Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Пладзіцца пакідаюць гусі вырай, лятуць назад — у сіні свет...
— Скажы, паэт — прарок даўнейшы, шчыры, што будзе?
— Гм-м...— Адказу не дае паэт.
— Што будзе — лепей ведаеце самі. Змяшаеце мяне з гразёю напалам, калі скажу, што дзесьці за гарамі, за марамі без надпісу паставяць крыжык вам.
* * *
Адкуль жа будзе брацца і ў мяне да вас любоў, спагада і замілаванне: таксама, як і вы, я дыхаю адным — сваім маленькім «я», зласлівым і зайздросным?
Адкуль жа будзе брацца і ў мяне не толькі ў заўтрае, а ў сянняшняе вера — у сянняшняе, як і вы, не веру я, а заўтрашняе?.. Хто пра заўтрашняе скажа?
Адкуль жа будзе брацца і ў мяне той гарт, якога вы не маеце і самі?
Ці, можа, думаеце вы:
з паэта — ўсё, а з вас — нічога?
Вас песняю бадзёрай пацяшай
і вас падтрымлівай на духу.
А сам? Ну, што належыцца табе, калі на смутак — і на той не маеш права?
Як блізкія, як родныя і як свае ці мы калі хоць раз пагаварылі? Перад чужымі і перад сваймі ці мы адны аднога ўшанавалі?
Адкуль жа будзе брацца і ў мяне той дух, адвага і геройства...
He, не — зняверыліся мы ад доўгай і бясплоднай веры.
ЖЫВЫ ЎСПАМІН
Засумаваў я па табе, радзіма, па недаступнай па тваёй красе. Кудысьці адыходзіш ты ўсё міма і забываешся, даруй мне, пакрысе.
Цябе я пакідаў, я думаў, ненадоўга — праз месяц, праз другі вярнуся зноў. Але цягнік далей мяне ўсё тоўхаў: як назнарок — назад не йшоў.
Я чуў — варочалася глуха зацятаю вайной зямля.
У мітусліва-неспакойным руху, што мне рабіць — падчас не ведаў я.
Агнём твае мігалі вейкі у суцемках за рысаю зямной. Ты, хрысцячы мяне агнём, навекі развітвалася сполахам са мной.
I сумаваў, і плакаў я, і верыў, і гневаўся — іду без бітвы так.
Дармо, што я не быў жаўнерам, я сэрцам вычуваў гарачыню атак...
Я пакідаў цябе да хуткага спаткання і не збіраўся у дарогу назусім...
Цяпер шкадую, што на развітанпе «Бывайце» не сказаў усім...
1960
3 НОВЫМ ГОДАМ
Шлях — ад роднага парога. Развітанне — дзве рукі.
Невядомая дарога,—
3 Новым годам, землякі!
Перад намі толькі неба — сіняе на ўсе бакі.
Болей нам, відаць, не трэба,— з Новым годам, землякі!
Караблі сцягі палошчаць — той такі, а той такі.
Слава Богу, сядзімо шчэ,— з Новым годам, землякі!
Тупацелі нават крышку — збіліся ў хадзе цвікі.
Вып’ем з гора па кілішку з Новым годам, землякі!
Пра братоў, сясцёр распяцце і пра лёс наш, пра які... не, не буду ўспамінаць я,— з Новым годам, землякі!
He без Бога чалавекі — пад зямлёю мерцвякі.
Так вітаюцца спрадвеку,— з Новым годам, землякі!
1949
Міхельсдорф
«МАСА»
Я рэдка падаючы падымаўся. Пыталіся не раз: «А ты йдзе?» He дай ты Божа паказацца масе — знявечыць, плюне і адыдзе.
Яшчэ бадай я на каленях поўзаў — нахлыне гурт смаркатых і наклепе... А месяц у трагічнай позе стаяў на бестурботным небе.
Закінулі і з мінай поснай гатовую да паядынку шпагу.
У вечнасць кануў чалавек апошні, і вымерла на ўсёй зямлі адвага.
I ты разгневанай рукою за меч памсліва не хапайся — сыдзі блакітнаю ракою, як цёплы дождж улетку на папасе.
новы год
Які ты ў чорта Новы год!
Будзь сапраўды ты Новым!
Вядзі у новы нас паход — мы схілім прад табой галовы.
Ты ўсё стары, хоць одаў шмат табе складаюць трубадуры.
А мы чакаем на загад, як ветразі чакаюць буры.
А мпога дрэмле ужо з нас, зняверыліся ўжо і ссохлі: музею б толькі напаказ — крывыя, згорбленыя сохі.
Я зразумеў закон зямлі, і тост я падымаю вышай: не будзеш Новым ты, калі мы самі Новы не напішам.
