Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
— Навошта ты зняла вяночак з галавы? Ты такая прыгожая ў ім.
— А без вяночка я не прыгожая? — спыталася.
— Канешне, ты прыгожая і без вяночка.
— Дык я не буду й надзяваць яго. Я звіла яго для цябе. Я ведала, што ты прыйдзош сюды.
— Як ты магла ведаць пра гэта?
— Ты ж ходзіш сюды чытаць. Ляжыш у траве. Я заўсёды бачу цябе тут. I я думала, што ты й сёшія будзеш тут.
— А я цябе піколі не бачыў тут.
— Бо я, схаваўшыся, глядзела на цябе. Таму ты й не бачыў мяне. Я ведаю, чаму ты й на мосце стаіш.
— Ну скажы — чаму?
— Каб глядзець на мяне.
— Чаму ты думаеш, што я гляжу на цябе?
— Бо ты кажаш, што я прыгожая.
Я быў здзіўлены ейнай смеласцяй, а яшчэ болып — ейнай кемлівасцяй. Яна глядзела на мяне не збочліва, адкрыта, у ейных вачох гулялі здрадліва-звабныя іскрынкі малой шэльмы. Мяне ўражала непрыхавапае імкненне паказацца дарослай. У ёй прачыналася смутнае ўяўленне нечага нязведанага.
Я стаяў з вяночкам у руках, не ведаючы, што з ім рабіць. Яна заўважыла маю нерашучасць, умомант замкнулася, як бы спалохаўшыся сябе самой. Падняла з долу хварасціпу, сказала:
— Гусі разышліся. Пайду шукаць і паганю двору.
— А вяночак?
— Калі не хочаш узяць з сабой, пусці на ваду — няхай плывець. Я пушчаю вяночкі часта. Гляджу, дзе яны прыпыняцца.
Адышоўшыся, азірнулася. Памахала мпе рукой.
...Чапляюся-чапляюся і пі за што пе магу зачапіцца.
Hi ў горадзе, ні тут. I там нядобра, і тут нядобра. Нова-
спечаны інтэлігент! Рамантык! Якому трэба «яна»\ Расчараваны Вертэр! Сумуе ў глушы вясковай! Шукае прыгодаў! Нейкіх незвычайных сустрэчаў! Эстэт! Паглядзець збоку — адно смяхоцце! I канешне ж, смяюцца: «Масееў сын запанеў ці з глузду з’ехаў— з дзецьмі забаўляецца».
Я баюся гэтага прысуду. Плюну на сваю рамантыку! Пайду разам з усімі касіць! Пайду ў гурт! У калгас! Я пакажу сябе ранейшага — селяніна, які ўмее ўсё: і касіць, і малаціць, і сеяць, і веяць. Ды што там—«пакажу»? Бацька вон як пяклуецца, дык стань побач і «пакажы»! Зарабі працадзень які — з яго ж жывуць цяпер усе! Пабыў гасцём, і досыць!
У хаце я не застаў нікога. Маці прыходзіла з працы і пайіпла зноў. Справілася з усім: падаіла карову і справадзіла яе пастуху, згатавала нешта сабе, з’ела, папесла абед бацьку і сястры на поле. Яны з нецярпеннем чакаюць матчынага прыходу з абедам — з гаршчэчкамі ў махрачы. У гаршчэчках на першае — суп, на другое — грэцкая каша. У маці звісае торба, цісне плячо. У торбе — лыжкі, акрайчык хлеба, свежыя агуркі з свайго агарода. Поле тое за тры вярсты, і, каб не пазніцца, маці спяшаецца, абліваецца потам. Бацьку ж не церпіцца, ён выглядае яе на дарозе, чакае, калі яна пакажацца, злуецца, калі яе ўсё не відаць.
Для мяне ж маці пакінула на стале смачнейшае — яешню і бульбяныя аладкі — дранікі, якія, яна ведае, я люблю асабліва. Мяне ўбівае матчына дабрыня. Чым я заслужыў такое?
У хаце незвьгчайна ціха ад таго, што ў ёй усё прыбрана і нікога няма. Толькі звоняць у шыбы мухі, б’юцца ў шкло. Ад таго, што ў хаце нікога няма і цішыня, я лепш усведамляю сябе, бачу сябе. Хачу нешта зрабіць для маці, каб ёй, калі яна прыйдзе ўвечары з працы, лягчэй было ходацца па гаспадарцы. Але нічога не магу прыдумаць. Узяўся за кніжку. Але й кніжку адкінуў. Пацягнула да сшытка, куды я часам запісваю, што мне набяжыць. Вось і набегла:
Ціхі захад у лагчыпах сонца тушыць.
Гоніць статак на спачынак свой пастушка.
Жыта коласам багатым даспявае.
Надганяе яна статак
і спявае.
