Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Сястра мая, даўно цябе пе бачыў — ад самага крывавага жніўя.
Балюча мне за ўсе мае няўдачы, за ўсё грахі, што аплаціў пе я.
Калі б не я, усё было б іначай. я стаўся усяму віной: жыццё сваё і ваша перайпачыў, і ўсё пайшло не тою стараной.
Вершы М. Сяднёва — гэта сапраўдная паэзія, япы вызпачаюцца навізною мастацкіх сродкаў, нечаканай метафарычпасцю, лірызмам, свежасцю думкі, у некаторых з іх ён падымаецца да значных паэтычных абагульпепняў.
Немалую цікавасць уяўляе і проза М. Сяднёва — яго рамапы «Раман Корзюк» (Нью-Йорк — Мюнхен, 1985) і асабліва «I той дзень надышоў» (Глен-Коў — Нью-Йорк, 1987). Першы рамап М. Сяднёву менш удаўся ўжо хоць бы па той прычыне, што ў самой яго задуме — «...я думаў напісаць чытэльную кніжку, даць у рукі беларускага чытача твор, які б зацікавіў яго як сваёй тэмай, сваёй матэрыяй, гэтак і сваімі сюжэтна-фабульнымі калізіямі, без асаблівых прэтэнзіяў па вялікую літаратуру» — быў пэўны пралік. Раман гэты пісаўся з вялікімі перапынкамі аж 27 гадоў. I хоць у рамане дзейнічаюць «капкрэтныя, пе выдуманыя людзі з іхнімі сапраўднымі прозвішчамі», а месцам дзеянпя выбраны Міпск, яго наваколле, а потым турма і тое, што ў ёй адбывалася ў часы масавых рэпрэсій і бяспраўя, гэта пе ратуе. Мастацкія пралікі кампенсаваць аўтару не ўсюды ўдалося. У гэтых адносіпах куды лепшы раман «I той дзень надышоў». Ён папоўніў не такую
ўжо і бедную беларускую літаратуру пра вайну, высвяціў яшчэ адну незабыўную яе старонку. Удаліся аўтару сцэны вясковага жыцця, апісанні прыроды, кахання; праўдзіва, пераканаўча створаны і вобразы маці, бацькі, некаторых суседзяў. Ды і сама вайна, перажытае аўтарам пададзена без прыкрас, так, як яно было ўсё па самай справе. Раман напісапы ад першай асобы, вельмі шчыра, лірычпа і такою багатаю, свежаю мовай, як цяпер ужо рэдка пішуць мпогія нашы празаікі. «I той дзень надышоў» — удача М. Сяднёва, гэта бадай ці пе самы лепшы раман, што створаны і выдадзены ў беларускім замежжы.
М. Сяднёў заўсёды праяўляў вялікую цікавасць да сваёй Радзімы, таго, як у нас жывуць людзі, што япы думаюць, да чаго імкнуцца. I, калі толькі стала гэта магчыма, наведаў Бацькаўшчыпу. Ен пабываў у родным яму Касцюковіцкім раёне, у музеях, рэдакцыях газет і часопісаў, сустрэўся з пісьменнікамі і чытачамі ў Доме літаратара па вечары яго паэзіі. Свае ўражанні ад паездкі па Радзіму ён выклаў у нарысе «3 Менску — у Мінск», які быў падрукаваны ў «Літаратуры і мастацтве». У лісце да аўтара гэтых радкоў ён пісаў: «Дахаты вярнуўся толькі 12 чэрвепя... Пакрысе ачуньваю ад доўгага падарожжа. Асэнсоўваю бачапае, чутае. Усё яно яшчэ толькі ўкладваецца, бо ж уражанне ад адведзіпаў Бацькаўшчыпы надзвычайнае, прыймо, прыхільнасць да мяне, чалавека сціплага,— зварушлівая, сустрэчы, гутаркі — незабыўныя, цеплыня — гаючая... Удзячпы я і беларускаму грамадству, што прыйшло на вечар паслухаць мяне. Іхная неабыякавасць да мяне, спагада і мо захапленне ўзвышалі мяяе, дадавалі прагі жыць».
У адным з апошніх вершаў «Надзея» М. Сяднёў шчыра, як і зазвычай, прызнаўся:
Захоплены, я кожны дзень сябе радкамі выкладаю, хачу уваскрасіць, што ў самаце мяне трывожыла гадамі.
Хвалююся, сумую і пішу, натхненне пераводжу ў форму. А мо калісь чыюсь душу кране мой верш нерукатворны.
Выхад у свет гэтай кнігі пісьменніка на яго любімай Радзіме — яскравае пацверджанне таго, што ён не памыліўся ў сваім чаканні, жаданні.
Барыс Сачанка
Прысвячаецца дачцэ Ірэне
To ўскрэсне, to запаліцца, to згасне, to заімжыць...
