Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Я белыя плямы агпёў спалохапа пераступаю і ночы сябе аддаю на давер.
Мне сніцца краіна у снох залатая, што вокнамі свеціцца ўвечар цяпер.
Іду я, як радасць, нясу сваё гора, дотыкам ног скарынку снягоў ламлю. Нібы са штыхоў, сцякае святло із зораў, іголкамі холаду коліць зямлю.
* * *
Даўно агпі патухлі ў вокнах.
Ўсёй мітусні наперакор спакойна месяц мёртвым вокам глядзіць на наш спакойны двор.
Тады мае прыходзяць думы, як нанач з мора караблі прыходзяць, стомленыя тлумам, і сняць пра цішыню зямлі.
Я дзень пражыў, і я спакойны, і хочацца сказаць мне зноў: мой лёс і будучыя войны маіх не патрывожаць сноў.
Як будучыня, нейкая дзяўчына стаяла, гордая сабой, ў вакне. Глядзела сумнымі крыху вачыма і ўсміхалася... магчыма, і не мне.
Даўно паснулі ўсе, як камні, а мне не спіцца. Што ж, мне сніцца, як яна рукамі з вакна лавіла дождж.
РАДАСЦЬ
Я сёння поўпы радасцяй. Баюся, што, нарастаючы, яна ў цішы, пральецца смуткам нечаканым за край душы.
Было ж не раз — надыдзе і захопіць, на лёгкіх крыллях несучы, а потым згасне таямніча, як свечка уначы.
Яе кароткае дыханне, як мілы, але рэдкі госць.
I нам здаецца — радасць на свеце ёсць.
сон
Невядома — хто знае — што падружыцца з намі — першы раз на чужыпе ноч цвіла мая снамі,
Ішоў я па загопах, і маленькім, і босым, і ў празрыстых вачох нёс ліпнёвыя росы.
Пастухі забаўлялі кароў на жалейцы,— малако тады ў вымя, кажуць, цёплае льецца.
Пастухі весялілі зялёныя далі, ды цяпер, як калісьці, мяне не віталі.
He пачуў пра сябе я ні гуку, ні зыку — яны, пэўна, забылі земляка і музыку.
Mao сэрца зайшлося ад раптоўнага болю,— я пайшоў да сялібаў па знаёмаму полю.
Мая родная хата мяне доўга чакала, а прыйшоў — тое месца зусім пуставала.
Так прайшоўся я ў сне па зямлі Беларусі — гэта значыць, напэўна, я туды не вярнуся.
АДЗІНОЦТВА
На вуліцы — хоць ты збірай іголкі: павіс між небам і зямлёю месяц.
У горадзе чужым шукаў цябе і гойкаў, хоць ведаў, што пляцы нічога не абвесцяць.
Яны сваё да позняе начы тапталі, і я для іх — дзівак незразумелы: шукаў узімку веснавых праталін, адступам для мяне быў... мост згарэлы.
Спяшаліся дахаты ўсе па двое і, сумнага, мяне збівалі з тратуару.
I я, паніклы галавою, ішоў... із месяцам у пару.
РАЗБІТАЕ ЛЕТНІШЧА
Калісьці смерць яны з сабой насілі і раздавалі нам, людзям зямлі, а сёння задрамалі у бяссіллі паветрапыя караблі.
Ім нецікава на зямлі, ім трэба нясці на ўсе канцы жыццё і смерць... I кажная часціна сніць пра неба, і кажная часціна хоча узляцець.
Зламанае крыло апошнім ўзмахам перамагло сябе і ўпала ў сны.
Над лётнішчам падбітым птахам яшчэ вітае дух вайны.
I думаецца мне — калісьці раніцою прачнуся я і ўжо не будзе іх: у неба ўзнімуцца яны сям’ёю, забраўшы цяжкарапеных сваіх.
Ды пепрабудным сном яны ўжо дрэмлюць паветраныя караблі,— глыбока ўрэзаліся ў землю, каб не падняцца болей ад зямлі.
ДАЛЁКАЕ
Цяпер тое ўсё далёка, як звон за хатай калосся.
Пісаліся вершы лёгка, калі мпе цяжка жылося.
Жывецца цяпер не лепей, а можа, яшчэ і горай — вясёлым зіхценнем у небе не свяцяцца зоры.
Для песпі радок здабываю няўпэўнена, рэдка, скупа.
Аблаюць яшчэ — бывае — яе паасобку ці ў купе.
I болю, і гневу, і смутку агонь тлее ў слове, як прыску. Застаўся ад песепь тых хутка на вуснах гаркавы прысмак.
Усё ўжо цяпер вядома,— калісьці такі ахвочы, цяпер пе выходжу з дому, толькі калі — уночы.
Зноў паглядзець па зоры, далёкія тыя...
