Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Вось і сёння я на мосце толькі сам: рабочая ж пара, пагодны дзень і ўсе — на полі. Гляджу, як унізе, перад самьім мостам, там, дзе глыбей, боўтаецца дзятва — адна малеча. Дае нырца, выплывае наверх, пырскаецца, і як у гэтых пырсках ламаецца на аскепкі сонца. Дарослыя ж будуць купацца-мыцца ўвечары, калі сцямнее і можна будзе лез-
ці ў ваду голым, без трусікаў — такіх рэчаў тут ні ў кога няма.
Яна таксама — бачу па ёй — хацела б плёхацца разам з малымі, каб толькі ў тым купеле былі адны дзяўчынкі і не было хлопчыкаў. Яна стаіць там, унізе, на беразе, і прыглядаецца — дзіўна! — якраз да хлопчыкаў, асабліва калі яны, голыя і загарэлыя, вылазяць на бераг. Час ад часу — я гэта бачу — яна кіне на мяне неўпрыкмець свой сарамлівы погляд. Але я сябе не выдаю, што прыкмячаю гэта. Яна там, унізе, на поплаве, не адна — з ёю гусі, цэлы статак. У руках трымае доўгую хварасціну — кіруе ёю гусей. На галаве ў яе гарыць чырвоны банцік, коскі звісаюць да пояса. Зірк — як у Божай Мацеры: выразліва ясны, кідкі і як бы задуменна-засмучаны. Гэта калі яна глядзіць прама на цябе. Зіркне ж збочліва — як апаліць. Яна ўся пайшла ў матку — у маткі ж таксама лахматыя, з роскідам, бровы, чорпыя, як воранава крыло. 3-пад іх зораць на цябе прадонныя вочы, гулліва-мітуслівьтя. Завуць ейную маці Хімай. У Мокрым яна адна такая. Гавораць, што свой пачатак Хіма ўзяла ад маладога цыгана-ганчара, што ездзіў па ваколічных вёсках з гаршкамі і, бывала, спыняўся нанач у ейных, Хіміных, бацькоў. Дачцэ ж, хоць яна й пайшла ў матку, дадаліся яшчэ й бацькавы рысы — выйпіла прывабная харашуня, іцто й стаіць вось цяпер перада мною ўнізе з статкам гусей і хварасцінай у руках.
Мой знаёмы, пастаўігік Вяркееў, з якім я сябрую, неяк сказаў мне, што ў ягоным трэцім класе сярод дзяўчынак — яна самая прыгожая, хоць і не самая паспяховая і што з ёю трэба эаймацца дадаткова. (Бацькі вучняў казалі мне, што Вяркееў спаміж настаўнікаў найбольш адукаваны чалавек, хоць дасюль у гэтым я не мог перакапацца.)
Вяркееў угледзеў мяне на мосце. (Ён чакаў майго прыезду, пытаўся ў бацькі, калі я буду.) Імчыць з горкі ад школы. Вітаецца:
— Што й ты пасвіш гусі з маёй Дусяй?
Гэта мяне абышло — якая яна яго? Што толькі вучыцца ў яго? А зрэшты, якая яна мая? Таксама ж не мая. Але ўсё-такі я не ўзлюбіў, што Вяркееў — мот — назваў яе сваёй, ды яшчэ наўзверх Дусяй. Дасюль яна была для мяне толькі «яна», без якога-колечы імя, як сымбаль, a цяпер яна была названая Дусяй, і гэтая канкрэтнасць як бы развянчала яе. Але гэта глупства. Вунь яна ўзняла хварасціну — пагнала далей паўз рэчку сваю гаману і штосьці заспявала, мне падумалася — на развітаннне са
мною. Як бы там ні было, я ўпэўнены, што яна спявае не для сябе, а для некага, і той «нехта» — цешу я сябе — гэта я, хоць і лаўлю сябе на тым, што ўсё гэта — хімера, хачу верыць, што я ўсё-ткі здольны ацэньваць рэчы рэальна, бачыць іх у сапраўдным святле. Ды зноў жа я хачу, каб рэчы выглядалі прыгажэй, як яны ёсць на самай справе. Мне падабаецца падманваць сябе.
Гусі не надта слухаюцца яе — хутка, як качкі, уцякаюць у рэчку, гагочуць, як ашалелыя, б’юць паветра крыллем. Яна канчае спяваць, пачынае — гэта відаць па ейнай паставе — гаманіць з імі. Наіўная, угаворвае іх, непаслухмяных.
