Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
— А я думаю, можна яе яшчэ як выручыць. Трэба ж яшчэ йсці туды, дык можна забраць яе і скрозь ноч прывесці сюды.
— Ды што ты, мама, туды ўжо пельга цяпер хадзіць,— гаворыць сястра.
— Ну дык а як жа — усё там так і пакінуць? Пашто ж мы тады закапвалі? Хоць бы забраць трубкі палатна. Згалеем жа.
Бацька й думаць не хацеў пра хадзьбу туды. Няхай япо там пропадам прападзе. Прапала кароўка, няхай прападзе й вяроўка. Дзе там ужо. Скрануліся, дык пяма чаго ўжо поўзаць туды. Што табе так тое палатно? Будзе душа жывая — нажывець. У сіло кідацца — нашто?
У душы я хачу, каб маці схадзіла ў Мокрае па палатно і заадно прывяла і Дусю. Але пра гэта я маўчу. Грэх пасылаць маці туды. Я гэта ўсведамляю, але і не адгаворваю яе не йсці. Мне хочацца, каб са мною была Дуся. Што ў Дусі няма ўжо бацькі — гэта не даходзіць да мяне. Страшная навіна не выклікала ў мяне ні болю, ні нават спагады. Я — па-за гэтым. Я ўвесь у хаценні — мець Дусю. Я паглынуты адным. Каго я найбольш хачу, каб ён быў тут, таго пяма. Мая ўява намалявала Дусю ў часе, калі яна знаходзілася на дарозе да мяне: на руках Васілёк у блакітнай шапачцы, пруткі, як стручок, сама яна жвавая, не сумная — не, засяроджаная, імкне, радая хуткай
сустрэчай са мною. Ад гэтай уявы светла на душы, я нават ганаруся ейнай адвагай, а адначасна боль і роспач, што не дайшла, што схапілі яе, не даюць мне супакою. Mary з некаторай доляй пэўнасці меркаваць, хто яе нагнаў і вярнуў і хто, нарэшце, замардаваў ейнага бацьку — чалавека добрага і ні ў чым не вінаватага.
Дзень прайшоў у клопатах — з дошак і бляхі бацька збіў нешта накшталт стойла для каровы. Ну нашто мы яе прывялі? Чаму не пакінулі сястры ці цётцы? Ну так. Але ж у іх ёсць свае каровы. Маці з сястрой схадзілі на рынак, купілі там солі (калі маці пойдзе, яна занясе соль дачцэ ў Красны Вугал). Я наводзіў спраўкі ў раённай управе, ці будуць браць на цягнік цывільных і ці можна ўмясціць у якім таварным вагоне карову. Мне адказалі, што ім пра гэта яшчэ нічога пе вядома, а што тычыцца каровы, дык не можа быць і гаворкі.
Нахадзіўшы і паглядзеўшы на тутэйшае жыццё, на нервовы тэмп руху на галоўнай вуліцы, маці з сястрой былі рады вярнуцца да нашага супынку. Бацька не выходзіў — замка няма, дык баімся пакідаць клумкі без нагляду.
Увечары селі за стол змораныя, прыгнечаныя. Елі тое, іпто прынеслі з хаты. Маці б зварыла што, дык няма дзе і на чым. Бацька спытаўся, што мне сказалі ва ўправе. Яснага нічога пе дабіўся, гавару. I наўрад ці можна будзе ўзяць карову. Такая няпэўнасць, бачу, засмуціла бацьку. Ёп хацеў бы выбрацца адсюль як найхутчэй. Я сказаў яму: схаджу яшчэ, запытаюся, ці ходзяць пягнікі на Воршу. Маці з сястрой слухалі нашу з бацькам гаворку. Маўчалі. I бацька запытаўся ў іх: «Ну, і што вы думаеце?» Заўважыў бацькаву няўпэўнасць. Ягоная цвёрдая воля як бы пахіснулася. I маці падмеціла гэта. Сказала:
— Што ж думаць? Бачыш, як яно ўсё тут? Думалася адпо, а выходзіць другое. Зроду не была тут, а прыйшла — назад хочацца. Ці не паспяшаліся мы, бацька? Разарылі хазяйства, кінулі хату і во прыйшлі. Куды? — Заплакала,— Гэта ж падумаць толькі: кінуць-рынуць і пусціцца ў свет. I во якей ён той свет. Што сам думаеш? Можа, вернемся? Пакуль яшчэ хата цэла.
Азвалася сястра:
— Брат, шкада мне цябе да слёз. Даражэнькі брат, пайду за табой у ваду і ў агонь, пе пасылай толькі маці.
