Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Захапіўся песняй я сваёю, падкаваў я рыфмай чарадзейку.
Толькі ж грымнула над галавою: — Згінеш ты, Масей, ні за капейку.
Я ў няволі. Маці мая, маці, ну нашто дала ты мне жалейку? Маёй песні болей не узвіцца — згінуў, згінуў я ні за капейку.
Новасібірск, лагер
MAIM БАЦЬКОМ
Родныя, не плачце пры ўспаміне — не загіне ваш бяздомны сын: я прыйду з далёкае чужыны, змучаны выгнаннем, на спачын.
Утаю я сэрца свайго раны, абаб’ю з адзення пыл дарог. Усхвалёваны душою, стану на даўно пакінуты парог.
Долі падуладжапы жабрачай, зведаўшы і сцюжу і самум, з радасці і з гора я заплачу і усіх вас, родных, абніму.
Я прыйду да ціхіх да сялібаў, мне з маленства блізкіх, я прыйду, я знайду хаціну нашу з ліпай, толькі вас я, мусіць, не знайду.
Вось затым я часта-часта плачу і схіляю долу галаву.
Долі падуладжаны жабрачай, на зямлі жыву і не жыву.
Менск, турма
ДА ПЕСІІЯЎ
Нашто вас, песні, я складаю, згасаючы ў нямой цішы?
Нікога сёння я не маю, пагаварыць каб ад душы.
Я скуты ў цёмным сутарэнні, я загараюся агнём, ды думы ўсе і ўсе імкнепнні тут робяцца дарэмным тлом.
Так кожны дзень бяссільна б’юся, у галаве — страшэнны тлум...
Ніхто з радзімай Беларусі не прачытае маіх дум.
Менск, турма
* * *
Перунамі біце, словы, і душу маю ўзбунтуйце, каб гарэла і спявала яна, стомленасць забыўшы! Каб глыбінь сваіх таемнасць расказала і паслала мне суладдзе новых песень, у якіх бы неадлучна жыла свежасць ад грымотаў, па радкох, нібы па жылах, кроў гарачая хадзіла. Каб ад гэтых песень чулых і любіць і ненавідзець сэрцы людскія умелі. Творчасці святыя мукі зведаўшы, тады сказаў бы: — Я багаты і шчаслівы, мне нічога больш не трэба. Узлятайце ж, мае думы, перунамі біце, словы!
НА МАРШРУТАХ
ІІІВАЛІД
На вуліцы снуе ў клопатах дня народ, густым і плаўкім сонцам вуліца заліта.
На вуліцы шырокай — там, дзе пераход,— закалыхалася няўпэўненая постаць інваліда.
Ён быў на ўсіх франтах задымленай вайны — прайшоў і з славаю героя нараспашку.
Глядзеў не раз у твар самога сатаны,— цяпер праз вуліцу прайсці яму занадта цяжка.
Сігыніўся той, другі — яму глядзяць услед.
А ён як бы усё трапечацца на месцы.
I я гатоў быў хоць у свет падняць яго і на сабе панесці.
Я за яго душой сваёю гас, спагада у крыві агнём пякучым тлела.
3 дакорам ён глядзеў на нас — журботна і нясмела.
ВЕРШ БЕЗ НАЗОВУ
Калі вы ўсе спіцё, а мне не спіцца, калі ноч ціха дрэмле па вуглох, я чую, як зямля варочаецца ў змроку, як цёмную гулыію распачынае свет.
Гарматы скрозь, узняўшы джэрлаў глоткі, п’юць ненасытна спуджаны прастор.
I вее холадам ад іх маўклівых дулаў, і смерць здае пазіцыі, што я заваяваў.
Пляцоўкі танкаў зрушацца і пойдуць, а чорныя крыжы у небе будуць плаваць, за мукі нашы, як благаславенне, са скогатам на мірны дах спадуць.
На штых абпёршыся, стаяць дывізіі зацята — вось зараз зробяць першы крок і пойдуць, і дзікі гул, мільённы тупат разбудзіць нас крывавым раннем.
Калі вы ўсе спіцё, а мне не спіцца, калі ноч ціха дрэмле па вуглох, я чую, як...
Журыўся б я і шкадаваў, калі б не ведаў, што будуць жыць яшчэ па смерці нашай і нашым хваляваннем, і пакутай і нашай думкаю, і нашай песняй, і здзейсняць тое, што мы не паспелі.
А мы ад хваль прыліву будзем дыхаць на ўзмор’і лёгкай і празрыстай пенай.
УСЦЕШАНЫЯ ГЕНІІ
Бамбілі ноч усю Берлін.
Ад дыму душна было ў скверы. Мы згінулі б, напэўна, як адзін, каб у збаўленне не было ў нас веры.