Гэта ўжо каторы дзень, як я прыкіпеў да гэтага моста — падоўгу стаю на ім, быццам любуюся хараством вясковага наваколля: жытам, што тут жа, побач, направа ад нашай школы; нашаю рэчкаю; ветраком (налева ад мяне), што аігусціў крылле, задумны ў сваёй нерухомасці; a яшчэ далей — трыма стройнымі вязамі на даляглядзе. (Усё роўна, як я ні маскуюся, можна заўважыць, што я стаю тут не так сабе. Але няўжо можа нехта падумаць, што я любуюся ёю? Баюся, што магу праслыць дзіваком.)
Вяркееў мне перашкаджае — усё не адыходзіцца. Балбоча і балбоча. Яму, кажа, некуды дзецца — заняткаў у школе ўжо няма, на лета нікуды не паехаў, прападае ў Мокрым. Асабліва не па сабе яму ўвечары. Да дзяўчат пад хату дзеда Мельніка, куды япы збіраюцца пасля працы і дапазна валтузяцца з хлопцамі, Вяркееў не ходзіць — кажа, «грубая матэрыя», хоць, як я пазней пераканаўся, ліпне да гэтай «грубай матэрыі». Ён, кажа, любіць толькі дзявочыя галасы. Любіць, як яны спяваюць, як іхныя песні ў вечаровай ядранасці пакрываюць прастору на некалькі кіламетраў наўкруг, як, пачуўшы іх, у якой-небудзь суседняй вёсцы адгукаюцца ім сваёю песняй. Дрэнна толькі, кажа, што перашкаджаюць дзяўчатам хлопцы — іпчыплюць іх, і тыя тады верашчаць да знямогі. Але іх, дурніцаў, сцішаюць хлопцы, каб яны не перашкаджалі спаць дзеду Мельніку.
Далёка сваіх гусей япа не пагнала — вяртаоцца ўжо назад да моста. Яна тут круціць іх цэлы дзень. Пабачыўшы, што я стаю тут не адзін, а з Вяркеевым, ейным настаўнікам, закрычала на гусей. Чаму ўсё-ткі ён назваў яе «сваёю Дусяй»? Я хацеў ужо загаварыць з ёю, але вось прыбег ён.
— Загляньма ў сельсавет, зачараваныУ — і бадай не пацёг мяне, узяўшы пад руку.
Да сельсавета ад моста не болей як трыста — чатырыста метраў. Побач сельсавета — сельпо. У будынку сельсавета месціцца і нашая пошта. Там жа сядэіць і фінагент, мой далёкі сваяк. Сельсавет і селыто, з невялікай паміж імі добра падмеценай пляцоўкай, і становяць наш «Цэнтр». Побач гэтага «Цэнтра» стаіць і ейная хата. Гэтаю хатай і капчаецца вясковая вуліца. Сюды, у «Цэптр», прыходзяць сяляне з ваколічпых вёсак — пачуць повасцяў, купіць штонебудзь або й проста «па людзей паглядзець і сябе паказаць».
Насустрач — бачу — ідзе ейная маці. Можпа сказаць — бяжыць. Босая. Рыхтык цыганка. Або не — грачанка. Я вызваляюся з-пад апекі Вяркеева і гатовы ўжо быў прывітацца з ёю, Дусінай маці, як яна апярэдзіла мой памер і сама — яшчэ здалёк — прывіталася першай, выразна скіроўваючы сваё вітанпе да мяне. Вяркеева яна як бы й пе прыкмячае.
— Чула, што прыехаў, а не бачылася яшчэ,— і падае мне руку.— Заўсёды ж, як прыедзеіп, бяжыш, коцішся з горкі сюды. Ці нешта ўжо забыўся на нас?
«Бяжыш, коцішся з горкі»— гэта ў яе азначае месца, дзе стаіць пашая хата і адкуль я «бягу, качуся». На правым, вышэйшым, беразе рэчкі пашая хата й сапраўды выглядае як на горцы — узнятай, паднесенай, асабліва калі глядзець на яе знізу, з моста. Я, калі трзба было ў сельпо, у сельсавет або яшчэ куды, сапраўды пе йшоў, а бег праз мост — якога не мінеш — і Хіма, маці Дусі, магла бачыць мяне, бягучага, у вакно з свае хаты.
— Я ж усім і кажу,— недарэчы гаворыць яна, штб гэта за Масееў сып — не ходзіць, а бяжыць і пры сустрэчы, ласкавы, кожнаму скажа «добры дзень!»— і старому і малому.
Гэта яна ўжо гаворыць як бы Вяркееву, а мне чамусьці сорамна, што яна гаворыць гэта, пагатоў пры Вяркееве.
— He бачыў мае Дусі? — зноў звяртаецца да мяне. (Напэўпа, пазірала, глядэела з вакна свае хаты, як я тырчэў на мосце, і думае, мусіць жа, бачыў ейную — хацеў падумаць маю — Дусю.)— Ды не дзе дзенецца — знайду. Накарміць жа трэба. Худзенькая яна ў мяне. Бялюткая, дармо што чарнушка — на адным малацэ жывець.