Спеў ліецца і па палі і па рэчцы.
Кіне япа быстры погляд, усміхнецца.
Асядае пыл па плечы і на косы.
У траву халодпы вечар ропіць росы.
Яркнуць радасцяй нязпанай яе вочы.
— Сенажаці, лес, паляны, добрай ночы!
Няўжо гэта пра яе? Дзіўна!
Сонца ўжо — бачу ў вакно — барабаніць залацістым дажджом у дах школы, заліло сваім бляскам усю сцяну, промнямі, быццам якім вастрыём, праколвае сасновы бор, заходзіць — хутка вечар. Пайду ў агарод, нарэжу бацвіпня парсюку, пасяку, будзе чым карміць, як прыбяжыць маці з поля. Накалю дроў, знайду смалякоў — маці лягчэй будзе распаліць у печы сырыя дровы. Трэба ж будзе пешта гатаваць на вячэру.
Бацька ўвайшоў на двор з касою па плячы — брыгадзір усё-ткі і сёння паслаў на касавіцу, не даў, як абяцаў, лягчэйшай працы. Пагавару з ім зноў, а то й з самім старшынёй — бацька выбіўся з сілаў, ды й з страўнікам нешта ў яго не ў парадку.
Маці з сястрой жалі — прыйшлі з сярпамі. Бацька з двара ўвайпіоў у хату, зірпуў на мяне, але пічога не сказаў, лёг адпачыць. Маці з сястрой узяліся за сваю жаночую працу. А мне —сорамна, ніякавата. Пайду заўтра на працу — касіць.
Маці высыпала на стол — зварылася ўжо — з чыгунка бульбу. Пасыпала ўкропам. Ядзім з кіслым малаком — смачна. Гэта і ўсё — нанач наядацца нельга.
He паспелі вылезці з-за стала, як прыбег Вяркееў — ведаю, будзе запрашаць мяпе некуды пайсці з ім на вечар.
— Лявонавіч (гэта ён да майго бацькі), намахаліся ж за дзень касою, дык па аднэй не зашкодзіць, косці памякчэюць,— і дастаў з кішэні паўлітра.
— Можа б, яно і не зашкодзіла, Сямёнавіч, ды нечым закусіць — цыбулька толькі.
Маці засаромелася: як бацька мог сказаць такое пры настаўніку?
— Ды, можа ж, знойдзецца што й да цыбулькі,— сказала яна.
Паспешна пачала прыбіраць на стол, запрашаючы Вяркеева садзіцца. Маці ведала — бацька хоча выпіць. Гэта ж рэдкі для яго дар. Калі такое зноў надарыцца? Купляць самому — купіла няма. Гарэлка стала дарагою ў кааператыве. Бацька па гарэлцы не сумаваў — не піў. Толькі калі да якога свята гнаў яе, і ўжо тады, у кампаніі, любіў выпіць і заспяваць якую-небудзь, абавязкова сумную, песню. Маўклівы, рабіўся гаваркім і вясёлым. 3 бяды, нягледзячы па свой страўнік, бацька мог, што называецца, і запіць. Тады ён бунтаваўся, быў нязгодным, аж пакуль, ап’янелы, не расслабляўся слязьмі.
Вяркееў разліў свой паўлітэрак на нас траіх (маці ніколі ыават на губы не брала гарэлкі). Выпілі. Я рады, што бацька загаманіў — мяне мучыла ягоная маўкліня. Але Вяркееў ірваўся ўжо з хаты, увесь час сігналізаваў мне сваімі вірлівымі вачыма.
— Ну, ваша дзела маладое. Ідзеце, гуляйце!
Невядома было, ці гэта тычылася толькі Вяркеева, ці й мяне. Мы выйшлі. Маці толькі й паспела сказаць:
— Надта ж не пазніся.
Пра сваю гутарку з упаўнаважаным я не сказаў Вяркееву, хоць, дапушчаю, ён ведае пра яе. Я нічога не гаварыў пра гэтую гутарку і ў хаце.
— Ну, куды свіснем?— пытаецца ў мяпе Вяркееў.
Я, канешне, і не думаў заходзіць да Вусціна, каб ён завёў мяпе да той, што «доўга не ламаецца», і адказаў Вяркееву:
— Куды хочаш свішчы, я нікуды не пайду. Глядзі, якая прыгожая ноч! А месяц! Такогаболейніколінебудзеі Пойдзем да ветрака, адтуль, з вышыні, ты пабачыш, якое прыгожае ў месячным святле макранскае наваколле! Ты жывеш тут ужо колькі гадоў, а тутэйшага хараства і не прыкмячаеш. Гэта ж проста зачараваны край, а ты не можаш спазнаць яго. Хочаш пакінуць гэты край.
