Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
пайшоў наперадзе, я за ім. Лажыўся пракос за пракосам. Пры заходзе бацька радзіў мне пе забіраць шырока, як ён,— можна падарвацца. Але я хацеў, каб мой пракос быў не вузейшым за бацькаў — я хацеў быць у касьбе нароўні з ім. Касілі з ахвотай, без пярэдыху. Пакуль найшло болей касцоў (не ўсе калгаснікі ўстаюць цяпер рана), мы ўжо з бацькам звалілі цэлую плаху. Пракосы, як валы, разлегліся роўнымі радамі на вялікай — як вокам кінуць — прасторы, збрытай цяпер, зваяванай.
Сястра прынесла нам снеданне, калі сопца было ўжо высока ўзняўшыся. Калі мы з’елі, сястра паспяшалася назад, дахаты, каб паспець на сваю працу. Мы ж з бацькам зноў узяліся за сваё, шчыравалі да самага паўдня, калі ўжо неміласэрна пачало пячы сонца і трава стала цвёрдай. Косы прытупіліся, на іхным палатне прыстыла зялёная смага — цяжка соўкаць касой. Трэба кляпаць. Вастрыць. Патрэбны адпачынак.
Мы леглі ў цяньку пад вярбой. Стомлены, я хутка заснуў. He чуў нават, як бацька кляпаў, адбіваў косы. Калі я прачнуўся, косы былі ўжо наведзеныя і ўторкнутыя цаўём у зямлю. Бацька закурыў і ўпершыню, як пачалі касіць, кінуў на мяне вачыма — бачу, хоча са мною загаварыць. «Нра што? Няўжо маці сказала яму? He, бацька мой не такі — ён лічыць мяне дарослым і пра такое глупства не будзе гаварыць, не будзе сароміць мяне. Мы — мужчыны. Пра што ж тады?»
— Я не ведаў, куды ты пайшоў учора пасля сходу. Шукаў цябе — ты быў мне патрэбны. Кыла сельпо цябе не было. Пайшоў быў назад дахаты, аж нагнаў мяне Даўгаль, фінагент. П’япы. Дый кажа: пылнамочный з табой гаварыў. Дык што ён табе казаў? Нешта дрэннае? Чаму, казаў мне Даўгаль, табе трэба ўцякаць? Ці ты што зрабіў?
Я ўсё расказаў бацьку. Сказаў, што я нічога не зрабіў. Сказаў, што, ідучы да калгаснай канцылярыі (упаўнаважаны там хацеў старшыню пабачыць), прайшоўся з ім па ўсёй наіпай вуліцы (бачыў, як у некаторых хатах кідаліся ў вокпы паглядзець, з кім гэта я йду). Сказаў і пра тое, што ўпаўпаважаны пытаўся, дзе я жыву і што я паказаў яму нашу хату.
Бацька ўстрывожыўся, кінуў паводмаш недакураную папяроску.
— Сын мой, дык гэта ж ты на заметцы. Бачыш, ёп кінуў ужо сваё вока і на нашу хату. А для чаго? Можа, ты нешта сказаў — тут ці там, у Мінску? Ці напісаў што
дрэннае? He можа ж быць, што б так, з бухты-барахты. Кінуў бы ты сваю пісаніну — згубіць яна цябе. Нашто табе пэцкацца?
У бацькі ад перажыванпя перасмыкнуліся, скрывіліся вуспы. Я ведаю, што ў яго цяпер на душы. Ён бачыць, што ўсё ягонае нрапала: нада мною навісла бяда, ягоныя спадзяванні — пабачыць мяне нарэшце на нейкай службе праваліліся. Бацька ўжо бачыў мяне сярод тых, хто вылез ужо наверх. Жыў ужо гэтым. Уяўляў, як людзі будуць хваліць мяне, зайздросціць, як яму ад гэтага будзе црыемна. Маімі поспехамі бацька спадзяваўся некаму — невядома каму — адпомсціць: ага, не толькі вы там, на вярху, цяпер мы й самі там. I вось цяпер гэтай надзеі ўжо няма. «Яны там, па вярхох, нешта задумалі супраць мяне».
— Можа б, ты паехаў да цёткі ў Хабараўск? Можа б, уцалеў і за што-небудзь учапіўся б там?
Каб як заспакоіць бацьку, я сказаў:
— Бацька, не кідайся гэтак у паніку. Я не думаю, каб нешта са мною сталася. Трэба ж мне дакончыць навуку. Вучыўся-вучыўся і цяпер кідаць, уцякаць?
— Глядзі, каб цябе япы не дакончылі.