Толькі ж япы не гавораць, свецяцца — не залатыя.
ВІДЗЕННЕ БАЦЬКАЎШЧЫНЫ
Як толькі песняю сваёй зайдуся — і Бацькаўшчына ў сэрца хлыне мне, і лёгка робіцца ў начной задусе, і быццам не наяве, а ў сне.
Здалёк чалом ківае мне як быццам — няўцешліваму сыну ў чужыне.
Іду, як праз туман, хачу прабіцца, ды сам не ведаю, ці гэта я, ці не.
Спыняюся, чакаю — ды няма прывету. Спяшаюся — хоць ногі коляць хмызнякі. Бо што мілей выгнанніку-паэту, чым вобраз твой — далёкі і блізкі?
1959
* * *
Цяпер я ў неба болей закаханы і бег хмурынак разумею болей, чым калі. Гляджу у неба я — і зажываюць раны, што атрымаў я на пакутлівай зямлі.
Гляджу — і турбавацца болып не трэба. злагоджвае усё у сэрцы сінява.
Ды вось бяда: пачнеш глядзець у неба — закружыцца адразу галава.
1959—1960
БОЛЬ
Памалюся за вас. За мяне ці ж вы можаце памаліцца?.. А з-за дрэў, нібы сполах, зірне белакаменная званіца.
I схаваецца зноў. А боль — быццам я на крыжы распяты. Памаліцца за іх дазволь — бачыш, як глядзяць вачаняты?
Яны моляць, і сінь вачэй іхных смокча высокае неба. Ты пашлі ім спакой начэй — можа, болей, чым нават хлеба.
Заслужылі ў цябе яны міласэрную ласку.
Дык зрабі, я малю, іх сны, іх жыццё, як міраж і як казку.
1959
Тут жылі мы і болей не будзем тут жыць — мала месца для нас, а йшчэ меней — спагады. Вараннё за вакном не спыняе кружыць — то падымецца ўгору, то ідзе зноў да спаду.
Б’е нрыламі трывогу, разварушвае жаль, што у сэрцы і так, не сціхаючы, шчыміць. Той кавалачак неба, за вакном што ляжаў, палыхнуў развіталыіа цяпер прад вачыма,
I здавалася мне — найдрабнейшая рэч лезла ў рукі: «Глядзі не забудзь нічога». Апусціўся ў руках мой паходны меч — як да вечнасці, так — да парога.
He набралася б, можа, зашмат і дабра, каб не гэта бясконца дарога.
Колькі мог я панесці — усё забраў, пакідаючы толькі сябе самога.
ВОСЕНЬ
Навеяла ў садзе лістоў восень — жоўтая веялка. А за садам над рэчкаю стог нібы апусціў павекі.
Сляпымі ўглядаецца вачмі у страчанае лета.
I мне хацелася сказаць: — Ачнісь! Забудзь пра гэта!
Завялі краскі й трава, і поле восенню зжата. Нядоўга час трываў, навальніцамі багаты.
Радасць праіішла ля весніц з кошыкамі суніц...
3 чорнага галля на ўзлессі — зябкае ціўканне сініц.
Засумавалі, азглелі сады. Пад нагамі шапоча лісце. Быццам усё тут назаўсягды Пакінута кімсьці.
1965
СУЦЭЛЫІАСЦЬ
Недаспаў я колькі ўжо начэй — хоць бы сцішыцца мне на часінку: дзве душы ў маёй душы аднэй між сабой змагаюцца бесперапынку.
У змаганні дзве душы мае не прыходзілі яшчэ да згоды.
Hi адна з тых душ не выйграе, толькі прайграю я сам заўсёды.
Часам нават за сталом адным мы сядзім ужо аднэй сям’ёю.
Толькі ж напаследак, як з чужым, разыходжуся я сам з сабою.
To люблю я неба сіняву, то я лаюся бесперапынку...
Гэтак вось сябе я і зжыву — сам перад сабой на паядынку.
ЗАЛЛТОЕ ШУГАННЕ
Мне спаць уночы не даюць цяжкія самалёты: страшэнна рэжуць муць начную сваім лётам.
Куды і што нясуць яны?
I дзе яны яшчэ кружылі? Я чую дрож сцяны, як дрож у собскіх жылах.
А як бы я хацеў цішы, калі не ўдзень, дык хоць бы ўночы — даўно ужо ў маёй душы не сніўся сон прарочы.
Лятуць ніжэй і ў вышыні.
Агні патушаць і засвецяць.
Лятуць... Лятуць...
I цішыні няма на цэлым свеце.
I ў сполаху імкнуць далоў, як самагубцы, з неба зоры — шуганне залатых галоў пад рэха гулкае матораў.
1959
УНАЧЫ
Уночы чуюся пэўней, нейк сцішней пад аховай ночы — душа ўспрымае свет паўней, і да жыцця я больш ахвочы.