Багі нас бераглі, калі, не дачакаўшыся адбою, мы выпаўзалі з-пад зямлі, каб не памерці пад зямлёю.
А там, праз вуліцу дамы рассыпаліся грудай цэглы. Якая праўда! Радваліся мы, што там не мы палеглі.
...Ды раніцай зноў сонца і цяпло. Лічылі мы, каго не стала.
I толькі геніі, схіляючы чало, нам кланяліся з п’едэсталаў.
3 «ГІСТАРЫЧНЫХ ДАТАЎ»
Вецер сцягі над рэйхстагам чысціў. Варта надзейная: спі, не...
Моцна стаяў рэйхстаг калісьці на гітлераўскай спіне.
3 неба, сінеючага патопу, арлы яго — страх зямлі — у кволае цемя Еўропы, падаючы, дзяўблі.
Заакіянскі свет дзівіўся — паволі ён плыў на караблёх.
I гітлераўскіх дывізій цень хмуры на зямлю лёг.
I сіняе неба над намі кавалкамі бомбаў ляцела. Еўропа — старая дама — упала бяскроўным целам.
I вецер сцягі не чысціць, і варце ўсё роўна: спі, не ... Цяжка стаяў рэйхстаг калісьці на нашай спіпе.
ЦЯЖКІ АДКАЗ
Гора вучыць таксама. Задуменны пагляд: — Мама, чаму тата не едзе назад?
Цягнікі грукацелі міма нас.
Я расла у пасцелі доўгі час.
I магчыма, што тату міма нашае хаты правязла вайна, ты ж казала — благая яна.
Сустракаць на паўстанак я хаджу часта ў сне.
Ды там саля пустая цішынёю пужае мяне.
Хтось вакенца адчыніць — такі страшны, бляды: — Ты чаго зноў, дзяўчынка, завітала сюды?
— Сустракаць свайго бацьку — ён не ехаў з вайны, хоць у сне я ўжо чула багацька, як аб ім б’юць на цэрквах званы.
Гавару я заўсёды, што высню,— так не ўцяміла б век-вякоў.
Вы адтуль, магчыма, наўмысля не пушчаеце цягнікоў?
— He палохайся — не аблаю.
I слязы не пушчай ціхама. Ты не ведаеш хіба, малая, што адтуль цягнікоў няма.
Гора вучыць таксама. Задуменны пагляд: — Мама, ці прыедзе наш тата назад?
Так ніколі, ні разу не ўзнімала вачэй, не прасіла адказу, як збаўлення, хутчэй.
СТРАХ
He бойся — гэта нехта грукнуў, а у душы тваёй падняўся страх і выцягнуў няведамыя рукі, каб ухапіцца за цябе, маленькая сястра.
Вось так мяне за шыю абнімі, не прыслухоўвайся, піто робіцца там, за сцяною. Ты прырастаеш да мяне грудзьмі, ды чуеш страх сніною.
А страх, малая,— гэта толькі страх і у сапраўднасці нямашка страху. Засні, маленькая, твой страх ...ад страху.
1953
ВАЙНА ЦІШЫНІ
Пад нагамі рыпяць ступені.
Кола выкацілі у сад.
Дом, утраціўшы сілу шчаплення, апушчаецца на фасад.
Павяртаючыся, абмінулі гаманкія дарогі млын — заімшэлы, сівы, аб мінулым насцярожаны успаміп.
Сустракалася ўсюды вайна са мною, бачыў я і руіны руін.
Але тут — цішыня вайною дзень і ноч наступала на млын.
НА СПЫНКУ
Прайсці, мінуць і не заўважыць і толькі сум у сэрцы зберагчы. Хіба не просяць душы вашы цяпер спачынку уначы?
На вуліцу другую крута вунь павярнуў дрыготліва трамвай. Дарэмна я крычаў: «Кандуктар! Хоць на часінку затрымай!»
Застаўся я на перасядцы і не сагрэюся ў плашчы.
I досвіткі ўжо не прысняцца на гэтым беразе начы.
Пагасла мігаценне ў высі, і хмары пачалі дажджыць...
Таму, хто ў сянняшнім спыніўся, да заўтрашняга не дажыць...
ЖАБРАКУ
Як сон няжданы наяву, стаіш схіліўшыся ты каля брамы. Падняўшы горда галаву, праходзяць паўз цябе паны і дамы.
Анучы на табе — не паліто, яны ўсе знатныя уборам.
He даў табе нічога з іх ніхто — спыніцца ля цябе ім сорам.
Як быццам тут не чалавек, а камень нечакана вырас. «От і дае ж прырода недарэк — не чалавек, а чалавечы выраз».