СЛОВА
* * *
Мяне чакае небыццё, забыт я буду светам. Ідзі ж па-іншаму, жыццё, я мог бы быць паэтам.
Блакітнай яркасцяй і свежасцяй, як пасля грому, мой верш хвалюецца, жыве назло сабе самому.
Жыве адзін сваім жыццём, нікому не вядомым.
3 маім здружыўшыся нутром, начуе толькі дома.
На час, маўклівы і глухі, ён знае, дзе танцуюць чэрці. Сышліся ўсе яго шляхі у пункце гібелі і смерці.
Але ў час буры і слаты, калі імгла гусцее ночы, падоўгу, з жартам, як браты, глядзім адзін другому ў вочы.
I не палохае нас час — на ўсё кладзем свае прыметы. I цікавей яшчэ для нас. піто невядомыя мы свету.
Менск, турма
НАРАДЖЭННЕ ПЕСНІ
Пасля дажджоў аднэй вясны была цудоўная пагода.
Глыбокія тварыла сны аб сваім будучым прырода.
Зямля і цеплыня начэй з вільготнасцяй адзіным сталі. I непрыкметна для вачэй у садзе ружы падрасталі.
Цвіла вясна навокал нас. Тады, у момант расцвіташія, маёй пакутнай песні час паклаў пачатак існавання.
I песня ўзнала ўсё, што ёсць... Ёй, калі росы ў травах стылі, спяваючы пра маладосць, дзяўчаты голас падарылі.
Я сэрца й розум ёй аддаў, сябе ўсяго і без звароту, каб з ёй над светам я вітаў, гарэў адвагаю узлётаў
і ёю жыў. Няхай мне з ёй не будзе развітання! Агнём нястомным палыхай, маё гарачае дыханне!
СІШЯ вочы
Як цяжка да аматараў сягоння не належаць і не запэцкаць ног чужою тванню.
0, як бы я хацеў рассунуць межы майго зямнога існавання!
Праз вашу тоўшчу цёмную прабрацца, як прабіраецца праз хмары бліскавіца, і ў тысячы градацый яшчэ й яшчэ раз нарадзіцца.
I вось з вачыма сінімі у ранні росным раскрыўся васілёк на перавале...
А людзі йшлі і пазіралі скоса: адны маліліся, а іншыя — плявалі.
ВЁСЦЫ
Прыйшоўшы ў горад ад зямлі, He змог ніяк я ў ім ужыцца.
Як сына, вёска, прытулі пад стрэхі саламяныя чужынца!
Даволі я стаптаў дарог...
He, болей я цябе не кіну!
Няхай адзін дзядоўнік і мурог, няхай адна прагорклая мякіна!
Ці ж я на ёй такой не ўзрос?
Пад шум дажджоў, глухі і немы, затое жоўты мне авёс прашапацеў свае паэмы.
Тугу, мой сціплы верш, адкінь!
Заўсёды сніся, маладое!
Каб верш злячыць, я строф радкі паіў вячэрнім сырадоем.
I ў свет яму шлях не разрыт,— глядзяцца ў вочы яму зоркі, і адбіваюць строгі рытм з дзяўчат найлепшыя танцоркі.
Я, адарваны ад зямлі, нідзе ніяк не змог ужыцца.
Як сына, вёска, прытулі пад стрэхі саламяныя чужынца!
Беласток
Звычайны я. Я славы не прыдбаў — я толькі кропля ў акіяне.
Мяне сярод клапотаў і забаў ніхто з патомкаў не памяне.
Я ціха дзень за днём жыву, самотны я і нецікавы.
Іду адзін, схіліўшы галаву, і міма воплескаў, і міма славы.
I скажа не адзін: — Яшчэ адна, глядзеце, выпаўзла аблуда, і голас падае, адроддзе дна, і кпіць над нашым самасудам.
Дарэмна вы сказалі гэта — з вас кожны сёння злосцяй дыша. Хоць ціхі я, ды ўзлёт паэта за вас, высокіх, многа вышай.
I мне б магло нясціся «брава», і мне б маглі зайграць музыкі. Ды што мне гэтакая слава! — Я сам сабе адзін вялікі.
Я HE ПАЭТ
Я не паэт, калі душы маёй малітваў не шэпча ў грозпыя часы народ.
Я не паэт, калі расчуленыя рытмы не плавяць абыякавасці лёд.
Я не паэт — не ўзнёсся я над часам, наш век пе задрамаў ў радкох маіх паэм.
Я не сказаў, адкінуўшы прыкрасы. куды на хвалях мора мы плывем.
Я не паэт. Мяне нашчадак неахайны разрэжа ножам папалам і гляне: «Пеў ён аб каханні, і не пакінуў ён нічога нам».
