Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Куды мне дзецца цяпер? Я прапаў. Як мне паказацца на вочы бацьком? Што яны падумаюць? Шануюць, шкадуюць, вераць у маю чысціню.
Гэта ўжо пе першы выпадак са мной. Было ўжо і раней... Сямігодка, у якой я вучыўся, была за дванаццаць кіламетраў ад нас, і я прыходзіў дахаты толькі на выхадпыя. У панядзелак рана, з хатулём за плячыма, вяртаўся назад у сваю школу. Калі было разводдзе, бацька, надзеўшы боты з высокімі халявамі, прыносіў мне харч сам — маці баялася, каб я, замачыўшы ногі, пе прастудзіўся. Амаль кожны раз — туды і назад — са мною разам хадзіла ў тую ж самую школу адна дзяўчына з Мокрага Другога, старэйшая за мяне па пару гадоў. Заходзіла да нас у хату, калі была гатовая ў дарогу раней, як я, чакала, пакуль мяне збярэ маці, і мы, ужо гатовыя, выходзілі з хаты, накіроўваючыся ў нашу далёкую школу. Або я заходзіў да яе, чакаў, пакуль яііа збярэцца. I так узапар колькі год. Я лічыў яе прыгожай, паважаў, і мне як бы пе хапала яе, калі я не бачыўся з ёю. Па дарозе ў школу мы ўвесь час няспынна гаварылі, у нас заўсёды было пра што гаварыць. Мы ішлі і праз лес, і праз поле, праз сенажаці, пераходзілі рэчку — прыгожа было, лёгка, асабліва вясною. He чулі сваіх хатулёў за плячыма. Аднойчы, калі мы вярталіся з школы дамоў (была якраз вясна), яна (яе звалі Наташай), з кветкамі ў руках, што яна назбірала па дарозе, з нейкай асаблівай пяшчотай развітвалася са мной перад нашай хатай, і мая маці бачыла ў вакно гэтае пашае развіташіе. Невядома, што маці здалося. Толькі, калі я ўвайшоў у хату, маці адразу папрасіла мяпе за стол, дала есці. Я бяруся за лыжку і ем. Маці то падыдзе да стала, пакладзе нешта, адыдзе, то зноў вернецца. Я гэтага не заўважаю — гэта для мяне звычайна. Ды чую — маці нешта сказала: я не ведаю дакладна, што яна сказала, але мяне тое пачутае раптоўна апякло, абдало ўсяго гарачынёю, градам пырснулі слёзы. Кінуў лыжку, выскачыў з-за стала: маці ўпікнула мяне Наташай. I я перастаў разам з ёю хадзіць у школу.
Я цяпер разумею, як аберагала мяне маці, баючыся, што, недасведчанага і неспакушанага, мяне можна лёгка спакусіць. Вось тое самае і з Агапкай. Дурнота, і ўсё.
Расчулены, бягу куды вочы глядзяць. Забягаю на могільнік, што недалёка ад нашае хаты. Там высокія, гонкія сосны. Такіх соснаў нідзе няма. Таемны шум-гоман. Услухайся ў яго. Гэта табе яны шэпчуць, гамоняць. Пытаюцца, ці ты з імі заадно, ці ты чуеш іх. I я сапраўды чую іх, ад іхнай гамонкі мне лягчэй. Я прыракаю ім, спагадным, што я чысты, і ад мяне чыстага, япы прымаюць споведзь. Я спавядаюся перад імі і яшчэ... перад маці. Я ўпэўнены,
маці ведае, які я — спакуслівы, але не спакушаны... Нехта ўсё-ткі зваліў тут сасну. Падаючы, яна памалаціла драўляныя крыжы. Угары, дзе яна даставала сваёю галавой неба, цяпер прагаліна: адышла адна з сясцёр і болей не вернецца. Можа, таму гэтак тужліва шумяць сосны.
Шыбую да моста — можа, яна там. He, няма. Няма ні яе, ні гусей, ні хлаігчукоў. Яны купаліся, калі пякло сонца, цяпер жа яно нізкае, і купанне скончылася. Можа, яна на астраўку з гусямі? Але нашто яна мне. He, мне яна патрэбная. 3 яе я зрабіў казку. Ад гэтай казкі харашэе мая душа, яснее, расце, удасканальваецца. Але што гэта я пляту? Гэта ж зусім не тое, што я хачу сказаць. Гэта ж літаратура, а літаратурай не выкажаш душы, усё будзе толькі прыблізным, а значыцца, несапраўдным. Будзе літаратура. У мяне няма адзіных, сапраўдных слоў. Усё гэта толькі цьмяны адбітак іх. Я не люблю сябе за сваю няздольнасць адтварыць найменшы рух свае душы і, можа, таму, што не магу гэты рух улавіць і ўсведаміць. Ты хочаш быць абсалютна праўдзівым, хочаш сказаць пра сябе ўсю, поўную праўду, а не можаш — усё-ткі нешта хаваеш. Баішся гэтай поўнай праўды. Думаеш, калі скажаш, тады ўжо не будзе цябе, гэта будзе ўжо нехта іншы, не той, кім ты сябе выстаўляў, цябе разлюбяць і пакінуць, ты проста перастанеш быць чалавекам. Няўжо чалавеку трэба маскавацца, каб быць чалавекам? Думаю, што так. Я, напрыклад, адкрыты чалавек, нават больш, чымся трэба, і таму часта станаўлюся лёгкай здабычай іншых. У кожным разе ўсё, што я цяпер пішу,— гэта толькі напаўпраўда. Поўная тады, калі я выварочваю сябе, крытыкую, адмаўляю сябе, не баючыся паказаць самае адмоўнае ў сабе.