Бачу — хочаш, каб яна паіішла. Прывяла табе Дусю. Дарагі брат, хочаш — ідзі сам, а не пасылай маці. Дарагі брат, я пе хачу, каб і ты ішоў, галаву сваю падстаўляў. Дусі дарога перарэзана. Яна не можа прыйсці сюды, і ніхто табе яе не даставіць сюды. Дарагі мой брат, мы яшчэ можам вярнуцца, а ты ўжо не можаш. Калі сядзеў у хаце — мог бы яшчэ. Цябе яны тады цярпелі, а цяпер пайшоў — ужо не сцерпяць. He даруюць. Ты думаеш, хто тут арудуіць? He хацела табе казаць. Цяпер скажу — Бугроў і Маньчын брат. Яны на цябе цятыя, і перш за ўсё — за Дусю, за Маньку. Мой дарагі брат, кажу табе ў вочы, бо наважаю цябе. Люблю цябе. Прашу цябе апомніцца. Знаю тваю больку. Знаю, па кім твая душа хліпціць. Але што тут можна парадзіць? Глядзі, што разыгралася. Дуся страціла бацьку, а ты можаш, крый ты Божа, страціць матку. Маці пойдзе за цябе, за нас куды хочаш, і на той свет. Такая яна ў нас, нашая маці, што сябе не шануе... Дык брат, мы яе мусім шанаваць. Даруй, я цябе пе вучу. Кажу, як ёсць. Ляжа на цябе вялікі грэх, брат, калі пашлеш маці туды.
Маці й бацька маўчаць — відаць — уражаныя дабрынёю дачкі, ейнай такой неспадзяванай сталасцяй і адкрытасцяй. Усё ж маці не ўцерпела. Сказала:
— Ну што ты так ужо яму выгаварваеш, дачка? Трэба ж і яго больку разумець.
Перагоралі ноч. А настаў дзень — бацькі не ведаюць, за што ўзяцца. Гэта ж трэба: было ўсё, а цяпер нічога. Hi кала ні двара. I запякло сэрца па тым двары, што пакінулі. Увайшоў дырэктар маслазавода. Прывічаўся, кідка зірнуўшы на маю сям’ю. Запытаўся ў мяне, ці гатова рэвізія. Адказваю яму, што ў кнігах усё знарок заблытана, ііеракручана і дзеля гэтага няма ніякай магчымасці зрабіць рэвізію. Аддаю яму кнігі, прашу звольніць мяне ад гэтай працы. Запытаўся, ці можам мы застацца ў гэтым пакоі яшчэ па колькі дзён. Калі дырэктар маслазавода выйшаў, бацька запытаўся:
— Дык у цябе цяпер і службы нямаш?
Цывільны цягнік ідзе ў пятніцу, а сёння яшчэ панядзелак, значыць, у нас яшчэ ёсць час. Гэта будзе таварны цягнік, і ён можа змясціць усіх, хто запішацца ва ўправе на выезд. Я і ўсе мае, уключна з Дусяй, у выязным спіску. Цягнік забірае і жыўнасць. Значыцца, можна ўзяць і Ka-
рову. Толькі трэба для яе назаііасіць кармоў. Але маці гэта ўжо зрабіла. Для маці карова — як невядома што. Карова з маці як не загаворыць. Зірнець па яе такімі выразнымі вачыма, і маці разумее, што яна хоча. Маці гаворыць з ёю заўсёды: і калі доіць, і калі корміць, калі выганяе з двара пастуху і калі ўвечары заганяе яе ў хлеў. Карова слухаецца маці. Убачыўшы маці, рыкае, расказвае ёй пра сваю нейкую жальбу. Маці не можа пакінуць такую карову. Да таго ж дойную, карову-карміліцу.
Маці ўбачыла сон: яна па сваім дварышчы. Хаты ўжо няма. Стаіць толькі адна печ і яна пры ёй з чапялой у руках. Пячэ бліны. Скідвае іх з патэльні на стол, што стаіць тут жа, пад адкрытым небам. За сталом седзімо мы: бацька, сястра і я. Дусі няма. Маці спяшаецца накарміць нас — у яе засталося мала часу. Полымя шугае ў печы, a з правага боку сонца — таксама шугае полымем, як і тое, што ў печы. Маці пытаецца ў нас, ці мы сыты: яна корміць нас апошні раз і хоча, каб мы задаволіліся. Яна адыходзіць надоўга і не ведае, ці мы стрэнемся калі. Шкадуе, іпто за сталом не ўсе мы — няма Марфы. Але яна яшчэ забяжыць да яе. Хоць мо ў апошнюю хвіліну. Падумала так, а нехта да яе: «Ты каго корміш?» Вырваўшы, ударыў яе чапялой, якую яна трымала ў сваіх руках. Вядзе, і яна не ведае куды. Закрычала, а століка ўжо не было — знік, і некаму яе ратаваць. У болесці яна просіць адпусціць яе, ды нехта вядзе яе далей і далей, пакуль не прывёў у страшэнна густы лес. Цямнота, хоць вока выкалі. «Ну, гаворыць, ты ўжо дайшла да таго месца, адкуль не пойдзеш. Ёсць у цябе на смерць кашуля?» — «Няма. Яшчэ не паіпыла. Прыходзіла во па палатно, каб пашыць. He паспела». У страху стулілася — што ён будзе рабіць са мною. Аж прад маімі вачыма ўспыхнула святло. Стоўп святла. У гэтым стаўпе я ўзнялася высока-высока і бачу ўсё чысценька на зямлі — і вас усіх. Кажу — не журыцеся. Мне цяпер добра і не страшна. Чакайце, і я прыйду да вас.