Прынесла сястра абед — касцом павага, яны ўстаюць па світанні, апаўдпі ім трэба адпачыць, паляжаць, а то й прыснуць у цяньку, каб, падсілкаваўшыся, зноў пайсці штурмам на бясконцую зялёную роўнядзь і да вечара, ужо пры халадку, збрыць яшчэ якога паўгектара.
I мы ладна-такі прасунуліся — дакасілі да самай дальняй звіліны ракі. Там абцерлі вехцем травы свае косы — на сёння досыць. Прыйшоў і брыгадзір замяраць. Цікава, колькі мы скасілі? Я заглядваю ў паперчыну, па якой робіць падлічэнні брыгадзір. Бацька стаіць наводдалі. Ён спакойны: пры мне брыгадзір не ашукае, не скруціць. He адніміць ад цябе якую сотку і не прыпіша яе каму-небудзь іншаму, хто яму больш даспадобы. Бацька заўсёды няпэўны: правільна яму падлічыў брыгадзір ці не.
Ужо шарэе. Ідзём дахаты. На дарогу да нас з усіх бакоў узыходзяць касцы — грамадой рушым дахаты, у вёску, да якоіі не менш як тры кіламетры. Каса ў мяне на плячы муляе, робіцца цяжкой. Рук не чую, ногі — як не свае. Бацька ледзьве валачэцца. Я гатовы ўзяць на сваё плячо і ягопую касу, але ведаю — не аддасць. Калісьці, як я толькі пачынаў касіць, яшчэ вучыўся, бацька заўсёды, як вярталіся дахаты, нёс і маю касу — бачыў, наколькі я стомлены. Цяпер я дужэйшы за бацьку і хацеў бы пад-
несці бацькаву касу. Ды ён не хоча паказацца перад людзьмі слабым.
Агапчын бацька ідзе побач нас, здаравейшы за майго бацьку. Мой бацька з ім не гаворыць, ідзе моўчкі.
— Ну што, каса — гэта табе не кніжка,— зачапляе мяне Агапчын бацька,— Хоць што я гавару, ты ў нас малайцом — аднолькава здольны і да кніжкі, і да касы.
— I ты думаеш, гэта ўсё, на што ён здольны? — пачаў пад’язджаць пад яго Рыжы Карпа, вядомы ў вёсцы сваімі жартамі, вострым слоўкам і нахабствам.
— Гэтага я ўжо не ведаю,— нібы абараняецца Агапчын бацька.
— Вось тое яно і ёсць, што не ведаеш.
— Ну а што ты ведаеш, разумнік такі? — знайшоўся што сказаць Агапчын бацька.
Рыжы Карпа не чакаў такога адпору ад ціхманага чалавека, якім быў Агапчын бацька. Асекся і змоўк, а я сваім парадкам абрадаваўся, што Карпавы жарты не атрымалі далейшага развіцця.
Мы ўжо з бацькам у хаце. Вячэра гатова — маці прыйшла з поля сёння раней і паспела ўжо нешта згатаваць. Я з маці яшчэ не сустракаўся вачыма. Яна запрашае нас за стол. Бацька запальвае лямпу, а я баюся святла — зараз зірне на мяне маці. Якімі вачыма? Але маці спакойна стаўляе на стол міскі. Вочы апушчаныя — на мяне не глядзіць, і ўжо гэтым самым было ўсё сказана. Я прыціх. He гаварыў. Перажываў і еў як не сваім ротам. Маці бачыла гэта, і ёй стала шкада мяне. Запыталася, ці я хацеў бы яшчэ што з’есці. Я нічога не мог сказаць — яшчэ болып бянтэжыўся. Гэта было для мяне найбольшым пакараннем — пакаранне дабрынёй.
Прыбег, як на зло, Вяркееў. Запрашаць куды-небудзь пайсці з ім. Але я нікуды сёння не пайду, скажу — стомлены. Я так і сказаў яму. Ён — відаць было — злёгку пакрыўдзіўся, але стрымаўся, не паказаў гэтага. Я быў упэўнены, што ён пойдзе да Акуліны. Балазе ўжо коўтнуў — дыхаў спіртам. П’яным ён заўсёды ідзе да яе.
Доўга не затрымліваючыся, Вяркееў выйшаў. Бацька зірнуў на мяне — хіба не ўхваляў, што я абышоўся так з настаўнікам.
— Правёў бы. Можа, што сказаў бы табе. Нюхаецца ж з старшынёй, і ад яго ён мог што дазнацца аб табе.
— Іншым разам запытаюся,— адказаў я бацьку.
Маці сказала, што яна ўжо паслала мне пасцель —
канешне, япа ўхваляе маю пастанову нікуды не йсці сягоння. Напрацаваўся ж, трэба адпачыць. А заўтра ж зноў на працу.