Я ў нашым «Цэнтры». Тут сёння пуста. Праўда, сельпо адчынена — ідзе рэвізія. Ці, дакладней, кааператар рыхтуецца да рэвізіі, махлюе, хоча, калі прыедуць рэвізоры, выкруціцца, паказаць, што ў яго ўсё чыста-гладка. Тут жа і фінагент — дапамагае. Гэты ўбачыў мяне. Выходзіць.
— Шкадую цябе, таму і гавару. Чуў, што ты не ўправіўся з «Лістом Сталіну». Кажуць, каб не Вяркееў, быў бы поўны правал. Сход быў бы сарваны, і ніякіх подпісаў пад «Лістом» не было б. Гавораць, ты чытаў «Ліст», а сход смяяўся. Нейкі ты нехлямяжы... I чаго ты тырчыш тут. He змываешся. He разумею.
Адбрыў і пайшоў назад, у лаўку. Адкуль ён даведаўся пра той сход? Вяркееў цюкнуў?
Сонца зніжаецца павольна, але прыкметна. Калі паста-
іш з хвіліну ціха, бачыш, што яно асядае. Вятрак на ўзгорку ўвесь у золаце. Гарыць. Як падсвечаны. Ціха стаяць задумнай сцяною на левым баку рэчкі жыты. Вечарэе...
Да Вусціна не пайду. А куды? Дахаты? He. Праходжу паўз Дусіну хату. Забачыўшы мяне, стукае ў шыбіну ейная маці і рукою паказвае, каб я зайшоў. Заходжу — прыехаў Ягор. Два гады пе бачыў яго, з таго часу, як ён паехаў у Віцебск у ФЗУ. Вітаемся. Але хто гэта яшчэ з ім? Ягор, радаспы, вясёлы, знаёміць мяне. Яна называе сябе Эмай. Значыць, нетутэйшая — гарадская. У нас такіх імёнаў няма і не можа быць. Хачу дзеля ветлівасці сказаць нешта Эме, але не магу — не выходзіць. Я не чакаў тут ніякай Эмы.
— Праходзь, праходзь, даражэнькі,— гаворыць мне Дусіпа маці.— Я ж табе казала, што прыедзе паш Ягорка, дык, бачыш, і прыехаў. I не адзін, бачыш, а і з пявестай— свадзьбу будзем спраўляць. Яны ж зразу і ад’яжджаюць. Прыехалі паказацца нам, старым, а там і наўцёкі. Во як, мой ты даражэнькі. Хацелі толькі запісацца ў сельсавеце, a я не — свадзьба! Была б царква, дык і ў царкву... Ды іпто ета я загаварылася? Праходзьце, чаго ета мы ў парозе стаім? Каб жа я знала, літру купіла б. Цяпер ужо лаўка закрыта. Ты недзе, стары, прыхаваў... ёсць у цябе недзе бутылка якая? Гналі ж нядаўна. He выпіў жа ўсю.
Эма загаворвае з бацькам Ягоркі, прыглядаецца да Дусі. Ягор дастае з свайго куфэрка нейкія рэчы — падарункі для маці і бацькі. Я стаю і гляджу. Дуся чакае, што дасць брацік ёй.
— Табе дасць нешта Эма.
Эма выцягвае з свайго багажу (яны яшчэ не распакаваліся) прыгожую блузку:
— Надзень-ка, ці падыдзе.
— Скінь жа перш кашульку,— сказала Дусі ейная маці.
Дуся не слухаецца.
— Ну, пасля прымераець. Сароміцца Масеевіча. Грудкі вунь пайшлі ўжо,— сказала Хіма.