Вунь хмары з пробліскам святла над безданпю імчацца строма.
I я тулюся да вугла, баюся аглушыцца громам.
Ды ціш і ноч. Спакой залёг.
На ўсіх пляцох і вуліцах нікога.
I, здэцца, на зямлі мы двох: я сам і Валадарства Бога.
1968
БАЛАДА
Чакаю. Прыйдзі. Вярніся.
He йдзеш ты. He чуеш. Няма.
У вокнах нідзе не блісне. Сцюдзёна. Марозна. Зіма.
I месяц, і хмары на небе. Паснулі дамы, як капцы.
Ды ўсё-ткі чамусьці мне лепей на гэтым бязлюдным пляцы.
Вунь кінуўся цень з балкону. Пабегла фіранка ў вакне.
I буду я думаць да скону, што ты адчыняла мне.
Я цэлую ноч тут прабуду з таполямі на пляцы, паверыўшы ў тое цуда, што сталася на пляцы.
1968
ЛЕТУЦЕННАСЦЬ
Вечар і ціхі і моўкны — з вэлюму і ядвабу.
На вуліцу свецяць вокны і цеплынёю вабяць.
Толькі з панеляў не ўбачыш — хоць станавіся на дыбкі — жарсці маўкліва-гарачай ані салодкіх абдымкаў.
Выдумаў гэта я, можа... Можа, за тэю фіранкай нехта, гаворачы: «Божа!», не дажыве да ранку.
Але ў імгле вечаровай — зябка-настылай яме — кажны я раз зачарован ціхімі вокнаў агнямі.
1968
НА ЗАХОДЗЕ СОНЦА
Як быццам з неба яны злезлі —
святыя пасланцы:
для продажу, за агароджаю зялезнай, паселі помнікі, як мудрацы,
чакаючы, калі і хто іх купіць:
— He бойцеся, глядзіце, выбірайце! Даволі швэндацца вам купай, здрайцы!
— Спалохаліся, га? Пабеглі, як чужыя, ад нашай гутаркі хаўтурнай.
Помнікі, услед выцягваючы шыі, гугнявілі:
— Йшчэ вернецеся, дурні!
— Мы злосці й болю вам не чынім — пасланыя мы з высі...
Ага, застаўся вось адзін хлапчына — хадзі бліжэй і не трусіся!
Я скамянеў ад д’яблаў гэтых нізкіх, і лысіна ў pace ўся.
I помнік, скочыўшы, халодны, слізкі, на плечы мае ўссеўся.
— Нясі! — дыхнуў каменным целам і ашчаперыў рукі...
А сонца на заходзе крывянела ад катавання й мукі.
1948
Заўльгаў
* * *
Прыглядаюся, каб не разбіцца, вобмацкам хаджу я, спакваля: некуды уніз, не па арбіце, падае з-пад ног маіх зямля.
Страшна і не можна пагадзіцца — на заходзе, як настане цішыня, у крывавай вогненнай мядніцы плавіць Бог увесь здабытак дня.
На зямлі не людзі — чалавекі — тупаем і б’емся век-вяком: тонкім, нібы шкло, навекі неба нас накрыла каўпаком.
Грэшныя ў непаслухмянстве душы, не хацелі б мы зямлёю тлець: падаем, рукамі узмахнуўшы, каб усё-ткі ў неба узляцець.
СМЕРЦЬ МАЛІТВАЎ
Дзень прарэзаўся праз вокны, а у хаце — як нікога.
Варушыўся змрок — сплывала ціхая таемнасць Бога.
He паспеў я у таемным, варушлівым разабрацца: дзень, ад сажы чорны й дымны. забіраў мяне на працу.
I ў душы, святлом спужанай, церпяліва і без бітвы, як манашкі, паміралі недаснёныя малітвы.
БЕЛЫЯ НОЧЫ
Ноч, пахная смалой сасоннаю, і зорка крыллем лопае па залатым шпілі. Паставіў месяц варту сонную стаўпом да самае зямлі.
На небасхіле горы цьмяныя паснулі, як коннікі без галавы.
Сады у акіяне ночы патанулі, як бела-воблачныя астравы.
На дне ракі, гліяста-глінкім, таптаўся вечар, не замінаючы нікому.
Гнуў месяц кволыя галінкі зялёна-белым комам.
I ў садзе дымам абсыпаўся — глуханямы нябёс напаснік.
Асцерагайцеся нападу вы ноччу белай на паўчвэрці — пабелкай гляне дом з-за саду, як выраз выскаленай смерці.
АНЁЛ
Упершыню пабачыў гэта быццам: над вуліцай — вось зваліцца на дол — высока на слупе у золаце зіхціцца, злятаючы да нас, Апёл.
КНІГІ ОНЛАЙН