Я лёг, і ў цішыні, якая запанавала ў хаце, чуў кожны шорах, плынь самой цішыні, чуў нават дыхапне каровы ў хляве за сцяною. Ад гэтай цішыні я не мог заснуць. Стомленасць, аднак, няўпрыкмець адышла, адчуў у сабе лёгкасць, зараіліся думы, і гэта ўсё падняло мяне з пасцелі. Я выйшаў з сянец і, не баючыся сустрэцца з кім-небудзь, пайшоў на мост, проста так, каб на ўсе грудзі ўдыхнуць водар ночы, упіцца зорнасцяй неба, адчуць шырыню, размах прасторы, цёплы ўздых зямлі, нагрэтай за дзень. Я адчуў У сабе прыток сілы, вырастаў, гатовы на нейкі незвычайны ўчынак.
Няхай яркпуць зоры, пяхай вечар — прыпынюся, стану на рагу. прычакаю радаснай сустрэчы, цёплую усмешку зберагу.
Як сяброў сваіх, вясёлы вечар сабірае хлопцаў на лагу, і сузор’і радаспую стрэчу ў залатых суценях берагуць.
Цэлы дзень ты ў полі жыта жала, я касіў траву з густой расой.
Майго смутку гострапае джала адкляпапай рэзаў я касой.
А цяпер от вечар. Ты са мною.
Мо сумуеш? Хочаш — запяю:
«Б'е ключом крыніца пад гарою» — песеньку ўлюоёную тваю.
Няхай яркнуць зоры, пяхай вечар — прыпынюся, стану па рагу.
Прычакаю радаснай сустрэчы. цёнлую усмешку зберагу.
Глупства гэты верш. Яе са мной няма. Яна толькі ў маім уяўленні. Учора на гэтым мосце на развітанне са мной яна падала мне руку, і — я чуў — яна выразна затрымала сваю руку ў маёй. Яна хацела быць толькі са мной? Але з ёй былі брат і Эма. Хоць — можа, усё гэта я выдумляю. Хутчэй за ўсё, што так. Гэта мая выдумка. Але што ж, выдумка — гэта таксама праўда. Яна цяпер спіць. Усе спяць. Толькі я не сплю. Але і мне пара спаць, Дый робіцца зябка, ноч — зорна-халодная. Я сыходжу з моста.
Зышоўшы, глянуў уніз, пад мост,— ці не ловіць Піліпаў кот рыбу?
Дусін бацька любіць апавядаць пра нешта незвычайнае, як хоць бы пра гэтага самага ката, любіць выдумляць пра пешта малападобнае на рэальнасць, хоча здзівіць свайго слухача гэтай незвычайнасцяй, для яго няважна — верыць яму хто ці не, яму падабаецца само мастацтва прыгожай хлусні, хоць тое, пра што ён апавядае, ён аніяк не лічыць хлуснёй. На яго глядзяць найменей як на дзівака, каб не сказаць — як на чалавека, у якога не хапае ў галаве аднэй клёпкі. Нельга сказаць, аднак, каб яго не паважалі. Наадварот, калі яго няма ў грамадзе, без яго сумна. Прыходзіць ён, яму адводзяць самае пачэснае месца, Але ёсць людзі, што лічаць яго разумным чалавекам, які бачыць усіх і ўсё наскрозь, толькі прыкідваецца дзіваком, каб можна было смяяцца ў душы над намі. Ёп ніколі не злуецца і не лаецца, і дзеля гэтага яго падганяюць пад святога. Усе ягоныя асаблівасці і якасці пераносяць чамусьці і на ягоных дзяцей, нават на жонку. От нейкая асаблівая сям’я, з адхіленнем ад нармальнага. Што робіць ягоную сям’ю ў вачох іншых усё ж цікавай, па свойму адметнай і, урэшце, добрай — гэта прыгажосць, якой гэтая сям’я надзелена. Дуся была зайздросным водпрыскам гэтай прыгажосці. Але, кажуць, прыгажосць, звычайна, надзелена і такой якасцяй, як глупота. Прыгажосць і глупота добра суіснуюць міжсобку.
Позна ўжо. Іду дахаты. Неба адшугала зорамі, і на зямлю пала суцемень. Падыходжу да хаты, бачу — пералазіць праз плот, пад самым маім посам,— з Агапчынага двара Вусцін.
— Ты што тут робіш? (Мяне гэта нямала здзівіла.)
— Нічога. Хацеў да Агапкі — не пушчае ў клець. Добра ты ёй мазгі закруціў.
— Так табе й трэба. He хадзі ў маю зону.
— Нічога. Зайду яшчэ куды.
На гэтым мы развіталіся, і я пайшоў спаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
