Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Я й захацеў быць той «галавой», захацеў «складна» пісаць. Гэтак пачалося ўсведамленне майго «я». I цяпер я — як бы на самаіі справе я. Але гэтае маё «я» завяло мяне, відаць, не туды. Я пакутую ад яго. I не толькі я, a й мае бліжнія. Я паддаўся свайму «я». Яно перамагло мяне. Дзе цяпер я? Дзе цяпер яно? Нідзе. Да майго «я» звяртаецца цяпер бацька, просіць, каб маё «я» нешта парадзіла. Што нам рабіць і куды дзецца? Але маё «я» слабое. Яно не здольна на нейкі рашучы крок. Я ў палоне майго «я». Над ім не стаіць розум. Маё «я» не падпарадкоўваецца розуму. Я раблю ўсё насуперак розуму. Мне, напрыклад, трэба было б пайсці ў партызаны. Паслухацца Вяркеева, а яшчэ перад ім — тых, што заходзілі да нас, дамагаліся сустрэчы са мною. Выпускаў бы газету. Складаў бы лістоўкі. Я ж навучыўся ўжо пісаць «складна». Быў бы ў лясным партызанскім штабе. Мог бы ўзяць з сабою і Дусю ці хадзіць да яе з лесу. Каб у мяне быў розум, ён падказаў бы мне толькі такі варыянт. Але маё «я» не захацела. Адкінула такі варыянт. Пайшоўшы ў лес, я мог бы выжыць у лесе: лес усё-ткі — не фронт. А прыйшоў бы той сапраўдны фронт, ён хіба ацаніў бы мае лясныя партызанскія заслугі і ўзяў бы мяне на сваё ўзбраеп-
не, як чалавека, што ўмее складна пісаць. I гэтак я пераседзеў бы недзе ўсю вайну, як яе пераседзелі шмат якія майстры складна пісаць. Таго глядзі, я мог бы быць сёння ў маёй шматпакутнай Беларусі народным. Але маё неразумнае «я» не пайшло па гэтай дарозе, засталося сваім «я». Мне не наканавана было быць народным. I гэтак я застаўся з сваім «я». Я не ведаю, ці гэта добра. Цешу сябе толькі тым, што, не зрабіўшыся народным, я меў магчымасць сказаць пра сваё «я». Часамі прыходзіць дума, якую я, канешне, нікому не выказваю, што гэтае маё маленькае «я» некалі перацягне на вазе справядлівасці народнага гладкапісца. Але гэта толькі між іншага.
Ды як бы там ні было, майму «я» прад’яўлены цяпер рахунак. I я плачу па ім. Ужо заплаціў самай дарагой і жудкай цаной. Нарэшце маё «я» прывяло да таго Зыходу, пра які я гаварыў раней.
Застаўшыся з сваім рахункам сам-насам, я сяджу цяпер і думаю. He, я нават не думаю. Маё «я» не думае. Яно не ўмее думаць. Ці, можа, не хоча. He хоча азмрочваць свайго існавання, як я.
Пайду да Дусі. Я даўно ўжо не быў у яе. Ад самага Вялікадня. Працаваў у сястры, што ў Красным Вуглу. Ейны муж прыйшоў быў з палону, але не пабыў у хаце і тыдня, як яго сцягнулі з печы партызаны і забралі з сабою. Між іншым, пазней ён загіне ў Берліне, пры ўзяцці рэйхстага. Калі я прыйшоў да Дусі, у яе былі пачаўшыся ўжо схваткі. Цэлую ноч не спала. Прайшлі болі, а цяпер зноў. Маці супакойвае яе, кажа, што гэта яшчэ толькі «звяіпчэнне». Пры мне Дуся хоча трымацца бадзёра, але гэта ёй не надта ўдаецца. У слязах гаворыць мне: «Памру, Юзік», просіць быць з ёю. Яна перайшла ў нашу святліцу, за шырму. Лягла на ложак. Я каля яе. Цалую яе. Супакойваю. Хачу адхінуць коўдру, якой яяа накрылася, хачу паглядець, як будзе йсці Юзік, а яна просіць не глядзець на яе, гаворыць, яна цяпер непрыгожая. Сціхла. Мусіць, заснула. Хіма просіць мяне адысціся ад Дусі — няхай паспіць. Я выйшаў з святліцы, узяўшы з Дусінай палічкі ейны сшытак і алавічок. Сеў за стол. Хачу нешта напісаць Юзіку. Даць яму нейкае настаўленне, якім бы ён кіраваўся ў жыцці. Думаю. I ўжо хутчэй мой розум падказаў мне:
Роднсь іі смело в міір пдн, ставь па своем, борпсь н добнвайся, ішей нахальство с вежлнвостью н всегда недремлюіцее око.