Нічога дзіўнага! Яны б прайшлі і бацьку свайго міма, прайшлі б, як непатрэбны грыб праходзяць, не спыніўшыся вачыма.
Прабач, жабрача, ім. Як ты, з табой я стану каля брамы, каб весялей было табе. «Браты»,— падумаюць паны і дамы.
ПРАГА
Мінуў чужых я колькі гарадоў — дарожная на вуснах запяклася смага. He знала ты яшчэ маіх слядоў, абраная наўмысна мною Прага.
Ад готыкі суровай стыгне кроў, яна не песціць, а пужае і ўночы забірае ціхасць сноў,— ты ж, Прага, для мяне не так чужая.
Табе вядомы роду майго лёс, ты і сама зіхціш у промнях яго славы. Я крыўду да людзей чужых прывёз, каб утапіць яе ў тваёй Валтаве.
Я ўспамінаю край свой — гора, жудзь,— твае разглядваючы сцены.
Над ім хмурынкі лёгкія плывуць у накіпе празрыста-белай пены.
I песню я табе сваю пяю, і слаўлю я цябе, зямлі чужой сталіца, што даўніну прыпомніла маю, што майго краю неба ў зорках сніцца.
ДАРОЖНЫЯ ЎРАЖАНШ
Я з дымнага горада выехаў сяпня пачуць, што вясною гаворыць зямля. Забыўшы на стрэчы і сум развітання, я польнай дарогай ішоў спакваля.
Я самы свабодны на свеце — чатыры аднолькава вабяць мяне стараны.
Я самы багаты, гаворачы шчыра,— кішэняў не маюць мае штаны.
Нідзе і нікому я больш не належу, як выбіты ветрам гусіны пух.
Пузаты памешчык за дзесяць галежаў патрапіць запрэгчы мяне у плуг.
Глядзеце — працуюць, нібы тыя коні, счарнелыя, быццам зямля, парабкі. Адчуў я калянасць іх моцяых далоняў кволым хрустам свае рукі.
Гавораць, у Чэхіі добра. He знаю — пазнаць не прыйшлося мне ўсіх уцех.
Ды толькі скажу я сабе і краю — як добра, што я не чэх.
Прага
* * *
Вёрсты шлях мой далёкі пакрылі, боль у сэрцы маім, што гадамі насіў, не заціх.
Нібы птушка пярынкі з крылляў, разгубляў я па свеце самых родных і дарагіх.
Як ляцець мне у свет шырокі?
Белы цвет мае песні
не дажджом — капытамі прыбіт. Абяссіленай і адзінокай, яна падае з плачам
на чужы і халодны граніт.
Паляту, паляту на радзіму, маёй песні вандроўнай лёгкі пух абраню.
Мо яна пранясецца не міма, а на сонечным полі заварожыць праменняў гульню.
Берлін
СНЕЖАНЬ
Каляндар лістае месяц снежань.
На маёй радзіме, пэўна, снег.
Вечароў не п’юць дзяўчаты свежасць, хлопцы ў полі кінулі начлег.
Снег засыпаў вуліцы і поле — не знайсці табе слядоў маіх.
У хвіліну цяжкую ніколі не глядзець табе цяпер на іх.
Снежань выбеліў усё на свеце, асляпляе боль пагляд вачэй.
Бела ўсё, і сонцам усё свеціць, ды душа твая чарней начэй.
Каляндар, гартай лагодны снежань, белую пасцель начам сцялі.
Разлівай успененую свежасць — я забыт не ўсімі на зямлі.
МАЙМУ НАЧНОМУ СЯБРУ
Месяц, мой сябра самотнасці, ці ж ніколі ў жыцці ты, як людзі, не плакаў? Круглаю мордай на ўсё ты глядзіш, неба начнога вясёлы гуляка.
Праходзіш табе наканованы круг дакладна, размерана — кропка ад кропкі. На нашу зямлю — мітусліва-спалоханы рух — глядзіш, як на месца людской салатопкі.
I я быў таксама калісьці, як ты,— у полі, на вуліцы жыў я начамі. Напіўшыся ўволю тваёй пекнаты, на ўсходзе зару адмыкаў залатымі ключамі.
Прайшло тое хутка — свавольнасць і пал,— разводзіць дарэмна па часе рукамі.
У золаце зорак сябе ты купаў, а я піў вільготнасць крывёю апырсканых камер.
I сёння ты — хлопец маўклівай начы, а я да цябе вось з адною мальбою: туманам клубіцца ў лагох навучы, да сонца не спаць мне з табою.
1944
Берлін
НАД МОРАМ
— Што з табой і што ты робіш, Валя? Ці жывеш ты дзе на свеце белым?
Пырснула у вочы пепай хваля, адплыла назад у шуме смелым.
КНІГІ ОНЛАЙН
