Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
капылоў, ні абручоў, ні абрэзкаў. Бацька закінуў усё гэта. Ляжыць на печы. Плюе, лежачы, у столь над сабою. Нават пра скаціну не рупіцца. Маці найбольш ходаецца. Па дровы ў лес ні разу за зіму мы з ім не з’ездзілі. Палім печ тымі, што назапасілі восеняй. Ужо неяк пад канец зімы надумаўся схадзіць у поле, паглядзець нашыя азіныя — ці не адмерзла дзе што. Вяртаючыся, прыносіць знойдзены ім у полі вялізны цюк, бацька здагадаўся — скінуты з самалёта. На нашым полі не раз скідвалі лістоўкі і нямецкія і савецкія самалёты — кожны сваё. Развязваем цюк, а ў ім — вялікага памеру лістоўкі на нямецкай мове. Ілюстраваныя: відны згарэлыя танкі, самалёты, бранявікі, гарматы, іншая зброя і даўжэзныя калоны салдатаў пад канвоем. Я хачу зразумець, што пішацца ў лістоўках і не магу — заншат незразумелых для мяне словаў і граматычных канструкцый, а слоўніка ў мяне няма. Але чытаю і чытаю, па некалькі разоў адно і тое ж — хачу дапяць. Разважаю: чаму для нас лістоўкі па-нямецку? У нас жа немцаў няма. Тады для каго гэтыя лістоўкі? Скідалі лістоўкі і савецкія і нямецкія самалёты, але толькі па-руску. Яны былі прызначаныя для нас. А гэтыя? Хто іх скінуў і для каго? Немцы для немцаў? Але ж у нас няма немцаў. Доўга я прыкідваў і так і гэтак, і ўсё роўна ў мяне, недагадлівага, пічога не выходзіла. Гледзячы на здымкі і расчытваючы тэкст, я не мог уцяміць, хто пераможца і хто пераможаны. Болып таго, напачатку я нават не ведаў, дзе гэта ўсё адбылося, аж пакуль, пры далейшым азнаямленні, не дазнаўся, што гэта ж Сталінград і што гэта савецкія лістоўкі, чрызначаныя для нямецкіх салдатаў, што яшчэ не склалі свае зброі, як тыя, пад Сталінградам, якіх цяпер вядуць зось у палон і ззаду якіх курыць на полі бою разгромленая нямецкая машынэрыя. У лістоўцы пададзеныя лічбы: трыста тысячаў узята ў палон, гэтулькі і гэтулькі забіта, паранена, гэтулькі і гэтулькі знішчана танкаў, браневікоў, гарматаў і г. д. Карціна жудасная, якой нельга ўзяць пад сумлеў. Я, нарэшце, зразумеў, што гэта перамога нашай арміі, што немцы пацярпелі катастрофу, што ім ніколі болей не ачухацца. Я расказаў пра ўсё гэта бацьку. Бацька сам пачаў разглядаць лістоўку — здымкі на ёй і, скончыўшы, сказаў, як падагульніў:
— Значыць, немец яе ўдзержыцца. Патураць назад.
«Патураць назад» бацька вымавіў гэтак, быццам гэта тычыцца і нас, быццам і нашая доля залежыць ад таго, што сталася пад Сталінградам.
Бацька спадзяваўся, што гэтая вайна змяце шолудзь — людзей, што стаяць над табой, піхаюць цябе, варочаюць табой, як быдлам якім, а ты і слова ім не скажы.
У бацькі ўскіпела душа яшчэ і за мяне — ён не мог дараваць гэтай шолудзі, што яна засадзіла мяне, збіла мяне з дарогі, калі я ўзбіраўся на яе і калі ён ужо радаваўся маім узыходжаннем. Ен думаў, што шолудзі прыйшоў канец, а тут, глядзі, яна бярэ верх, зноў усядзецца на цябе.
«Я не прыняў адразу яе, гэтую шолудзь адкінуў яе, паказаў, што пагарджаю ёю, не захаваў свае радасці, што яе пагналі адсюль. Я ўжо не мог цярпець яе. He мог цярпець яе пад маім вакном, калі яна загадвала мне, куды я мушу пайсці і што я мушу рабіць. Калгас, створаны гэтай шолуддзю, я гатоў быў сам, сваімі рукамі пабіць на палоскі і раздаць яго людзям. Прыйшоў час, і разбіў яго на палоскі ты, мой сын. Над маёй нівай ужо ўзыходзіла сонца, шолудзь была схавалася, а цяпер, глядзі, яна зноў узнімае галаву. Я не хачу бачыць яе, гэтую шолудзь Я лепш сыду, пакіну свае вуглы, пайду ў свет, але не стану зноў пад каманду гэтай шолудзі.
Сын, мы адпакутавалі за цябе. Шолудзь насмяялася над намі. Шолудзь радавалася нашаму няшчасцю.
Сын, адбалела наша душа па табе. Мы свету Божага не бачылі ад слёз па табе. Мы снілі цябе. He было часіны, каб не думалі пра цябе. Мы пакутавалі тваімі пакутамі.
