялікага бондарскага начыньна. Мне здаецца, што больш правільна „боднар“ чым „бондар”. Бо „бадніна" агульнае назьваньне .начыньня бондарскай работы, „баднаўё", зборнарнае названьне боднарскіх вырабаў.
ПАКЕТ .V. франц. кувэрт, агортка з паперай у ей; спокладак, спокладзень.
ПАКМ прысл. зноў, ізноў. Ізноў зробіш, ізноў пакараю.
ПАКЛЯ ж. атрэпыія лёну і пянькі; пакульля, пакульны; пакляваць, затыкаць шчэлкі пакульлям.
ПАКОВАТЬ нямецк. складаць у скрынкі, зьвязываць у трокі; спакладаць, спакладаньне, спаложаны, спаклддка, спакладчык, спокладак, спокладзень; пакаваць, пакаваньне, апакоўнік, пак. Спалажы бутэлькі ў скрынку. Узяў чатыры спокладні на воз.
ПАКОСТЬ ж. поскудзь, паскудзіць, паску/днік; плюгаўства, плюгавасьць, плюгавіць, плюгаўнік, плюгаўка. Плыгаць, скакаць падобна жабе, поўзаць як вужака.
ПАЛЛАДА ж. грэцк. багіня вайны.
ПАЛАДНН м. лац. рыцар гонару.
ПАЛАНКЯН м. драгі, нас/лкі.
ПАЛАТА ж. намет, наметка (не намёт); шацёр. Аткрыў акно, гляні на двор: на тваім дварэ стаіць шацёр навюсенькі, бялюсенькі (Вялікодн. n.). А ў полі, а ў полі татары стаялі, татары стаялі, наметы стаялі (нар. песн. Новагр. п.).
ПАЛАЧ м. той хто выпаўняе сьмяротны прысуд; кат; катаваць, біць, зьдзекавацца падобна кату, прыстаўленаму на даўнейшым судзе мукамі дабыць прызнаньне.
ПАЛЕВЫЙ франц. колеру саломы, бледнажаўтаваты; палавы палавгць.
ПАЛЕННЦА ж. укр. пірог, піражок, перапгча.
ПАЛЕОГРАФІЯ ж. часьць архэолёгіі; навука аб старадаўных літарах і спосабах пісаньня; палеогрлфія.
ПАЛЕСТННА ж. жыдоўск. палестына. У перакладзе азначае—бацькаўшчына.
ПАЛЕЦ аг. слав. палец, пальцы, пальчаты* пальчаткі, рукавіцы с палыіамі. Названьне пальцаў на руках: вялікі або nянu,юxJ сцаказны, сярэдні, пярсьцяк, мезяны. На нагах; вялікі або сту-. пель і чатыры малыя палюхі.
КНІГІ ОНЛАЙН