Развітаўшыся, яна паімчалася шукаць Дусю, а мы па-
спяшаліся ў сельсавет. Вяркееў кажа — прыехаў з раёна нейкі ўпаўнаважаны.
Вяркееў адчапіўся ад мяне: нырнуў у сельпо, там — я ўпэўнены — ён раздушыць разам з кааператарам паўлітэрка, балазе цяпер у крамцы ні душы, значыць, цэлая раскоша для п’янчужак і іншых прыхлябацеляў, уключна з самім старшьпіёіі сельсавета. Бывае нават, што япы зачыняюцца, каб ніхто не перашкаджаў ім «разгавецца», як яны ахрысцілі выпіўку на хаду.
Я застаўся адзін пасярод вуліцы, не ведаючы, куды мне пайсці. Сельсавет і розныя ўпаўпаважаныя мяне пе надта цікавяць. Я аглядаюся назад, ці не гоніць дахаты гусей Дуся. Яна не мінула б гэтай дарогі, дзе я стаю цяпер,— гэта якраз дарога да яе хаты. Да Вяркеева — пе ведаю чаму — у мяне варухнулася непрыязь, а то й варожасць, і мяе трэба было неяк збавіцца ад такога пачуцця. Я хацеў заглушыць гэтае пачуццё стрэчаю з ёю. Я ж і стаяў на мосце, узвышаў сябе ёю, каб утаймаваць у сваёй душы разлад, які я адчуў, прыехаўшы з Менску, разлад, што паўстаў у мяне ці то ад чытаппя розпых — у тым ліку забароненых — кніг, ці таму, што мне ў вёсцы няма чаго рабіць. Я ўжо адарваўся ад яе. Я не гарадскі і не вясковы. Я не магу глядзець на сваіх бацькоў і на сястру, як япы ўбіваюцца ў калгасе па агульпых работах. Праўда, як я прыехаў з вучобы да хаты, бацьку ўжо не пасылаюць кожны дзень з касою, даюць лягчэйшую працу — відаць, лічацца са мною.
Бацька з маці ўвечары валочаць на сабе барану, абрабляюць за хатаю свае соткі. Мяпе пе чапаюць. Я магу не рабіць, я ўжо госць, я нібы ўжо чужы, і мне ад такога адчування не па сабе. Мяне шкадуюць, але вонкава гэтага не выяўляюць
Чытанне — я й на канікулах заўсёды чытаю — чытанне перарабіла мяне, наставіла на нейкі іншы, больш ідэальны свет, на болып прыгожае ў свеце, я знаходжуся ў пошуках гэтага летуцепяага свету. Адсюль з’явілася патрэба ў ёй.
Вось і яна сама — мусіць, маці паклікала яе на абед, і яна гоніць гусей дахаты. Яны, паслухмяпыя цяяер, ідуць стройнаю чародкаю самі — іх не трэба падгапяць. Яна йдзе за імі ўслед. На адлегласці бачу яе — засяроджаную, спакойную, стройную, з коскамі і бапцікам, у лёгкай сукенцы. Бачу яе, невясковую, пібы закіпутую сюды аднекуль з болып прывабнага свету.
Яна заўважыла, што я стаю на ейнай дарозе. Узрушанасці не паказвае — ідзе лёгкай, роўнай паходкай. Гусі, дайшоўшы да мяне, загагаталі, абмінулі, нібы якую перашкоду, што трапілася на іхнай дарозе. А яна сама проста ідзе на мяне — збочыць не можа. Дайшла. Ужо ля мяне. Побач. Думаў, затрымаецца, нешта скажа. He. Лёгка ўсміхнуўшыся, пайшла. Я гукнуў яе, і яна ўжо зводдалі памахала мне рукой.
Невядома адкуль узнікла на дарозе і ейная маці з травою ў фартуху — наскубла дзесьці, мусіць, для свае каровы.
— Нясу во сваёй Красульцы. 3 поля прыходзіць галодная. Рыкае. Глядзіць мне ў вочы, ці не дам чаго. Сваёй Дусьцы б’ю масельца, каб расла здаровенькая і прыгожанькая. Можа, калі табе нявеста будзе. (Засмяялася.) Ці ў цябе мо гарадская завялася? Пайду. I стары ж мой жджэ мяне там. Ага, наш Ягорка прыязджае. Табе таварыш будзе — вучыліся ж у школе разам. Заходзь да нас.
3 канцылярыі сельсавета вьгіішаў фінагент Даўгаль. Каб маці не сказала, я не ведаў бы, што ў нас ёсць такая радня. Здароўкаецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