А я, дзівак, убіў сабе у голаў, што знаны я, што я паэт.
Таго ж не знаў, што ціхі я і кволы, капціў закопчаны другімі свет.
СЛЕДАМ ЗА ПЕСНЯЙ
Каму ўсе радасці жыцця, лірычных песень згукі,— не для пацехі й забыцця — мне песня дадзена для мукі.
Турэмшчыкі аднойчы на зары забачылі яе: ад мукі — стаіць, пакорлівая, на двары, і ззаду звязаныя рукі.
Хацела стуль яна ўцячы — і рвалася з-за крат акордам.
Але на допыце ўначы — лірычную — пабілі морду.
Дапытваліся цэлы год, гнілым кармілі шчаўем.
Ганяла, і балеў жывот, але, каб выйсці — не пушчалі.
На суд павезлі — чысты змор,— на лаўцы седзячы, яна самлела: за здраду Бацькаўшчыне пракурор патрабаваў расстрэлу.
Пакутвала яна, калі без мяккага пад бокам галодную пад лаўкаю вязлі ад Мінска да Уладзівастока.
А там зноў шчасце — як каму.
I хоцькі ці няхоцькі, яна плыла на Калыму Японскім і Ахоцкім.
Страшэнна за дарогу падвяло, і без харчоў і сілы яна — хоць лезь ты у сіло — на шахце тачкі поўныя вазіла.
Дармо: хоць білі у цішы і пхалі нанач у задуху — не выбілі з яе душы і песеннага духу.
Ці йна была на Калыме, ці ў камеры вільготнай, цеснай, ці смерць была ў яе наўме — яна была заўсёды песняй.
1960
«ЖЫЖА»
Па вечарох, рвучыся з каленяў маці, маленькім, я цягнуўся да «жыжы». А «жыжа» — гэта была лучына, што гарэла у нашай хаце.
— Сядзі спакойна,— гаварыла маці,— і не рвіся, a то «жыжа» куся.
Я ж не слухаўся маці і рукамі цапаў «жыжу» — найпрыгажэйшую рэч у нашай хаце.
I напраўду, прыгожая «жыжа» кусала балюча, і з тых пор зваць пачаў я «жыжу» кусяй.
Злез з каленяў я матчыных. Свет, што заззяў за нашаю хатай, пацягнуў мяне, як тая «жыжа», і пайшоў я у свет, недасяжны, далёкі.
Ён усімі сваімі фарбамі і колерамі граў у сэрцы маім — і словы мае, як маленне, ішлі насустрач свету.
I яшчэ я пазнаў у тым свеце нешта, што рабіла яго яшчэ больш прыгожым, гэтым «нешта» былі самі людзі — пайцікавейшыя рэчы у свеце.
Як да самай прывабнай «жыжы», пацягнуўся я да людзей — стварэнняў міласэрных, і ціхіх, і боскіх.
I пра іх я пяяў у вершах лірычных
і — юнак — палымнеў самым чыстым да іх каханнем.
Толькі як я шкадую, што ўжо маці болей не было у дарозе са мною, і яна, калі йшоў я да гэтай «жыжы», як раней, не сказала мне — куся!
СЯСТРЫ
Дар’і
I
Часамі і плачу і каюся, а даль дажджамі імжыць... Мне трэба казка якаясь, каб мог я жыць.
Сэрца смыліць успамінамі. I як мінулы успомніш час, бомбамі, кулямі, мінамі той узрываецца час.
I быццам з-за пераправы, жывыя, нібы ртуць, сумныя і яскравыя, вочы твае цвітуць.
Мінулае, звон затонуты, каб голас твой не заціх,
я ўсё шчэ масты пантонныя кладу на рэках тваіх.
Нібы пад кулямі, ўпотай, пад стрэламі залатымі дажджу, і радасны і самотны, па тых мастох у сне я хаджу.
Што ж? Я не плачу й не каюся, адно толькі даль імжыць...
Мне трэба казка якаясь, каб мог я жыць.
II
Сястра мая, даўно цябе не бачыў — ад самага крывавага жніўя.
Балюча мне за ўсе мае няўдачы, за ўсе мае грахі, што аплаціў не я.
Калі б не я, усё было б іначай, я стаўся усяму віной: жыццё сваё і ваша перайначыў, і ўсё пайшло не тою стараной.
Яшчэ баі ішлі далёка, а ўжо ў перадсмяротны час страшней вайны аднекуль збоку наш лёс насоўваўся на нас.
Адно другога ўсё трагічней, і страшна — гора без турбот збываў я песняю лірычнай, замест каб стаць на эшафот.
* * *
Усё ізноў як і было — дні вымераны цягнікамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