Калі Дуся паднялася, я даў ёй прачытаць гэта.
— Юзік, ета мне не наравіцца. Я не хачу, каб наш Юзік меў нахальства. Ён жа будзе ў нас добранькі, міленькі, лагодненькі. I як гэта — каб ён не спаў, ніколі не драмаў, меў заўсёды «нядрэмлюшчае вока»? Юзік, даражэнькі, родненькі, напішы яму што-небудзь другое, нешта такое прыгожае, вясёлае.
Я пачаў суцяшаць Дусю: напішу, напішу, не хвалюйся. Дусі стала дрэнна. У корчах яна пайшла на ложак за шырму.
У Хімы напагатове стаяла на загнеце нагрэтая вада, а на стале ляжаў цэлы ахапак бялізны, у тым ліку прасцірадла, побач стаялі лачовачкі з мылам у іх. Хіма выскачыла з хаты і хутка вярнулася з бабкай-павітухай. Хіма мне сказала:
— Ідзі, Масеевіч, куды-небудзь адсюль. He стой тут. Мужчына не мусіць быць цяпер у хаце.
I я выйшаў на двор. На вуліцы не хацеў заставацца. Іду ў поле. Яно тут жа, побач. Усё навокала — у веснавым цвіценні, пышнае, у мностве колераў, грае, жыве, узнімаецца, расце, як вокам кінуць — шырыня, прастор, захапленне. Іду, і мне здаецца, Вялікадне яшчэ не скончылася. Поле йдзе паўз рэчку. Там узняўся ва ўсім сваім жоўтым царстве вербалоз. Прыгадалася мне, як на Вербніцу секла мяне Хіма галінкамі вярбы з шэра-срэбнымі коцікамі на іх, секла й прыгаворвала:
— Верба ксціць — Бог прасціць. Глядзі, не пакрыўдзі мне Дуську. Верба ксціць — Бог прасціць.
Я пакрыўдзіў Дуську? Як япа цяпер там? Боязна. Радасна. У адчуваннях цэлы нейкі хаос. Усё занялося ў душы, што дасюль драмала. Запякло. Зашчымела. Іду і ўжо нічога не прыкмячаю. Увесь у сабе самім. Дык вось яно нарэшце і прыйшло тое, пра што й не думалася, што атрымалася само па сабе. Няхай і так. Усё яно і было, можа, толькі для гэтага. Цяпер яно набывае іншы сэнс. Сапраўдны. Тое, што было мімалётным, замацуецца цяпер навекі. Ніколі не высахне крыніца радасці. Яна заструменіцца новым ключом, будзе паталяць тваю смагу, і ты будзеш прыпадаць да яе, піць з ейнага самага дна, і будзе яна заўсёды поўнай.
Апамятаўся. Бягу назад. Хіма сустракае мяне на парозе:
— Міколка, (яна ўпершыню пакінула сваё «Масеевіч»), Міколка, паздраўляю цябе з хлопчыкам. Такім слаўненькім хлопчыкам.
Крык хлопчыка агаласіў усю хату, а мне ўпаў у самае сэрца. Я ўжо — за шырмай. Дуся трымае яго, як абмазанага нечым, на руках. Вочы ў яе... 3 чым іх можна параўнаць? Спакутавана радасныя, глядзяць на мяне, блішчаць, паведамляюць, гавораць нешта дасюль няведамае.