Гляджу цяпер назад і бачу ясна — не ўмеў я жыць.
Ад часу, калі пугай яшчэ ляскаў і ў полі рос, глядзеў я з незямною ласкай у глыбіню нябёс.
I там тануў мой змрок і сам я.
I я і статак — як плылі.
Здавалася — нябёсы ёсць таксама і на зямлі.
Ды на зямлі было усё зямное і не было нябёс.
Сцярог мяне, стаяў за мною зямны мой лёс.
Ён так падбаў і ўсё так з’ісціў, зямны мой лёс, што ўжо пабачыць, як калісьці, я не магу нябёс.
НА ДОСВІТКУ
ПАСТУШКА
Ціхі захад у лагчынах сонца тушыць.
Гоніць статак на спачынак свой пастушка.
Жыта коласам багатым даспявае.
Падганяе яна статак і спявае.
Спеў ліецца і па полі, і па рэчцы.
Кіне яна хуткі погляд, усміхнецца.
Асядае пыл на плечы і на косы.
У траву халодны вечар роніць росы.
Яркнуць радасцяй нязнанай яе вочы:
— Сенажаці, лес, паляны, добрай ночы!
1933 в. Мокрае
СОНЦУ
Колькі хочаш — стой над галавою і зямлю — як можаш толькі — смаж! He папросім мы цябе з мальбою: — Пашкадуй род чалавечы наш!
Думаеш — хаваемся ад спёкі мы, думаеш — загубаю твой жар,— толькі ходзім болей яснавокімі ды на твары большы ў нас загар.
Знаем мы — стаяць над галавою табе трэба кожны дзень затым, каб знікаць за дальняю гарою не па ўласнай волі залатым.
Колькі ж хочаш — стой над галавою, прыйдзе наканованы твой час — згаснеш ты за дальняю гарою, сілу перадаўшы ўсю для нас.
1934 в. Мокрае
АДЗІНСТВА ХАРАСТВА
Свет разнастайны і багаты. Многа у ім і з’яў, і фарбаў, і прымет.
Але ў блісканні сонца агнявога адзінствам хараства чаруе свет.
Растуць зялёным морам травы, пасля дажджоў такая цішыня!
I сонца вогненная слава нясе ў руках паходню дня.
Як мудрасць звечная стагоддзяў, яно нам асвятляе шлях.
Зажмурыш вочы на выгодзе — і свет звініць тады ў вушах.
Зямля імчыць. I ные цела.
3 зямлёй плывеш у забыцці.
Мая душа яшчэ не мела такога шчасця у жыцці.
Нібы радзіўся зноў ты. Яснасць, і глыбіня нябёс, і пышны цвет.
Гатоў ад радасці рукамі ўспляснуць — адзінствам хараства так вабіць свет.
1935
ХВАЛА ВЯСНЕ, ДАЖДЖУ I ГРОМУ
Вясенні цёплы дзень. Палі, у ціхім дрэмлючы спакоі, глядзяцца ў неба: — Дождж, палій! Сыдзі блакітнаю ракою!
Яшчэ ад самае зімы
з густой мы плесняй, ілам, глеем. Нас асвяжы ты і абмый — мы узрасцем, зазелянеем.
У гэты кволы, сонны дзень усе паказваюць прыметы: згінацца цяжка і гудзець ад ураджаю будзе лета.
Гарачыня. I абнялі
зусім раптоўна неба хмары.
Яны панура наплылі — маланка ўміг і гром ударыў.
I лінуў дождж, і зашумеў, забулькаталі ручаіны.
Забілі кроплі ў голле дрэў, запахла горкая рабіна.
Яснее поле ад уцех...
Сей, дождж, залочаныя стрэлы!
Густая рунь жытоў расце і зелянее на свет цэлы.
I дзень такі глыбокі стаў — санлівая зляцела стома. Хвала зямлі, хвала жытам, хвала вясне, дажджу і грому.
ЖАДАННЕ
Я ляжаў на зямлі і хацеў, каб дажджы на мяне светлым ліўнем лілі.
Вада неба, і цела і твар палашчы! — Я не ўстану з зямлі.
Так прыемна мне. Пара, як дым, ад мяне клубам валіцца ў траву.
Льецца дождж як з вядра. У раку маладым з ручаямі сплыву.
Пасля сонца наступнага парай з ракі паднімуся я ў неба... Пракоціцца гром — і на поле, на рэкі, кусты, лазнякі упаду я дажджом.
1932
в. Мокрае
ВЯТРАК
Вятры ўскіпелі. Чатыры крылы круціліся ў дзікім вяселлі.
Стары, нібы з векаў імглы, здавалася, сэрца ён меліць.
Развейваўся пыл. I быў гэта пыл не мукі той, што ў мерцы пад кошам стаяла, а пыл расцёртага каменем сэрца.