Мы стаімо па студзяыецкай дарозе і чакаем прыходу маці. Сонца ўжо ўзнялося высока. Мусіла б быць. Ды пе відаць. Да самай вёскі не даходзім. Назіраем здалёк. Паводзім сябе так, каб не кідалася ў вочы, што мы некага чакаем. выглядаем. Людзі высыпаюцца з вёскі ў мястэчка
хто за чым. Вёска вялікая і, як пачнецца дзень, валам валяць. Уражанне мірнага часу. Стаяць залатыя, напоеныя ўраджаем, восеньскія дні. Пахне бульбай, укропам, канаплямі. Сярод тых, хто йдзе, нрамільгне часамі блузка, такая, як у Дусі. Аж бачу, што гэта падман. Дуся б ішла разам з маці і Васільком на руках. Няма ні маці, ні Дусі. Надзея згасае. Ды, адыходзячы, маці ж гаварыла, што яна можа й прыпазніцца, затрымаецца на які лііпні дзепь у Марфы. He. сёння ўжо маці не будзе. Прыйдзе заўтра. 1 мы пакідаем сцюдзянецкую дарогу. Ідзём у свой бярлог. А трывога ўпаўзла ўжо ў нашы душы. Ды мы крэпімся. Спадзяёмся. He прызнаёмся, што навісла гора: не прыйшла сёння, дык нрыйдзе заўтра. Я цалкам пакладаўся на гэтае заўтра. Прыйдзе маці. Прыйдзе Дуся. Уначы, не сплючы, бачу іх абедзвюх ужо ў хаце. Дуся корміць Васілька, радая, шчаслівая. Маці таксама цешыцца, іпто прывяла мне Дусю. У сваім жаданні бачыць Дусю я настолькі наблізіў яе да сябе, што яна ўяўлялася мне цалкам рэальнай.
Але настала тое заўтра, і ўсё змеркла, з той уявы нічога не засталося. Бацька і сястра як закамянелі. Маўчым усе паасобку. Жывём паасобку ў агульным прадчуванні нядобрага. Ідзём на сцюдзянецкую дарогу. Сёння ўжо маці будзе. Раніца блішчыць буйнай расою на даляглядзе. Мы добра бачым, як выходзяць і выязджаюць з вёскі. Ужо схлынулі і пешыя і конныя, усе тыя, хто спяпіаўся на працу ці яшчэ куды. А маці няма. Пусцее дарога. 3 вёскі выходзяць толькі рэдкія, адзінокія постаці. Але не выходзіць маці. Меркне сінява на небасхіле. Згасла далячынь. He зіхціць у бляску расы. Маці няма, але мы не сыходзім з дарогі. Углядаемся. Вось здаецца, ідзе ўжо яна. Пе, не яна. Нехта іншы. Аж бачым — на вуліцы нейкая калатнеча. Бяжым. Бачым павозку і некага вярхом на кані. Прыбеглі — ні конніка, ні павозкі. Павыходзілі з двароў жанчыны. Глядзяць, куды тая павозка паехала. Шэпчуцца. А адна, накрыўшы даланямі вочы, не можа .ўстрымацца ад нервовага струсу. Сястра пытаецца, што тут сталася, а тая — што плача — ёй у адказ: «Схапілі нейкую жанчыну... Як яна мучылася! He давалася. Страх глядзець. Вунь засталіся на дарозе ейныя клумкі, разбітыя ўмэтлух. Схапілі на павозку. Вот толькі мінута таму...»
Усё. Усё скончана. Hi жанчын, ні вуліцы. Нікога і нічога. Толькі паплыла пад нагамі некуды зямля. I мы не чуем, ці мы йдзём куды, ці не.
Без маці мы нікуды пе паедзем. Маці, можа, яшчэ прыйдзе. Мы будзем хадзіць на сцюдзянецкую дарогу, выглядаць яе. Мы спадзяемся, што калі-небудзь яна з’явіцца на парозе і скажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