— Юзік, ну дык падыдзі ж. Спужаўся, ці што? Вазьмі нашага Юзіка. Патрымай на сваіх руках. Паглядзі на яго — і ён усміхнецца табе.
Я ўзяў, не ведаючы, як яго трымаць, на рукі. Закрычаў.
— Бачыш, і адгукнуўся табе. Давай назад. Ты не ўмееш трымаць. Як мы яго назавём, Юзік? Я ўжо хачу цяпер жа называць яго ягоным імем. Мы не будзем даваць яму імя Юзік. Юзік — толькі ты ў мяне адзін. Ты мне казаў, што, калі будзе хлопчык, дасі яму імя твайго брата Васіля. Так? Згодны? Ну й добра. Васіль, Васілёк, Васілёчак. Глядзі, як ён усміхнуўся, наш Васілёчак. Пачуў, што яго клічуць.
Дуся палажыла Васілька вобак сябе, а мяне прыцягнула:
— He хочаш мяне пацалаваць, дык я цябе.
Я прыгарнуў Дусю з усёю сваёю жарсцяй да сябе. На ейных вачох заблішчэлі слёзы радасці. Гавару ёй: «Ну вось мы ўжо і ўтрох». Цалую яе. «Я табе буду гушкаць Васілька ў люльцы. Каб ты магла паспаць».— «Дзякую. Я прысплю Васілька і прыйду да цябе. Пачакай яшчэ».
Дусін твар перасмыкнуўся сударгай болю.
— Але я хутка папраўлюся, Юзік. Глядзі, Васілёк цмокае, плямкае губкамі. Хоча есцейкі.
Дуся бярэ Васілька. Прыладжвае да грудзей. Дае яму цыцы.
Прайшоў тыдзень, і з Васільком усё ўнармавалася: вясёленькі і задаволены, цмокча сабе, ухапіўшыся пальчыкамі за матчыну цыцку. Япа дае яму з абедзвюх, і для Васілька хапае болей, чымся даволі. Усяго й не спажывае, і яно, бывае, льецца яшчэ на Дусіны грудзі — уся ейная блузка закапаная. Спіць Васілёк таксама добра — усю ноч не прачынаючыся. Толькі ў Дусі не ўсё яшчэ ў парадку: нешта ў яе там не гоіцца, ці што. I маці парадзі-
ла ёй запрасіць мяне. Дуся баялася, што ёй будзе балець, а калі дайшло да гэтага, яна была ахвочай, не менш чымся звычайна. Хіміна парада апраўдала сябе, і Дуся была цалкам ужо на нагах, заблішчэла новым бляскам маладой жанчыны-маці.
Усё ідзе як мае быць. Толькі не йдзе яно як мае быць са мною. Дусю я не магу ўвесці ў сваю хату, як належалася б. He магу, бо не сёння, дык заўтра пакінеш яе, сваю хату. Хата ўжо як не свая. Мне ўжо позна шукаць магчымасцяў, якія б дазвалялі мне заставацца тут. Я не магу перайначваць сябе. Я апынуўся зноў на фатальнай дарозе. Быў час, калі мне давалі магчымасць падумаць. Але я не хацеў думаць. Я жыву ў бяздум’і, аддаюся яму. Я спазнаў найвышэйшую асалоду ў бяздум’і і не хачу выходзіць з яго. Я знайшоў яго ў поўнай аддачы сябе некаму другому. Той другі пайшоў насустрач мне, і абодва мы, праглынутыя тым бяздум’ем, праваліліся ў ім. Што — я прыходжу цяпер да розуму? He, мой позні розум ужо не дапаможа мне. Мяне вядзе маё бяздумнае «я». Мяне ўжо мо й забылі — каму я патрэбны? — але я ўсё хаваюся ад іх. Я баязлівец? He мужчына? He салдат? He патрыёт? Нездарма ж я прызнаваўся сваім сябрам, што я — Мечык з фадзееўскага «Разгрому», які, ухіляючыся ад бою, хаваўся ў кустох, каб не загінуць. Мой следчы дакараў мяне гэтым, разглядаў гэта як здраду Радзіме. I сапраўды, я хаваюся ў кустох. Я не для бою. Я для нечага іншага. Я схаваўся пад крылом жанчыны. Я ў палоне жаночага. У мяне яно было прапушчана, і цяпер я не магу адарвацца ад яго.