Сын, узрадавалася сэрца наша, як прыйшоў ты. Засвяціла сояца ў наша вакно, як пабачылі мы цябе, спасёнага.
Сын, шолудзь страляла па табе. Маці твая — ні жывая і ні мёртвая — канчалася, гледзячы, як б’юць па табе.
Сын, мы сваё аджылі тут. У душы сваёй я ўжо развітаўся тут з усім. Развітвайся й ты. He марудзь. Усё чыста падказвае мне — мы мусім выйсці адсюль. Сны мае звяшчаюць нам берагчыся. Ідуць, кімсьці пасланыя, грознай навалаю, ноч у ноч усё тыя ж сны. He даюць маёй душы супакоіцца. Паслухай толькі...
Быццам усе нашыя палоскі, што былі заараныя пад калгас, выступілі наўзверх з-пад ворыва, і я, усцешаны такому цуду, бачу іх такімі саменькімі, якія яны былі і пры нас. 3 радасцяй той крычу вам: «Глядзеце, нашыя палоскі вярнуліся да нас і просяць нас засеяць іх». I вы пабеглі — і ты, і маці, і Дарка — глядзець тыя палоскі. А на іх ужо ўвомірг, на нашых вачох, ураджай закрасаваў: там — жыта, там — пшаніца, а там — ячмень, а там —
грэчка, авёс, бульба і самая найпрыгажэйшая палоска льну — цвіце ўсіма колерамі. Маці радуецца — натчэ палатна, абшые нас усіх. Глядзіць — вачэй не зводзіць. Аж бачым: адкульсьці адтуль, дзе змыкаецца неба з зямлёю, выплываюць да нас хвалі нейкага шырокага сіняга мора. Коцяцца і коцяцца. Усё бліжэй і бліжэй. Займаюць, затапляюць прастору. Шумяць. Іх вал нарастае, узвышаецца. Мы ў страху глядзім, як гэты магутны вадзяны вал мне, вальцуе нашыя палоскі, паглынае ўсё, што на іх, і пагрозліва ўжо падступаецца да нас, гатовы ўцягнуць, усмактаць нас. Мы ў страху — адступаць, а вал — наступаць. Дагнаў нас да самага нашага агарода і — стаў. Зменшыўся. Упаў. Вада пацягнула яго назад, і ён, шыпучы, дробненькімі хвалямі пакаціўся ад нас. I гэтак вада пайшла, але не прайшоў страх. Вада — гэта бяда. 3 агарода ідзём у сваю хату. Падышлі да ганка. Я хачу ўзяцца за клямку, каб адчыніць дзверы, а дзверы самі адчыняюцца, і на парозе, у праёме дзвярэй, бачым — стаіць белы, як лунь, з лагоднай усмешкай, старэнькі не то чалавек, не то вобраз чалавека і ласкава гаворыць: «Не, дзеці мае, не заходзьце. Ідзеце ў свой пуць. He марудзьце. На вас ганенне». Сказаў, і яго не стала. He стала і нашай хаты, як бы яе і не было зусім. I мы пачалі выбірацца. Карова пачула, што мы выбіраемся — зарыкала. Мы ўзялі яе на повад. Дробны скот пакіяулі. Маці ўзваліла па сябе трубкі палатна, і мы ўжо ў дарозе. Куды йдзём, не ведаем. Нібы ў Касцюковічы. Ідзём і йдзём. Вядзем на повадзе карову. I гэта ўвесь наш набытак. На дарозе — нікагусенькі. Толькі мы. Хоць дзень і сонечны, але як бы злёгку займглёны, і нам здаецца, што мы глядзім на свет праз светла-жоўтыя акуляры. Ужо мусілі б быць і Касцюковічы, а іх няма. Раптам пялёнку нам зняло з вачэй і перад намі •— лес, але які: з роўна зрэзаным, як пад шнур, верхам. Быццам нехта заклаў электрычную пілу і адным цягам адцяў, збрыў макушкі, і ён стаіць цяпер, ківаючы, як куцобкамі, сваімі голымі стваламі. Мы баяліся йсці праз гэты лес, а іншай дарогі ў нас не было. Лес стаяў перад намі, як здань. Я падумаў, што гэта знёс яму галаву нейкі магутны віхор, што пранёсся над ім. Куды ісці, мы не ведалі, а ноч наступала. Сын, ты ведаеш, куды нам ісці? Ёсць у нас якая-небудзь дарога? Бачыш, што чакае пас? Вада — гэта бяда. Яна затопіць нас, і следу нашага не застанецца. Вымые нас з карэнпем. Выкіне з магілаў труны нашыя, і не застанецца тут роду нашага. Прыйдзе шолудзь і ўсё выкараніць,
зрэжа, яаадцінае, як злая сіла ў тым лесе макушкі. Я не хачу чакаць іхнага прыходу. Я не хачу болей глядзець ім у вочы. Я лепей сыду з свайго котлішча, а іх бачыць не хочу. Ты гатовы, сын, пайсці? Ты ведаеш, куды нам пайсці? Ты ж быў у свеце. Дык вядзі нас у свет».