Узяла з рук Эмы блузку, павесіла ў шафе. Захадзілася па хаце, пачала, спяшаючыся, рыхтаваць — і тое, і другое, і трэцяе, накрываць на стол, садзіць гасцей, у тым ліку і мяне. Ейны «стары» дастаў з падполля дзве бутэлькі сівухі, свайго вырабу самагонку. Запалілі вісячую над сталом лямпу. Святло ўпала на белы, чысцюсенькі абрус, настала свята. Хіма ўжо ўсіх усадзіла за стол, толькі я стаю — мне трэба дахаты, мяне там чакаюць. Гадаюць, дзе я? Што са мною? He вячэраюць — чакаюць мяне. А мяне тут са-
дзяць. Дусіна маці ўгаворвае мяне, я аднекваюся. Я мусіў бы быць ужо дома. Стаю, не саджуся за стол. Няўгледна Дуся (дзіўна, я называю яе ўжо Дусяй, і мне стала гэта падабацца) паспела ўжо надзець блузку, што ёй падаравала Эма, і цяпер, седзячы за сталом, уся зіхціцца, прычэсаная, зыркая, радасная. Хіма ўсё-ткі ўгаварыла сесці мяне за стол і якраз усадзіла мяне побач Дусі. Насупраць мяне, праз стол, сядзіць Эма, Дусін бацька з Ягоркам сядзяць на покуці. Дусіна маці пачала падаваць на стол. Сама не садзілася яшчэ. Сказала, яна прымосціцца дзе-небудзь, як управіцца,—«кыла сваёй дарагой нявестачкі». Гаспадар наліў у шклянкі гарэлкі — усім, апрача Дусі. Ёй маці прынесла малака з белым хлебам, што, відаць, прывёз Ягорка з Віцебска. Выпілі за прыезджых, за гасцей. У лік гасцей Дусін бацька залічыў і мяне. Пілі ўжо па другой, заядаючы. Я саромеўся, што са мною гэтак блізка сядзіць Дуся, пе мог з ёю гаварыць. Распачаў гаворку праз стол з Эмай, Ад гарэлкі язык мой развязаўся. Эма была радая, што я зачапіў яе,— разгаварылася са мною, як бы з даўнім знаёмым. Выклала ўсё: і дзе япа нарадзілася, і хто ейныя бацькі, і дзе яна вучылася, і што яна робіць, і як яна пазнаёмілася з «сваім Ягорушкай». Дусіна маці прысела да яе і ўважліва слухала, вывучала «нявестачку». Гаспадар гаварыў найболып з сынам, не забываючы частаваць гасцей сваім першаком, самай моцнай гарэлкай, што ідзе з апарата на самым пачатку. Пазнейшая гарэлка — гэта адгон. Ён слабейшы. Пяршак гарыць, як спірт, адгон — не. Хіма зацягнула на вокнах «гардыны» з мяшка. Стала больш утульна. Хоць гэтая ўтульнасць пачулася хутчэй ад першака. Стол ужо загаманіў — гудліва, працяжна, голасна. Асабліва была звонкай Эма, яна заглушала ўсіх, не слухала, што гавораць іншыя, звярталася толькі да мяне, выцягваючы сваю доўгую белую шыю і кладучыся па стол сваімі адвіслымі грудзьмі. Глядзела на мяне як бы спадыспаду — знізу угору, на мае грудзі, а не ў вочы мне. Хіма пазірала на яе з нейкім здзіўленнем — думаю, Эма рабіла на яе хутчэй адмоўнае ўражанпе. Я гавару з Эмай, але чую каля сябе Дусю, што, прытаіўшыся, слухала маю з Эмай гаворку і быццам шукала зручнага моманту перапыніць яе. Эма, пабачыўшы, што я станаўлюся няўважлівым да яе, павярнула сваю гаварыльню да свякрухі, і было відаць, як Хіма ўжо здаволілася ёю, сваёю, можна ўжо сказаць, нявесткай: глядзела на яе ўсмешліва-ласкава, датыкалася да ейпага пляча рукой, нахілялася да яе, калі гаварыла ёй
нешта на вуха. Ягор захоплена, выглядала, увайшоў з бацькам у нейкую дзелавую гутарку і не звяртаў увагі на іншых. Мяне для яго як бы не было. Я ўзяўся за сваю шклянку, пацягнуў яшчэ раз. Адчуў цеплыню. Гарэлка пайшла па жылах. У вушох зашумела. I мне было гэтак добра — ад шуму-дажджу ўнутры, ад таго, што выпіў, і ад таго, што побач Дуся. Яна сядзела каля мяне, як пад крылом, і, сцішаная маўчала, быццам слухаючы мяне. Ейны бацька (пара ж яго ўжо назваць) Піліп, што дасюль, можна сказаць, не звяртаў на мяне ніякай увагі і, здавалася, быў не надта задаволены маёй прысутнасцяй, прывітаў мяне, быццам толькі цяпер угледзеўшы мяне за сталом:
КНІГІ ОНЛАЙН