Я не начую ў хаце. Лета ўва ўсёй сваёй красе, і я начую (ў полі, як некалі, калі я быў малым і вадзіў у начное коней. Надыходзіць вечар, і я, адпаведна апрануўшыся, іду ў ноч. Яна поўны мой уладар і ахоўца. Я спасціг ейную мову цішыні, ейны таемны ход. і я не баюся начы. Я з ёю заадно. Я болей углядаюся ў начное неба, як сплю. Над маёй галавой асыпаецца зорны пыл. Я любуюся і заміраю, гледзячы, як каторая з іх, сарваўшыся, падае ў бездань, пакідаючы за сабой агністы след.
Раніцою я вяртаюся дахаты і калі бачу сястру, выйшаўшую на наш агарод, значыць — усё ў парадку, магу заходзіць у хату. Ніхто мяне не падпільноўвае. Днём я працую ў полі навідавоку — калі б ехалі адкуль парты-
заны, можна схавацца. У полі яны не бяруць людзей. He тое, што ў хаце, дзе цябе яны могуць заўсёды зашчучыць. Але часцей за ўсё раніцою я чакаю Дусю. Заходжу на іхную сенажаць, што за выганам. Адсюль я бачу нават іхную хату. Сонца, узняўшыся, добра ўжо свеціць, пад ім заблішчэла, замігцела блакітным вогнівам раса. Абрасяненыя, выпаўзаюць на кветкі пчолы. Спакой. Нідзе навокал нікога. Толькі дзесьці ў жыце маніць сваіх дзяцей перапёлка. Узняўшыся, я гляджу на выган, ці не йдзе Дуся. Іхная хата насупраць выгану, і, калі яна ўвойдзе ў гоя, я буду бачыць яе. Вось, бачу,— ідзе: трымае — неяк высока — на руках Васілька, спяшаецца. Махаю ёй рукой, каб бачыла, дзе я. Васілёк ужо вялікі — можа сядзець. Дуся заўсёды лрыносіць усё патрэбнае для яго. Васілёк пазнае мяне — усміхаецца, трэпае ручкамі. Мы садзім яго, падклаўшы нешта, на траву, між красак, даём цацку, і ён бразгае ёю, глядзіць, забаўляецца. Дуся ў лёгкай сукенцы, уся правеўная, лёгкая, даступная, садзіцца побач мяне на маё начное ўбранне. Мы хочам адно аднаго і доўга ляжым, забыўшыся на Васілька, нам сціліна і ўтульна, ляжым, аж пакуль закрычыць Васілёк. Узнімаемся. Суцяшаем яго, бавімся самі з ім. Адчуванне, што мы адны, што мы ў полі, сярод такога прыгоства, і што чуем недзе перапёлку з яе перапялятамі, заварожвае лас, і мы аддаёмся гэтаму адчуванню, свабодныя і радыя. I мы не думаем, што ёсць недзе іншае жыццё, суровае і страшнае, якога трэба баяцца, ад якога трэба хавацца, берагчыся. У нас сваё жыццё. Ёсць Васілёк, ёсць мы, а тое, што трэба нам сустракацца ў полі — нас ніколькі не дзівіць. Мы жывём як бы на асобнай, сваёй пляцоўцы жыцця, адгароджанай ад іншых. Дусі падабаецца быць у полі. Яна кажа, што яна як бы вярнулася да сваіх гусіных часоў. 3 замілаваннем і нейкім шкадаваннем прыгадвае тое месца, дзе мы калісьці сядзелі з ёю ў траве, прыгадвае божую кароўку, што перапаўзала з мае травінкі ёй на палец. Тое адчуванне казытлівасці адзываецца ў яе і цяпер. He раз мы хадзілі на тое месца. Але цяпер яно выглядае інакш, таго, іпто было тады, нямаш.
КНІГІ ОНЛАЙН