Вятры адкіпелі. I крылле яго спынілася горка і горда.
А мне прыйшло ў памяць — ён стаў ад таго, што каменем сэрца расцёрта.
в. Мокрае
У ДАРОЗЕ
Падае снег апаўночы, ліпне на голлі ялін.
Дрэмле маўклівая змрочнасць ціхіх далін.
Падае снег. Пасцілае ночцы пасцель на начлег. Белае поле без краю — снег і снег.
Поўніцца радасцяй сэрца, шчасцем нязнаных уцех. Што гэты снег!
Мне здаецца — тае ад сэрца снег.
Сэрца маё весяліцца, б’ецца гарачы ў ім смех.
Сэрцу майму толькі сніцца белы апоўначы снег.
ХУТЧЭЙ, ЗАРА!
Хутчэй, зара! Хутчэй, зара! Нямая цемень — на згіноту!
Ты пе прынесла мне дабра, мая начная адзінота.
Узвійся, дзень! Вядзі хутчэй мяне да радаснага дому!
Я не магу забыць вачэй, такіх прынадных і знаёмых.
Прэч, адзінота ночы! Я табе ў дар песень не прыношу — душа заходзіцца мая па незабыўнай і харошай.
Узвійся ж, дзень! Вядзі хутчэй мяне да радаснага дому!
Я не магу забыць вачэй, такіх прынадных і знаёмых.
HE I TAK
Я нясмела ў яе ізасмучана запытаў, ці кахаеш мяне?
Яна кінула ў вочы балючае, ганарлівае: — He!
Бедаваў, гараваў па ёй колькі я!
Завязалася кашка вясной на сасне — запытаўся яшчэ ў яе. Колкае, тое самае: — He!
Стаў хадзіць танцаваць на зарэчча я — час ляціць, завірухай імкне.
Зноў спытаўся ў яе. Прымірэнчае: — Я не ведаю... не.
Стаў хадзіць да другое і ліпнуць я.
Весялюся, спяваю, лайдак.
Ці кахаеш, скажы? Са слязамі і ўсхліпамі адказала мне: — Так!
МАЁ ХУЛІГАНСТВА
Ларыёнаў сын?
Хлапец няшкодны — пазайздросціць могуць іншыя такому.
Ад маленства басаногага, лагодны, ён вады не замуціў нікому.
Яго свет — бацькоўская у хаце лава. Свайго поса ўсюды ён не ткае. Адным словам — добры хлопец. Слава пра мяне ў сяле ішла такая.
Так і рос.
Дзеля таго, што бацька мой не быў ні знатным, ні багатым — не гуляў я ў расфарбованыя цацкі, а ў палёх накручваў я хвасты цялятам.
Я на кожпым дрэве крыжык нейкі высек. Падпаясваўся вяроўкай туга.
Каб хаваліся ў блакітнай высі, кідаў я каменьчыкі із пугі...
Тыя дні мінулі хутка, нечакана. Параслі ля рэчкі ніцаю лазою. Там калісьці, сном закалыханы, напаіў я вочы чыстаю расою.
Увабраўся ў сілу. Але, зашчаслівы, калі ноч за хатай змрок замесіць, ад пачуццяў хмельнага наплыву кідаў я каменьчыкі у месяц.
Вось тады, у змрок бялявай ночы, да мяне прыйшла адна паненка і сказала, глянуўшы мне ў вочы: — Гэта ж хуліганства, даражэнькі...
Напаіла пахам рук сваіх васковых, абдала валос прыбоем п’яным.
3 тае ночы у глушы вясковай стаў я непапраўным хуліганам.
I цяпер, каб быць ізноў шчаслівым, толькі ноч за хатай змрок замесіць, ад пачуццяў хмельнага наплыву хочацца кідаць каменьчыкі у месяц.
ЖЫЦЦЁ
Добра жыць на свеце бескланотпым і не мець ніякіх нудных спраў, выйсці ў поле, нахадзіцца, потым заваліцца ў зелень цёплых траў.
Сонцу ледзь зажмураныя вочы падстаўляць і чуць яго цяпло.
I тады і верыць нат не хочаш, што з душы зямное адплыло.
Цешышся сабою і ўсім светам, разамлеласць спешчаную п’еш.
Мімаволі робішся паэтам, сам сабою наплывае верш.
...Светлае заносіць лёгкім дымам, дум няўтомных зноў снуецца ніць. Бесклапотным быць нам немагчыма, немагчыма на зямлі не жыць.
СНЕГАПАД
Развітаўся з табой назаўсёды як быццам я — горда і смела.
У завулках завеямі злосна круціла зіма. Да цябе я не йшоў, хоць і сэрца хацела,— я чакаў, покуль ты не паклічаш сама.
КНІГІ ОНЛАЙН