Я забягаю да Піліпа кожны вечар, але доўга там не затрымліваюся. Пацалую Дусю, супакою яе і пакідаю хату. Заставацца ў яе нанач я ўжо не адважваюся пасля таго, што яна мне сказала. Мінулай начы ў іх былі партызаны: Мікола Бугроў, Шашок і Ілля Мельнікаў, Маньчын брат. Гэта тыя, што былі ў хаце, а былі ж яшчэ і на двары — Дусін бацька чуў, як яны цёрліся пад сценамі.
— Юзік, яны хацелі цябе злавіць. Думалі, што ты спіш у мяне. Нашыя дзверы былі на круку, дык яны, не дачакаўшыся, пакуль ім адчыніць бацька, рванулі дзверы гэтак, што паляцеў той і крук. Я ўскочыла з пасцелі і да маці ў рукі. А яны святлом — шась! Я калачуся. Думаю — забяруць. He. Высвечваюць кожны куток. Бацька пытаецца, што ім трэба. Маўчаць. Толькі Шашок сказаў: «Нам нпчего не нужно, хозянп. Нзвгінп за беснокойство». Маньчын жа брат уталопіўся ў мяне: «Што — не прыйшоў? Шчасце яго». I з насмешкай: «Чаго ж ён так баіцца? Мы пагаманілі б з ім. Спакойненька так. Па душам». Трымае на мне ліхтарык: «Запузаціла? Наелася? Мы ў цябе будзем акушэрамі». Скамандаваў, ён як бы ў іх камандзір: «Пайшлі!» I яны выйшлі з хаты. Ды мне здавалася, што яны ўсё яшчэ на двары. Стаяць, стаіўшыся. Я баялася, што ты можаш прыйсці да мяне ад сястры і пападзешся ім у рукі. А ты як знаў — заначаваў у сястры. Ці, можа, яшчэ дзе, Юзік?
Дуся, кожны раз, як толькі я зайду да іх, ведаючы, што я доўга не магу заставацца з ёй у хаце, хутка апранаецца, і мы выходзім з ёй. Спускаемся на ніз, да рэчкі. Праходзім паўз іхнага стажка на агародзе, цяпер напалавіну скормленага. Унізе, між хмызнякоў, зацішна. Пад месяцам, абмёрзлыя і ў шэрані, яны, здаецца, узніклі з казкі. Ад іх сыходзіць нейкая святочная цішыня і заспакоенасць. Хмызнякі адкідаюць свой цень на снег, чысты, яшчэ бялейшы ўначы. Мы стаімо між хмызнякоў, як у нейкім зачарованым царстве, і Дуся, у нейкім асаблівым настроі, абымае мяне, гаворыць: «Юзік, так прыгожа тут і ўтульна. Магла б — распласталася б на снезе». Але мы йдзём далей.
Снег залубянеў, і мы йдзём па ім не правальваючыся. Неба над намі глыбокае, урачыстае, з бяздоннай блакітнаіі вышынёю. Зоры высыпалі буйныя, белыя, махнатыя — па шчасце. Мы спыпяемся і глядзім у гэтае неба. Нічога не гаворым. Маўчым. He думаем. Нам добра дваім, з такім небам і зорамі над намі. Нам добра, што мы ёсць, добра, што мы ёсць такія, якія есць. У суботу топяць тут лазні,— а сёння якраз субота, — і мы знайшлі яшчэ нявыветраную, з духам. Заходзім. Дуся хоча паляжаць са мною на палку, пацешыць, як яна кажа, мяне, каб не адбіўся. Распасціраем Дусіну шубу. Залазім на палок. Накрываемся маёю. Дуся абшчапляе мяне. Дазваляе цалаваць яе ўсюды, дзе я хачу. Толькі, гаворыць, каб я не чапаў яе. Утуліўшы яе, хоча, каб толькі нешта шаптаў ёй, гаварыў прыгожыя словы, успамінаў прыгожыя часіны з ёю. «Але толькі не распальвайся. Нельга. Калі ўжо такі няўсцерп, дык толькі так... Я люблю цябе так. Без гэтага. Ты вось ляжыш пры мне, і мне нічога больш не трэба. Я хачу, каб ты любіў мяне так. Ты не злуешся, што я табе не дазваляю? Ты не разлюбіў мяне, Юзік? He адбіўся? Мы ж хутка будзем мець такога Юзіка, як ты. Я ўжо чую яго, як ён штурхае ножкамі. Прытуліся вухам і паслухай. Ой, які ён будзе міленькі, маленькі, цёпленькі. Прытулю яго да грудзей — самлею. A то мы паложым яго між сабой — яму будзе так утульненька паміж намі. Потым я палажу яго ў люльку, і мы ўжо будзем з габою тады адны. Тады ўжо будзе ўсё можна. А цяпер — пацярпі».
КНІГІ ОНЛАЙН