Вяркееў, як бы раззлаваўшыся:
— Табе ўсё высокая матэрыя, а мяне вабіць нізкая матэрыя. Пройдзем на вёску, я адскочу па хвілінку, а ты пачакаеш.
— Што такое ў цябе?
— Ведаеш, калі на тое ўжо пайшло,— прызнаюся TaGe — бяда. Папаўся. Але, можа, як яшчэ й абыдзецца.
I Вяркееў расказаў мне пра сваю Акуліну, маладую і,
як ён сказаў,— «дзябёлую» дзеўку, прыбіральшчыцу ў школе. Напачатку Акуліна прыходзіла прыбіраць — мыць ладлогу — разам з сваёю маці, потым пачала ўпраўляцца сама. Прыходзіла Акуліна мыць падлогі ў суботы, калі не было заняткаў. Вяркееў ніколі не звяртаў на яе нейкай асаблівай увагі — непрыгожая, «грубая матэрыя». Мые ну й мые — нехта ж мусіць мыць. Ды аднойчы выйшаў Вяркееў з свае кватэры — невялікага пакойчыка — на калідор. Здзівіўся: у ягоны клас адчыненыя дзверы. Стаў у пройме адчыненых дзвярэй і пабачыў... упершыню пабачыў — Акуліна, нагнуўшыся, шаруе анучай падлогу. Павернутая да яго задам, шпарка ходзіць — туды і сюды. Кароткая сукенка на ёй, задраўшыся, лезе на спіну, агаляе ейныя пругкія ікры. Яна не прыкмячае настаўніка — робіць сваё, а ў Вяркеева памутнелі вочы — такой спакусы ён яшчэ не бачыў. Заманіў Акуліну ў свой пакойчык, і сталася тое, чаго не магло не стацца.
Школа цяпер пустуе — лета, няма заняткаў, і Акуліне нязручна заходзіць у школу без дзела, а Вяркеева яна хоча мець. Выйшла з хаты спаць на двор, у імшанік, куды цяпер і хоча на хвілінку «адскочыць» Вяркееў. Ён хацеў бы і збавіцца ад яе, але не можа — цягне, ды й яна горнецца да яго ўсёй душой, жаркая, ліпкая. Пастанаўляе не йсці да яе, а наступіць вечар — не можа ўстрымацца, бяжыць да яе. Пагатоў, што яна быццам ужо зацяжарала, і яму ўжо не адчапіцца ад яе — ухлёпаўся. А мо яна толькі пужае яго? Можа, яно як і нройдзе. «Я хутка спраўлюся»,— гаворыць Вяркееў. А мне не па сабе: чаму я мушу яго чакаць, пакуль ён «справіцца»? Міжволі мяне ахоплівае ўяўленне таго, піто чакае Вяркеева ў Акуліны.
Мы ўжо на Акулініным панадворку. Месяц свеціць, як назнарок, зырка. Ніякага ценю — нас могуць пабачыць з вокнаў бацькі Акуліны. Як праз міннае поле, праскочылі панадворак. Апынуліся ў садзе. Вяркееў ціхенька стукае ў сцяну, за якою спіць Акуліна. Чуткая, яна саскоквае (чуваць было) з свайго ложка — чакала, не спала. Адсоўвае завал у дзвярох, і Вяркееў нырае ў тьія дзверы, як у якую яміну. Я толькі цяпер усведаміў, у якіх дурнях я апынуўся. Хаваюся ў цені разложыстай грушы. Ды сад, увесь заліты месячным святлом,— здрадлівы, выкрывае мяне. Мне трэба было пакінуць Вяркеева, не чакаць яго, пакуль ён «скончыць». Але мне ўявілася ў гэты момант Акуліна — у кароткай ночнай сарочцы, і я стаю, не йду, чакаю Вяркеева.
Вось Вяркееў ужо «справіўся», выходзіць ад Акуліны.
— Выбачай. Здаецца, я не забавіўся надта. Каб яна мяне хутчэй адпусціла, я сказаў, што ты жджэш мяне.
Мяне, як апякло,— нашто ён сказаў, што я тут. Асыстую, ці што?
Пачуліся дзявочыя галасы — зацягнулі песню, такую сумную і павольную, што здавалася, некага недзе хаваюць.
— Сядзяць яшчэ, дуры. He йдуць спаць,— азваўся Вяркееў.— Зайшоў бы й ты да якой, a то глытаеш слінкі.
Мяне гэта раззлавала, але я змоўчаў. А чаму «раззлавала»?— запытацца б. Слінкі я ткі глытаю. У яго ўсё проста, а ў мяне — складана.
Падышлі да дзяўчат. Яны, як і заўсёды, па сваім месцы, пад хатаю дзеда Мельніка. Мельнік іх пе гоніць. 3 нашым прыходам дзяўчаты сціхлі — сумеліся.
КНІГІ ОНЛАЙН
